Kututuluka ha Chikuma

Kuya ha katalilo wa yikuma

Hanalitusula ku Uwayilo wa Mahuza

Hanalitusula ku Uwayilo wa Mahuza

“Atu jami, tuhukenumo.”—USOLWELO 18:4.

MIASO: 3, 21

1. Kuchi tunanyingika ngwetu tuvumbi twa Zambi te maatuhuka mu undungo wa Babilonia Yinene, nawa yihula yika mutukumbulula?

HA MUTWE uze twahichika, twalilongesa ngwo akwa-Kristu ashishika kayile mu undungo wa Babilonia Yinene. Alioze sango lipema lili ngwo, ayo kakatwaminemo ku miaka yeswe. Tunachinyingika mumu mu Mbimbiliya, Zambi kanalweza atu jenyi hanga ‘atuhuke’ mu uwayilo wa mahuza wa hashi heswe. (Tanga Usolwelo 18:4.) Chino chinasolola ngwo akwa-Kristu te matuhuka mu Babilonia Yinene. Tunawahilila chinji kunyingika shimbu lize ayo te matuhuka mu undungo! Alioze chitangu, twatamba kukumbulula yihula yino: Yika Alongi a Mbimbiliya alingile ni hamu lieswe hakutwala ku Babilonia Yinene muze te kanda aheta ha mwaka 1914? Shina mandumbu jetu kapwile ni zango lia kwambujola sango lipema ha mashimbu a Jita Yitangu ya Hasi Heswe? Kutala tuvumbi twa Zambi kapwile mu undungo wa Babilonia ha mashimbu jacho, mumu te kanafupiwa kululieka yimwe nyi?

“KUPUZUKA CHA BABILONIA YINENE”

2. Chiyulo chika akwachile Alongi atangu a Mmbimbiliya muze Jita Yitangu ya Hashi Heswe te kanda yiputuka?

2 Ha miaka yinji muze te kanda kuchipwa Jita Yitangu ya Hashi Heswe (1914-1918), Ndumbu Charles Taze Russell ni Alongi akwo a Mbimbiliya yanyingika ngwo akwa-Kristu a mahuza te keshi kulongesa umwenemwene wa mu Mbimbiliya. Kashika o alitunyine yuma yeswe ya mu uwayilo wa mahuza. Ha mwaka 1879 Kaposhi wa Kutalila (Zion’s Watch Tower) yamba ngwo, mayingeleja eswe waze akwamba ngwo kali anandungi ashishika wa kristu, alioze kakukwasa manguvulu, kanalingi chihanda cha Babilonia Yinene, yize Mbimbiliya yinavuluka ngwo chikoi.—Tanga Usolwelo 17:1, 2.

3. Yika Alongi a Mbimbiliya alingile hanga asolole ngwo ayo te keshi kulinga cihanda cha uwayilo wa mahuza? (Tala chizulie ha uputukilo.)

3 Malunga ni mapwo ashishika kanyingikine ngwo nyi manunga ni kukwasa uwayilo wa mahuza, Zambi te keshi kwaawahisa. Kashika anji akuli ayo yatuma mikanda mu mayingeleja jo ni kwamba ngwo te keshi kuzanga nawa kupwa mu mayingeleja jacho. Mandumbu amwe, mikanda yo kakayitangile mu yingeleja. Mu mayingeleja muze te keshi kutayiza kutanga mikanda, ayo yatuma mikanda kuli mutu ni mutu mu yingelaja. Alongi a Mbimbiliya kanakasolola pundu ngwo kakazangile chuma nichimwe cha uwayilo wa mahuza! Ku miaka yakunyima te nyi malinga chocho, mahasa kwaashiha. Alioze ha mwaka 1870, manguvulu amu yifuchi yinji te keshi kukwasa nawa mayingeleja ha chikuma chacho. Chocho atu yapwa ni utuswilo wakuhanjika hakutwala ku Mbimbiliya nawa chipwe kuhangulula malongesa amu mayingeleja.

