Kututuluka ha Chikuma

Kuya ha katalilo wa yikuma

Ndumbu Rutherford kanahanjika pande ha kukunguluka cha mambonge mu Cedar Point, Ohio, ha mwaka 1919

1919—Miaka Lukama Yapalikamo

1919—Miaka Lukama Yapalikamo

MU MWAKA 1919 mwe yahwile Jita Yinene (yize avulukile hanyima ngwo Jita Yitangu ya Hashi Heswe), yize ashile ha miaka yiwana. Kusongo lia mwaka 1918, yifuchi yiyecha kulizwelesa. Mba ha 18 ya Janeiro, 1919, yaputuka chiwanyino cha Conferência de Paz de Paris. Ha chiwanyino chacho yalingaho chivwashano avuluka ngwo Tratado de Versalhes, cha kuhwisa jita mukachi ka Alemanha ni yifuchi yize te yinazwelesa chifuchi chacho. Yakasa chivwashano chacho ha 28 ya Junho 1919.

Ha chivwashano chacho, yalitesa kuputuka ululikiso wa Liga das Nações. Ngwo upale wa ululikiso wacho wapwile wa “kukwasa yifuchi yilivwashane ni kupwa ni sambukila ni kutwama kawape.” Yizavu yinji ya akwa-Kristu a mahuza yiyikwasa ululikiso wacho. Chizavu cha mayingeleja anji mu America yichichimieka ululikiso wacho ngwo uli ‘chihanda cha mafwefwe cha Wanangana wa Zambi hano hashi.’ Mayingeleja jacho yasolola ngwo no kazangile ululikiso wacho hakutuma atu jo ku chiwanyino cha Conferência de Paz de Paris. Umwe mutu wapwile ku chiwanyino chacho yamba ngwenyi chiwanyino chacho “chaputukile miaka yaha hashi heswe.”

Alioze, kwamba pundu, miaka yacho kakayiputukile kuli atu waze apwile ha chiwanyino chacho. Miaka yaha yaputukile mu 1919 muze Yehova ahanyine tachi jinji kuli atu jenyi hanga aputuke mulimo wa kwambujola kuhiana ku mashimbu akunyima. Nihindu, Alongi a Mbimbiliya katambile chitangu kwalumuna yitanga yo.

CHIYULO CHIKALU

Joseph F. Rutherford

Liaposo, 4 ya Janeiro 1919, yalulieka hanga asakule tusongo a Sociedade Torre de Vigia de Bíblias e Tratados ngwe chize te akulinga mwaka ni mwaka. Ha shimbu liacho, Joseph F. Rutherford, yoze te wakusongwela atu ja Yehova, ha musa mu zuwo lia ususu ku Atlanta, Geórgia, mu Estados Unidos, chakuhona mulonga hamwe ni mandumbu akwo shimbiali. Kwapwile manyonga aali. Shina chitangu ndo ashimbwile mandumbu waze apwile mu zuwo lia ususu? Nyi te katamba kwasalakanyisa ni mandumbu eka?

Evander J. Coward

Shimbu te uchili mu zuwo lia ususu, Ndumbu Rutherford kapwile ni kunyonga chinji ha chize ululikiso muupwa. Kanyingikine ngwenyi mandumbu amwe te kakunyonga ngwo muchipema kusa mutu mweka apwe tetekeli. Hachino, yasoneka mukanda wa kulweza chizavu cha mandumbu ngwenyi mahasa kusaho Evander J. Coward. Ha mukanda wacho, Ndumbu Rutherford yalumbununa ngwo Ndumbu Coward kali ndumbu “wa shimbika,” “wakanyama,” yoze “walihana chinji kuli Mwene.” Alioze mandumbu anji yazanga kushimbwila ha tukweji asambano mba akasakule tetekeli. Ni mahako waze ahakwilile mandumbu waze apwile mu zuwo lia ususu yatayiza nyonga liacho. Alioze mandumbu amwe yapihilila chinji hakwivwa nyonga liacho.

