Kututuluka ha Chikuma

Kuya ha katalilo wa yikuma

MUHASA KUTEPULULA KUSAKALALA

Chize Muhasa Kukumba Kusakalala

Chize Muhasa Kukumba Kusakalala

Mba uhase kukumba kusakalala watamba kunyingika chize mwono we uli, chize wakutwama ni akwenu, yize unazange kulinga ni yize yatamba kupwa ha chihela chitangu ku mwono, che kwamba yuma yize yili ni ulemu unji kuli yena. Mutwe uno muhanjika ha yimwe yiyulo yashi yize muyihasa kukukwasa kukumba kusakalala hanji kuchitepulula.

Lihulikile ha Yuma ya Tangwa ha Tangwa

“Kanda nulipikala ni tangwa lia hamene, mumu tangwa lia hamene ni yipikalo yalio. Tangwa ni tangwa likwete yipikalo yalio.”—MATEU 6:34.

Ulumbunwiso: Kulipikala tangwa ni tangwa hi chipi ko. Alioze kuwatambile kuchinga yipikalo ya musono ni ya hamene. Lihulikile ha yuma ya tangwa ni tangwa.

  • Kusakalala muchihasa kukupikalisa chinji. Kashika, eseka kulinga chino: Chitangu, nyingika ngwe ulinge yeswayo mulinga, nihindu musakalala. Kufupa kulinga chuma chize kuuchi kuhasa, muchikuwezela kusakalala. Chamuchiali, nyingika ngwe yuma yinji yize mulihulumba nayo kanji-kanji kuyishi kulingiwa.

Kanda Ukalisa Yuma, Pwako Chimbovu

“Mana a kwilu . . . [kakwete] umbovu.”—TIANGU 3:17.

Ulumbunwiso: Kanda ufupa kupwa mungunu. Kanda ushimbwila yuma yinji hali yena ni hali akwenu.

  • Pwako ni nyonga lialita, chimbovu ni kutayiza ngwe yena ni akwenu akwo nuli ni haze hasulila uhashi wenu. Muze mulinga chino, mutepulula kusakalala che ni cha akwenu. Chino muchilulieka yize yakujingilika nawa yuma muyenda kanawa. Chikwo nawa, muopwa ni kulivwa kanawa. Muze museha, chipwe muze yuma yinapihia, acho mutepulula kusasaminya ku mbunge ni kupwa ni manyonga apema.

Nyingika Yuma Yize Yakukutwala mba Usakalale

“Mukwa kuhwima mbunge kali ni malinjekela.”—YISHIMA 17:27.

Ulumbunwiso: Manyonga api mahasa kupinjisa mutapu wa kunyonga che, kashika hwima mbunge.

  • Fupa kunyingika yuma yize yakukutwala mba usakalale. Chakutalilaho, muze unasakalala nyingika manyonga je, chize unevu ni yitanga ye; muhasa chipwe kuyisoneka. Nyi munyingika kanawa yuma yize yakukutwala mba usakalale, muchikukwasa kunyingika yize mulinga mba chitepuluke. Nyingika nawa chize muhasa kuhwisa yuma yize yakukutwala mba usakalale. Nyi kuwahashile kuyivulama, sako tachi hanga yihone kukusakalalisa chinji. Chakutalilaho, fupa mutapu upema wa kulingilamo mulimo hanji kululieka maola je.

  • Eseka kwalumuna mutapu uze wakumwenamo yuma. Yuma yize yakukusakalalisa hanji kuyishi kusakalalisa akwenu. Kashika, chino chinatale mu mutapu uze wakumwenamo yuma. Tala yikuma yino yitatu:

    1. Kanda upwa ni kunyongena chinji akwenu yuma yipi. Mutu umwe mahasa kupalika kulutwe lie muze nuli mu mulongo. Nyi wanyonga ngwe mutu wacho kalinga yuma ku tachi, chino muchihasa kukutwala wivwe uli. Kashika, muchilita kumona ngwe kalingile chuma chacho ku tachi. Kulinga chino, muchipema chinji.

    2. Mwena yuma mu jila yipema. Muze unashimbwila ndotolo akupime hanji unashimbwila ndeke, kuuchi kusakalala chinji nyi mutanga yimwe, mulinga umwe mulimo hanji mutanga mesage ha internet.

    3. Nyingika kanawa yuma yeswe yize unapalika. Lihule ngwe, ‘Shina kapinda yono mahwa hamene nyi ha poso yize muyizaho?’ Nyingika kuhandununa yuma; yikehe-yikehe ni yinene-yinene.

Pwako ni Kulinga Yuma mu Jila Yalita

“Yuma yeswe yikalingiwe mu jila yalita.”—1 A-KORINDU 14:40.

Ulumbunwiso: Sako tachi hanga ulinge yuma kanawa.

  • Fupa kulinga yuma mu jila yalita. Chuma chize muchihasa kukusakalalisa chili kutulika futa, hanji ngwetu kwecha kulinga yuma musono hanga ukayilinge hamene. Chino muchikutwala upwe ni yuma yinji yakulinga ha shimbu limuwika. Shina muhasa kweseka yuma yino yaali?

    1. Linga katalilo walita ni kusa tachi hanga umukaule.

    2. Nyingika ni kululieka yuma yize yakukutwala mba weche kulinga yuma ha shimbu lize-liene ni kuyilinga ha shimbu lieka.

Kanda Ukalisa Chinji Yuma ku Mwono We

“Kwoko limuwika lia too ni kuhwima hapwa, moko aali akuhondangana ni kuhanga ye fuji, kunyima.”—CHILUMBUNUNYI 4:6.

Ulumbunwiso: Atu waze akulihana chinji ku milimo keshi kuhasa kumona ulemu wa ‘moko aali akuhondangana.’ Ayo keshi kupwa ni mashimbu hanji tachi hanga akundulule yize akuzuka ku milimo yo.