4. Ha mashimbu a Jita Yitangu ya Hashi Heswe, kuchi Alongi a Mbimbiliya te akumona Babilonia Yinene? Lumbununa.

4 Alongi a Mbimbiliya kanyingikine ngwo te kuchakumbanyine wika kulweza asoko, masepa, ni akwa-yingeleja yo ngwo keshi kuzanga nawa kukwasa uwayilo wa mahuza. Ayo kazangile hanga hashi heswe anyingike ngwo Babilonia Yinene yili uwayilo wa yikoi! Kashika ha Dezembro 1917 ni kuuputukilo wa 1918, Alongi a Mbimbiliya ni zango lieswe yahana kuli atu mafwo 10,000,000, waze apwile ni mutwe wakwamba ngwo “Kupuzuka cha Babilonia Yinene.” Kalifwo kacho kasolwele umwenemwene hakutwala ku Ukristu wa mahuza. Chino chanehene uli unji kuli mangana amayingeleja! Chipwe chocho, Alongi a Mbimbiliya kakechele kwambujola. Ayo kapwile ni hamu lia kununga ni kwambujola ni kwanonokena “Zambi, hi kuli atu ko.” (Yilinga 5:29) Yika chino chinasolola kuli yetu? Chino chinasolola ngwo, ha mashimbu a Jita Yitangu ya Hashi Heswe akwa-Kristu wano amalunga ni amapwo kakapwile nawa mu undungo, mumu te hanatuhuka mu uwayilo wa mahuza, ni kukwasa akwo hanga no alinge chochene.

KWAMBUJOLA NI MBUNGE YESWE HA MASHIMBU A JITA YITANGU YA HASHI HESWE

5. Kuchi tunanyingika ngwetu mandumbu jetu kambulwile sango lipema ni zango lieswe ha mashimbu a Jita Yitangu ya Hashi Heswe?

5 Ku mashimbu akunyima, te twakwamba ngwo ha mashimbu a Jita Yitangu ya Hashi Heswe tuvumbi twa Zambi kakapwile ni utayizo wenyi, mumu te keshi kwambujola ni zango lieswe. Ha mukunda wa chino, te twakwamba ngwetu, Yehova kechele Babilonia Yinene hanga yitutwale mu undungo ha shimbu likehe. Kashika, hakupalika cha mashimbu mandumbu ni mapangi ashishika waze anakalingila Zambi ha mwaka 1914 ni 1918, yalumbununa ngwo, ha mashimbu jacho, o kasele tachi hanga anunge ni kwambujola sango lipema. Kunyingika kanawa yuma yize yalingiwile kuli Alongi a Mbimbiliya ha mashimbu jacho, yakutukwasa hanga tunyingike yimwe yuma yize Mbimbiliya yakwamba.

6, 7. (a) Yitalingiso yika apwile nayo Alongi a Mbimbiliya ha mashimbu a Jita Yitangu ya Hashi Heswe? (b) Yika yinasolola ngwo Alongi a Mbimbiliya kambulwile sango lipema ni zango lieswe?

6 Kwamba umwenemwene, ha mashimbu a Jita Yitangu ya Hashi Heswe, Alongi a Mbimbiliya kapwile ni kwambujola chinji sango lipema. Chipwe chocho, kapwile ni yitalingiso yinji. Tuhenguleko yaali. Chitalingiso chitangu, apwile nacho Alongi a Mbimbiliya, chapwile kuhona kuzachisa wika Mbimbiliya mu mulimo wa kwambujola. Ayo kapwile wika ni kuhana mikanda ni kwecha hanga mikanda yacho yilumbunune umwenemwene. Kashika, muze mukanda Mistério Consumado aukanjishile kuli manguvulu ha mwaka 1918, chocho, mulimo wa kwambujola yiukaliwa chinji kuli mandumbu anji. Chitalingiso chamuchiali, chize chasolokele nawa ha mwaka wacho, chapwile kakoho yoze avuluka ngwo Gripe Espanhola. Yikola yacho yipi yapwile ni kusambuluka kuli atu, kashika chapwile chikalu chinji mandumbu kulinga wenyi ni kwambujola kuli atu. Chipwe ngwe kwapwile yitangiso yino, nihindu Alongi a Mbimbiliya kasele tachi hanga anunge ni kwambujola sango lipema.

