Umwe mukanda unambe ngwo: “Musono, atu kali ni uhashi wa kupwa ni sango jinji hakutwala ku tecnologia, ciencia ni mingoso kuhiana mashimbu a kunyima . . . Chipwe ngwe kali ni sango jino ayo mahasa kupwa atu atangu waze mahasa kutwala atu akwo kupwa mu ponde ha kuneha kulimika cha [mafwefwe, kukokoloka cha mbongo ni kupihisa cha hashi].”

MUMU LIAKA AKWA-MANA ANALIHULUMBA NI YUMA YA KULUTWE LIA MATANGWA NI CHIZE HASHI MUHAKAPWA? TUTALENU KAPINDA YOZE TULI NENYI.

• UPI UZE WAKULINGIWA HA INTERNET: Umwe mukanda wa sango ja mu Australia wambile ngwo: “Hita tangwa internet yinapu chihela cha ponde yinene chize anaswame atu waze akupihisa twanuke, atu waze akusosomba akwo kupalikila ha internet ni atu waze akwiya yuma kupalikila ha internet.” Mukanda wacho unanungu nawa ngwo: “Hashi heswe hanoko ni atu waze akulisweka ha internet chakuhona kulisolola. . . . Kupalikila ha internet, atu kakupwa ni uhashi wakusolola yitanga yipi yize akwete.”

• KUHONA MBONGO: Umwe ululikiso uze wakukwasa atu, wambile ngwo, nyi twachinga atu nake waze ali pichi, upite wo muhasa kupwa ngwe upite wa 3,6 bilhões ya atu waze ali yiswale hano hashi. Ululikiso wacho unambe nawa ngwo: “Hano hashi hali katonde munji mumu chakusoloka ngwe atu akehe waze ali pichi e ananungu ni kupwa chinji pichi, alioze yiswale kananungu ni kupwa chinji yiswale. Chino chakulingiwa hamukunda wa waze ali yiswale, chipi-chipi mapwo.” Kashika amwe kakwivwa woma ngwo, chikuma chino muchihasa kutwala atu kulimika ni nguvulu.

• JITA NI YIHUNGUMIONA: Jimwe sango ja 2018 ja Agência das Nações Unidas ja akwa-kuchina jita jinambe ngwo: “Haliapwila kutunamono atu anji chikolo waze anachina jita kuhiana mashimbu akwo.” Unji wa atu kuhiana 68 milhões hanahichika mazuwo jo, kanji-kanji mumu lia jita ni yihungumiona. Sango jacho jinanungu ni kwamba ngwo, “ha segundu jaali mutu umuwika kanamututulula ku tachi.”

• KUPIHISA CHA HANO HASHI: Ha mwaka 2018, umwe mukanda wambile ngwo: “Chinasoloka ngwe tushitu ni mitondo, yinayi ni kukuwa, chikwo nawa kupihisa cha mwiku ni kalunga-lwiji, chapwa ponde yinene ku mwono wa atu.” Chikwo nawa, tututu anji kanayi ni kukuwa ku yifuchi yimwe. Hakutwala ku chize tututu amwe akukolesa mitondo, akwa-kuhengwola yitangiwa kanambe ngwo: “Kwasala hakehe mitondo yinji muyikuwa.” Yambu ya mu kalunga-lwiji neyo yinayi ni kukuwa. Akwa-kuhengwola yitangiwa, kanatoweza ngwo chihanda cha yambu yipema ya mu kalunga-lwiji kuyakuwa ha kupalika cha miaka 30.

Shina mutuhasa kwalumuna yuma hanga hano hashi hapeme? Atu amwe kakwamba ngwo kumbululo lia chihula chino lili kulilongesa. Nyi chenacho, longeso lia mutapu uka? Mitwe yize muyikaulaho, muyikumbulula yihula yino.