Richard H. Barber

Mba yikulingiwa chimwe chize Ndumbu Richard H. Barber atesele ni ‘kuhinjila meya ha kahia hanga kajime.’ Ndumbu umwe wapwile mu mbunga yamana ni kwamba ngwenyi: “Ami hi nguli hako ko, alioze nanyingika mwaya shimbi ya kutwala ku ushishiko. Zambi kazanga atu ashishika. Kashika, kuli yami, muchilita tushimbwileko hakehe hanga tukasakula cheka Ndumbu Rutherford ha utetekeli, tukasolole ushishiko hanji ngwetu ungunu wetu kuli Zambi.”—Samu 18:25.

Alexander H. Macmillan

Funge-ni-mukwo, Alexander Macmillan yewuluka ngwenyi muliachako, Ndumbu Rutherford yangongwela ha mbango ya chipatulo chenyi ni kwamba ngwenyi: “Uchituhwisa kwoko lie.” Mba Ndumbu Rutherford yamwaha umwe mukanda. Ndumbu Macmillan yamona chize mukanda wacho ausonekene, mba yanyingika yize te muyilingiwako. Maliji wano e apwilemo: “RUTHERFORD, WISE VAN BARBER ANDERSON BULLY NI SPILL TETEKELI ATANGU ATATU TUNANUMENEKA.” Maliji jacho kasolwele ngwo, tusongo eswe kaatongwele cheka nawa, Hachino, mandumbu Joseph Rutherford ni William Van Amburgh kaafunyishine nawa ha yihela yo. Mba Ndumbu Rutherford te manunga kupwa tetekeli.

KUTUHUKA MU ZUWO LIA USUSU!

Muze te mandumbu nake achili mu zuwo lia ususu, Alongi a Mbimbiliya ashishika yeta atu asinale ha mukanda uze te matuma ku nguvulu wa kwita hanga atuhwise mandumbu waze apwile mu zuwo lia ususu. Atu 700,000 yahasa ku sinala ha mukanda wacho. Mba ha 26 ya Março 1919, Ndumbu Rutherford ni mandumbu jetu akwo yaachiza mu zuwo lia ususu, shimbu mukanda wacho wa ku sinala te kanda achiuhana ku nguvulu.

Ndumbu Rutherford yamba kuli waze amutambwishile ngwenyi: “Ngunamono, lamba twamona liatululieka hanga tuhase kupalika mu lamba linji muliza kulutwe. . . . Chuma chilemu nwalinga hi chakututuhwisa mu zuwo lia ususu ko. Kutuhuka mu zuwo lia ususu hi chilemu chinji ko. . . . Alioze chuma chilemu nwalinga chili kwambujola Umwenemwene ni kuchichimieka Yehova, mba munutambula yiwape yinji ha kulinga chino.”

Yuma yalingiwile muze te mandumbu jetu anapalika mu yihungumiona yinasolola ngwo Yehova te mwe unasongwela yuma. Ha tangwa lia 14 ya Maio 1919, chota chamuchiali yichiyula ngwo: “Atu anakashiwa mu mulonga uno . . . kakasopesele kanawa kulita ni shimbi, kashika chiyulo aliangile kukwata chakwakasa, twachichizako.” Mandumbu jetu kaliongelelele milonga yinene, kashika milonga yacho te kachi muyisala mu mikanda yo nyi te kaakonekenene wika. Alioze milonga yo yahwile. Ha chino, Ngaji Rutherford yanunga ha miaka yinji ni mulimo wenyi wa usopi ni kuhakwila atu ja Yehova mu chota chinene cha mu Estados Unidos.

KUNUNGA NI KWAMBUJOLA

Ndumbu Macmillan yewuluka ngwenyi: “Twanyingikine ngwetu, kutwatambile kutwama wika mbwataa ni kushimbwila Mwene wetu hanga atutwale mu malilu. Alioze ngwetu ndo tulinge yimwe yize muyitukwasa kunyingika upale wa Mwene.”

Chipwe chocho, mandumbu ku chikota chetu yecha kukalakala milimo yize te akulinga ha miaka yinji. Mumu liaka? Mumu ha shimbu lize akashile mandumbu, makina eswe akufwambwishila mikanda te hanapihia. Chino chapihile chinji, mba mandumbu amwe yanyonga ngwo hanji mulimo wa kwambujola hi wahwa.