Alongi a Mbimbiliya kapwile ni zango linji lia kwambujola sango lipema! (Tala paragrafu 6, 7)

7 Ha mwaka 1914, chizavu chikepe cha Alongi a Mbimbiliya yasolola “Chiheho Cha Yitangiwa” (“Photo-Drama of Creation.”). Chiheho chacho chapwile ni miaso ni yizulie yipema, chino chapwile chuma chaha ha mashimbu jacho. Chiheho chacho, chapwile ni kuhanjika hakutwala ku sango ja atu kukatuka muze atangile Alama ndo muze Kristu aputukile Kuyula. Mwaka 1914, we mwaka utangu uze achisolwele, chocho, yachitala kuli atu kuhiana 9,000,000. Achinyonga ha chino. Atu wano kapwile anji chinji kuhiana Yela ja Yehova a hashi heswe musono! Sango jikwo jinasolola ngwo ha mwaka 1916, atu kuhiana 809,000, yapanjika pande ja mbunga ha kukunguluka chize chapwile mu Estados Unidos, nawa ha mwaka 1918, atu yoka ha unji wa 950,000. Chochene Alongi a Mbimbiliya kambujolwele sango lipema ni zango lieswe!

8. Kuchi mandumbu waze apwile tusongo akolwezele Alongi a Mbimbiliya ha mashimbu a Jita Yitangu ya Hashi Heswe?

8 Ha mashimbu a Jita Yitangu ya Hashi Heswe, mandumbu waze apwile ni kusongwela mulimo wakwambujola, kahondanganyine chinji hanga atuhwise mikanda yize yakulumbununa Mbimbiliya ni kukolweza Alongi eswe a Mbimbiliya. Ukwaso uno wa zango waakolwezele hanga anunge ni kwambujola sango lipema. Richard H. Barber, yoze wapwile ni kwambujola ni zango lieswe ha mashimbu jacho, yamba ngwenyi: “Twahashile kukwasa amwe tulayi akwendangnana hanga anunge ni kutuhwisa Kaposhi wa Kutalila ni kumutuma ku Canada kuze akanjishile Kaposhi wa kutalila.” Iye yamba nawa ngwenyi: “Ami napwile ni mulimo wakutuma mukanda Mistério Consumado kuli amwe masepa waze atokesele mikanda yo ha mukunda wa ukanjiso. Ndumbu Rutherford yatutuma hanga tulinge kukunguluka cha mambonge mu mambonge anji amu Estados Unidos ya ku chitokelo, ni kutuma akwa-kuhanjika pande hanga akolweze masepa jacho.”

TE KUNAFUPIWA KULULIEKAKO YIMWE

9. (a) Mumu liaka tuvumbi twa Zambi afupiwile kululiekako yimwe ha mwaka 1914 ni 1919? (b) Chipwe ngwe ayo kafupiwile kululiekako yimwe, alioze yuma yika kutwatambile kwamba?

