Kututuluka ha Chikuma

Kuya ha katalilo wa yikuma

Unachinyingika Nyi?

Unachinyingika Nyi?

Sunangonga ku Sekulu Yitangu: Chizulie chino chinasolola yimwe yuma yize yapwile mu sunangonga mu Gamla ku sekulu yitangu, yize yili ha 10 km ku norte ya Ngalileya. Chizulie chino, chinatukwase tunyingike ngwetu, kota sunangonga ku shakulu che yapwile.

Kuchi sunangonga yaputukile?

LIJI sunangonga linakatuka ku limi lia Ngregu lize linalumbunuka ngwo “kukunguluka” hanji kupwa hamuwika.” Jina liacho linalite mumu masunangonga kapwile yihela yize atu te akulikungulwila hanga aalongese, nawa A-Yunda mwe te akuwayila chize ku shakulu. Yisoneko ya Hepreu kuyishi kuhanjika chinji hakutwala ku sunangonga, alioze Yisoneko ya Ngregu ya akwa-Kristu yakulumbununa zwalala yihela yacho ya kulikungulwila, mumu te kayinyingika kanawa ku sekulu yitangu M.J.

Akwa-mana anji kakutayiza ngwo, masunangonga kaputukile muze A-Yunda ayile mu undungo ku Babilonia. Umwe mukanda unambe ngwo: “Waze apwile mu undungo mu chifuchi cha yilambala, kapwile kusuku ni Tembele, mba alitakamise ha lamba lize te akumona, ayo te kakulikungulula hita shimbu, kota ha Sambata hanga atange yisoneko.” (Encyclopaedia Judaica.) Muze aatuswile mu undungo, chinasoloka ngwe A-Yunda kanungine ni kulikungulula hanga alembe ni kutanga Yisoneko, chocho yanunga ni kusa masunangonga kweswako ayo apwile.

Ha sekulu yitangu ya M.J., masunangonga yapwa pundu yihela ya uwayilo wa A-Yunda ni yiwanyino kuli waze eswe apwile mu Mediteranio, ku chivumbuko ni mu Izalele. Longeshi Lee Levine wa ku shikola yinene ya Hepreu mu Yerusaleme yamba ngwenyi: “[Sunangonga] yapwile chihela cha kulilongesela, cha yiwanyino yisandu, usopelo, utulikilo wa yawana, yuma ya mafwefwe ni yuma yikwo nawa.” Yawezela ngwenyi: “Chuma chilemu chize te akusela sunangonga chapwile uwayilo.” Kashika kutuchi kukomoka, ha kunyingika ngwetu Yesu te kakuya-ya mu masunangonga hanga akunguluke. (Marku 1:21; 6:2; Luka 4:16) Momo, iye te kakutoweza, kulongesa ni kutakamisa atu waze te akuwanamo. Kulutwe muze asele chikungulwila cha akwa-Kristu, postolo Paulu neye kambulwile chinji sango lipema mu masunangonga. Waze te akuzanga yuma ya Zambi te kakuya-ya mu sunangonga, kashika muze te akuya mu yimwe mbonge, kanji-kanji Paulu te kakulianga kupalikila mu sunangonga hanga ambujolemo sango lipema.—Yili. 17:1, 2; 18:4.