Shina kwapwile amwe waze te machizanga kwivwa sango lia Wanangana lize apwile ni kwambujola Alongi a Mbimbiliya? Ndumbu Rutherford yalinga jimwe pande hanga amone ni te atu jacho achiliko. Yasanyika atu anji ku pande jacho. Ndumbu Macmillan yamba ngwenyi: “Nyi kukushi kwiza niumwe, mutunyingika ngwetu kutwatambile kwambujola nawa.”

Mutambi ha mukanda wa sango uze uli ni pande ja Ndumbu Rutherford “Kutalatala Kuli Waze Ananenganyana,” mu Los Angeles, California 1919

Mba, Liayenga, 4 ya Maio 1919, Ndumbu Rutherford, aku te kanayiji, yalinga pande mu Los Angeles, California ja kwamba ngwo “Kutalatala cha Atu Anamono Hunya.” Atu 3,500 e ahashile kupanjika pande jacho, akwo yaahilwisa mumu chihela chakehele. Muliachako, atu akwo 1,500 yapanjika pande jacho. Hachino, mandumbu yanyingika ngwo kuma atu anji te machifupa umwenemwene.

Yuma yize mandumbu alingile ye yinakwasa Yela ja Yehova musono mu mulimo wo wa kwambujola.

KULILULIEKA HA MULIMO UNENE MUWIZA KULUTWE

Mu Kaposhi wa Kutalila wa 1 ya Agosto 1919 mwapwile mutambi wa kulweza atu ngwo, mukukapwa kukunguluka cha mbunga ku Cedar Point, Ohio. Clarence Beatt, umwe Longi wa Mbimbiliya wa kanuke, wa ku Missouri, yamba ngwenyi: “Atu eswe kazangile kupwa ku kukunguluka chacho.” Ku kukunguluka chacho kwapwile mandumbu anji kuhiana 6,000. Mba mandumbu yevwa chiseke chinji hakumona atu kuhiana 200 kanapapachisa.

Chifukilo cha mukanda utangu wa Golden Age, wa 1 Outubro 1919

Ha tangwa liamuchitano lia kukunguluka, lia 5 ya Setembro, 1919 Ndumbu Rutherford yalinga mutambi wakulweza mbunga mukanda waha watuhukile The Golden Age (A Idade de Ouro), * muze te analingi pande jenyi ja kwamba ngwo “Kuhanjika ni Akwa-Kukalakala.” Yamba ngwenyi mu mukanda wacho, mapwa ni kusamo “sango jilemu jize mujisoloka ni kulumbununa kulita ni yisoneko mumu liaka yuma yacho yinalingiwa.”

Alongi a Mbimbiliya eswe yaakolweza hanga apwe ni kuzachisa mukanda wacho mu munda. Mukanda wacho walumbunwine chize mulimo wacho mapwa ni kuulinga hakwamba ngwo: “Hita mutu yoze hanapapachisa katamba kumona ngwenyi chili kuyuka chinene kulinga mulimo wacho, kashika katamba kusa tachi hanga neye ambujole kuli atu eswe.” Hanyima, atu yalihana chinji ku mulimo wacho. Mu Dezembro, akwa-kwambujola Wanangana yawana atu 50,000 waze alihanyine hanga apwe ni kutambula mukanda A Idade de Ouro.

Mandumbu ku Brooklyn, Nova York, kanambate mikanda The Golden Age

Ku kuhwa cha mwaka wa 1919, atu ja Yehova yalilulieka kanawa. Chikwo nawa, uprofeto unji uze unatale ha matangwa a kusula yiumanunuka. Mulimo wa kweseka ni kupemesa atu ja Zambi uze anasoneka ha Malakia 3:1-4 yiuhwa. Atu ja Yehova yaachiza mu undungo uze apwile wa “Babilonia Yinene.” * (Uso. 18:2, 4) Mba Yesu nawa yatongola ‘ndungo wamwenemwene, wakanyama.’ (Mateu 24:45) Kashika, Alongi a Mbimbiliya yalilulieka hanga akalakale mulimo uze aaha kuli Yehova.

^ kax. 22 Ha mwaka 1937, mukanda The Golden Age yawalumuna jina ngwo Consolation, ha mwaka 1946 yiupwa ngwo Awake!.

^ kax. 24 Tala Kaposhi wa Kutalila, 15 Julho 2013, mafwo 10-​12, 21-​23; ni Kaposhi wa Kutalila Março 2016, mafwo 29-​31.