9 Kwapwile yimwe yuma yize te Alongi a Mbimbiliya afupiwile kululieka. Ayo te keshi kunyingika kanawa ulumunwiso wa yize Yehova ambile hakutwala kukwononokena manguvulu. (A-Roma 13:1) Kashika ayo eswe kakahashile kwehuka yuma ya mafwefwe ha mashimbu a jita. Chakutalilaho, muze mwanangana wa mu Estados Unidos etele kuli atu hanga alembe ha kwita sambukila, ha 30 Maio ha mwaka 1918, Kaposhi wa Kutalila yakolweza Alongi a Mbimbiliya hanga no alinge chochene. Amwe mandumbu yahana mbongo hanga akwase jita, nawa akehe akuli ayo yapwa maswalale ni kuya ni kwasa jita. Chipwe chocho, ayo te kanafupiwa kululiekako yimwe, kashika kutuchi kuhasa kwamba ngwetu, chino che chitela chaatwalile mu undungo wa Babilonia Yinene. Umwenemwene uli ngwo, ha mashimbu a Jita Yitangu ya Hashi Heswe, Alongi a Mbimbiliya te hanatuhuka kulu mu uwayilo wa mahuza wa hashi heswe.—Tanga Luka 12:47, 48.

10. Kuchi Alongi a Mbimbilya asolwele vumbi ku mwono?

10 Tunanyingika pundu ngwetu, Alongi a Mbimbiliya kakapwile ni unyingikiso unji, wa chize chinalumbunuka akwa-Kristu kwehuka yuma ya mafwefwe. Chipwe chocho ayo kanyingikine ngwo chili chipi kushiha mutu. Kashika, chipwe ngwe mandumbu amwe kapwile maswalale nawa kapwile ni mata ha mashimbu a Jita Yitangu ya Hashi Heswe, nihindu kalitunyine kuzachisa mata jacho hanga ashihe akwo. Waze te akulituna kushiha te kakwaatuma kulutwe lia jita hanga aashihe.

11. Kuchi manguvulu evwile muze Alongi a Mbimbiliya alitunyine kwasa jita?

11 Ndiapu kapwile ni uli unji ha mukunda wa ushishiko wa mandumbu kuli Zambi. Hachino, aye yaneha “uhuka ha shimbi.” (Samu 94:20) Umwe kapitau wa chizavu cha maswalale mu E.U., James Franklin Bell, yalweza ndumbu Rutherford ni Van Amburgh ngwo nguvulu kanase shimbi yaha yize muyisolola ngwo mutu mweswe yoze malituna kuya ni kwasa jita katamba kumushiha. Shimbi yacho te yinatale wika Alongi a Mbimbiliya. Kapitau wacho kapwile ni uli unji, chocho yalweza Ndumbu Rutherford ngwo shimbi yino kakayisele mumu ngwo mwanangana wamu Estados Unidos mwe wetele hanga ayise ka. Chocho, kapitau yamba nawa ngwenyi: “Yetu tunanyingika chize mutuhasa kunuhwisa, nawa mutuchilinga hanga tunuhwise!”

12, 13. (a) Mumu liaka mandumbu nake aasele mu zuwo lia ususu? (b) Shina kuya mu zuwo lia ususu chalingishile mandumbu kwehuka hamu lio lia kwononokena Yehova? Lumbununa.

12 Kulutwe nguvulu yawana mutapu wakumweselamo lamba Alongi a Mbimbiliya. Mandumbu Rutherford ni Van Amburgh, hamwe ni akwo asambano waze eswe apwile tusongo twa Sociedade Torre de Vigia, yaasa mu zuwo lia ususu. Ngaji yoze wapwile ni kwaasopesa yamba ngwenyi, mandumbu jacho te akalu chinji kuhiana chilombo cha maswalale amu Alemanha. Aye yamba nawa ngwenyi, o katukile nguvulu, maswalale, ni mayingeleja eswe kashika ayo te katamba kwamwesa lamba linji. [1] (Tala maliji akusongo.) Hachino, Alongi nake a Mbimbiliya yaasa mu zuwo lia ususu ni kwaatwala ku Atlanta, Georgia. Alioze muze jita yahwile, yaatusula, chocho yuma yeswe apwile ni kwaalamikiza yiyihwa.