  • Sako mulimo ni mbongo ha chihela chayo. Kupwa ni mbongo jinji kuchalumbunukine kupwa ni uwahililo unji hanji kuhona kusakalala. Kwamba umwenemwene, kupwa ni mbongo jinji chakuwezela kusakalala. Mukanda wa Chilumbununyi 5:12 unambe ngwo: “Pichi kahashile kuya tulo mumu ha kukuta.” Kashika, linga yuma kulita ni mbongo jize uli najo.

  • Pwako ni kusa mashimbu hanga uhwime. Mutepulula kusakalala che nyi mulinga yuma yize wakuzanga. Alioze, kanyama, mumu kutala wika yiheho, ngwe kutala TV, kuchichi kukukwasa kutepulula kusakalala.

  • Sako internet mu chihela chayo. Ehuka kutanga-tanga sango ha internet, mesage hanji kunjila-njila chinji ha internet. Hanyima lia kuhwisa mulimo, muchilita kwehuka kutanga mesage a ku mulimo; muchilinga wika nyi muchifupiwa.

Funga Mujimba We

“Kulifumba cha mujimba chinawaha.”—1 TIMOTEU 4:8.

Ulumbunwiso: Kunana-nana mujimba mashimbu eswe muchikukwasa ku mwono.

  • Linga-linga yuma yize yakufunga mwono. Kunana-nana mujimba muchihasa kululieka manyonga je ni kukwaha tachi hanga uhone kusakalala chinji. Liako kulia chize muchitatwisa mujimba, ehuka kutwama mashimbu anji chakuhona kulia. Pwako ni kupomba chinji.

  • Ehuka kulinga yuma yipi ngwe, kunwa makaya, yuma yisasu ni walwa unji hanga utepulule kusakalala chize uli nacho. Ha kupalika cha mashimbu, yuma yacho muyokesa kusakalala che, ni kukupihisa mujimba ni kuhwisa mbongo jize wawana ni lamba.

  • Nyi kusakalala chinakupinjisa chinji, fupa ukwaso wa ndotolo. Kanda wivwa sonyi ja kufupa ukwaso wa mandotolo.

Nyingika Yize Musa ha Chihela Chitangu

‘Nukasele shindakenyo ha yuma yahiana ulemu.’—A-FWILIPU 1:10.

Ulumbunwiso: Fupa kunyingika kanawa yuma yize musa ha chihela chitangu.

  • Soneka yuma mulinga, putuka ni yize yili ni ulemu. Kulinga chino, muchikukwasa kumona yuma yize mulianga kulinga ni yize mulinga hanyima; yize muhana kuli akwenu hanga akulingile ni yize kuuchi kuhasa kulinga.

  • Ha kuhwa cha hita poso, soneka chize wakuzachisa mashimbu je. Wana majila a kuzachishilamo kanawa mashimbu jacho. Nyi muzachisa kanawa mashimbu je kuuchi kusakalala chinji.

  • Sako mashimbu hanga upwe ni kuhwima. Chipwe ngwe muhwima ha mashimbu akehe, muchikukwasa hanga ulivwe kanawa ni kutepulula kusakalala.

Eta Ukwaso

“Kulema mu mbunge ya mutu kuchakumuhongesa, alioze liji lipema kuliakumuwahisa.”—YISHIMA 12:25.

Ulumbunwiso: Maliji apema a mutu yoze matupanjika mahasa kukukwasa kulivwa kanawa.

  • Hanjika ni mutu wakujikijila yoze manyingika chize unalivu. Iye mahasa kukukwasa umwene yuma yacho mu jila yeka hanji kuwana jila ya kuhwishilamo kapinda wacho yize yena te kuushi kuhasa kumona. Kulweza mutu mukwo chize unevu, muchihasa kukukwasa kulivwa kanawa.

  • Eta ukwaso. Muhasa kuhana milimo yimwe kuli mutu mukwo hanji kulianyina milimo yacho.

  • Nyi umwe ku mulimo malinga yuma yize muyikusakalalisa, nyonga ha chize mululieka chikuma chacho. Ni vumbi lieswe muhasa kulumbunwina mutu wacho chize wakulivwa ha yuma yize akukulinga. (Yishima 17:27) Nyi yuma kuyalumukine, hanji muchilita kutepulula mashimbu waze wakupwa hamuwika ni mutu wacho.

Liako Kanawa ku Ufulielo

“Kawaha waze ananyingika ngwo, kanafupu Zambi.”—MATEU 5:3; NWT.

Ulumbunwiso: Atu kafupiwile wika kulia, mazalo hanji chihela cha kutwama. Kanafupiwa nawa kulia cha ku spiritu. Mba tuwahilile, twatamba kunyingika ngwetu tunafupiwa kulia cha ku spiritu.

  • Kulemba muchihasa kukukwasa chinji. Zambi kanakwite hanga ‘ukunjike yipikalo ye yeswe kuli iye, mumu kakukufunga.’ (1 Petulu 5:7) Kulemba ni kunyonga ha yuma yipema muchihasa kukukwasa kupwa ni sambukila ya ku mbunge.—A-Fwilipu 4:6, 7.

  • Tanga yuma yize muyikukundamisa kuli Yehova. Yikuma yize yili ha kamukanda kano yinakatuka mu Mbimbiliya, mukanda uze Zambi atumine kusoneka hanga utukwase ku ufulielo. Mbimbiliya yakutukwasa nawa kupwa ni ‘mana angunu ni malinjekela.’ (Yishima 3:21) Kashika, muchilita kuputuka kutanga Mbimbiliya. Nyi muzanga, muhasa kuputuka ni mukanda wa Yishima.