13 Chipwe muze apwile mu zuwo lia ususu, mandumbu wano nake kapwile ni hamu lia kwononokena shimbi ja Zambi. Kuchi tunachinyingika? Ayo kasonekenene mwanangana wamu Estados Unidos ni kwita hanga aatusule mu zuwo lia ususu. Ha mukanda wacho, ayo yamba ngwo Mbimbiliya yinatulweza ngwo, kutwatambile kushiha mutu, kashika mutu mweswawo malihana kuli Zambi alioze mehuka shimbi jenyi kutachi matokesa utayizo wenyi nawa makamushiha. Ayo yalumbununa ngwo, ha mukunda wa shimbi yino, ayo katambile kushiha atu. Kapwile ni hamu kashika asonekenene mwanangana mukanda wamutapu au! Kwakapwile nichimwe chize chapwile ni kusolola ngwo, mandumbu mehuka hamu lio lia kwononokena Yehova.

TUVUMBI TWA ZAMBI YATUSUKA MU UNDUNGO!

14. Lumbununa, kulita ni Yisoneko yize yalingiwile ha mwaka 1914 ndo 1919.

14 Malakia 3:1-3 kanalumbununa yize yalingiwile kuli Alongi a Mbimbiliya ha mwaka 1914 ni kuuputukilo wa mwaka 1919. (Tanga.) Yehova Zambi mwe “Mwene” ni Yesu Kristu “Kanganda ka usendo,” kejile ni kupemesa “ana ja Levi,” waze analumbunuka akwa-Kristu akuwayisa. Muze Yehova aaluliekele ni kwaapemesa, hazehene ayo yatayiza chiteli chaha. Ha mwaka 1919, Yesu yasakula “ndungo wamwenemwene, wa kanyama,” yoze ehele mulimo wakusongwela ni kulongesa tuvumbi twenyi. (Mateu 24:45) Hachino, tuvumbi twa Zambi yaatusula mu undungo wa Babilonia Yinene. Kukatuka ha mashimbu jacho, ayo yaputuka kulilongesa chinji hakutwala ku upale wa Zambi, nawa zango lio kuli iye linakolo chinji kuhiana. Kashika ayo kakusakwilila chinji ha kwaawahisa! [2]—Tala maliji akusongo.

15. Kuchi mutuhasa kusolola ngwetu, tunasakwilila chinji ha kututusula mu undungo wa Babilonia Yinene?

15 Tunawahilila chinji ha kututusula mu undungo wa Babilonia Yinene. Satana keshi ni tachi jakunongesa uwayilo wamwenemwene. Aye keshi kuhasa kuchilinga! Kashika twatamba kunyingika mumu liaka Yehova atutuswile mu undungo wacho. Upale wenyi uli ngwo atu eswe alilamwine. (2 A-Korindu 6:1) Alioze mu uwayilo wa mahuza muchili atu anji ashishika, nawa ayo kanafupu ukwaso wetu! Kashika tusenu tachi hanga twimbulule mandumbu jetu ashishika, ha kukwasa atu jacho hanga atuhuke mu undungo.

^ [1] (paragrafu 12) Tala Ufulielo Ukolo (Faith on the March), wa A. H. Macmillan, lifwo 99.

^ [2] (paragrafu 14) Yuma yinji yize yalingiwile kuli A-Yunda mu undungo ku Babilonia yalifwa ni yize yalingiwile kuli akwa-Kristu muze kwaputukile utanguke. Kashika kutuchi kuhasa kwamba ngwo undungo wa A-Yunda unalumbunuka yuma yize te muyilingiwa kuli akwa-Kristu akuwayisa, hachino, kutwatambile kufupa uprofeto uze muulumbununa yuma yinji ha chikuma chacho. Kuli chimwe kulisa. Chilweza chimwe chili ngwo A-Yunda mu undungo kalingile miaka 70, alioze akwa-Kristu kalingile miaka yinji mu undungo.