Kututuluka ha Chikuma

Kuya ha katalilo wa yikuma

UKWASO KULI WAZE AFWISA

Chize Muhasa Kunyongonona Nyi Wafwisa—Yize Muhasa Kulinga Musono

Chize Muhasa Kunyongonona Nyi Wafwisa—Yize Muhasa Kulinga Musono

Nyi unafupa ukwaso ha chize muhasa kunyongonona nyi wafwisa, muwana sango jinji ha chikuma chino, jimwe jakukwasa chinji kuhiana jikwo. Chino chakulingiwa mumu mutu ni mutu, kali ni chize akwivwa muze akufwisa. Yize muyikukwasa yena hanji umwe kuyichi kumukwasa.

Chipwe chocho, kuli usongwelo uze wakukwasa atu anji musono. Usongwelo uze akutongola kuli akwa-mana unatale ha waze akufwisa, unalite ni yize twakuwana mu Mbimbiliya.

1: TAYIZA UKWASO WA MASEPA NI ASOKO JE

  • Akwa-mana kakwamba ngwo, chiyulo chino chili chilemu chinji nyi twafwisa. Alioze, ha mashimbu amwe mutuhasa kuzanga kupwa ukawetu ni kwivwla uli atu waze anazange kutukwasa. Hi chipi ko kulivwa chocho.

  • Kanda unyonga ngwo kanakushinjila hanga upwe ni akwenu, chipwe chocho kanda upwa ukawe. Mumu, kota mufupiwa ukwaso wa akwenu kulutwe. Hanjika ni zango ni akwenu ha kwalweza yize mufupiwa ni yize kuwafupiwile.

  • Kulita ni yize mufupiwa, tesa mashimbu akupwa ni akwenu ni a kupwa ukawe.

SHIMBI: “Shinaho aali, hi umuwika ko . . . Mumu nyi umwe malimbuka, mukwo mamuzundula.”—Chilumbununyi 4:9, 10.

2: LULIEKA KANAWA YIZE MULIA, CHIKWO NAWA PWAKO NI KUFUMBA MUJIMBA WE

  • Kulia kanawa muchikukwasa kutepulula kapinda we yoze wakwiza mumu lia kufwisa. Eseka kulia mihuko yeka ni yeka, mafwo ni kulia chize kuchishi maji.

  • Nwako meya anji, ni yikwo ya kunwa yize muyihasa kukwasa mujimba we.

  • Nyi ngwe ushi ni mate a kulia, pwako ni kulia yuma yikehe-yikehe ha tangwa. Muhasa kuhula kuli ndontolo akulweze kulia chize muchihasa kukukwasa. a

  • Kwenda ni kufumba mujimba, chakukwasa kuhona kunyonga chinji. Kufumba mujimba, chakuhana shimbu ya kunyonga ha yize yinakalingiwa hanji kwecha kunyonga chinji ha chikuma chacho.

SHIMBI: “Mumu niumwe kechi kupwa ni kole ha musunya wenyi mwene nilimwe tangwa, alioze maulela, maufunga.”—A-Efwesu 5:29.

3: POMBA MAOLA ANAKUMBANA

  • Kupomba chili chipema chinji, chipi-chipi kuli waze afwisa mumu kufwisa chakuhongesa ku mbunge.

  • Keya ni walwa hanji kafe munwa, mumu muyihasa kukutokesa tulo.

SHIMBI: “Kwoko limuwika lia too ni kuhwima hapwa, moko aali akuhondangana ni kuhanga ye fuji, kunyima.”—Chilumbununyi 4:6.

4: PWAKO NI NYONGA LIALITA

  • Nyingika ngwo mutu ni mutu kali ni chize akwivwa muze akufwisa. Kashika, yena watamba kunyingika yize muyikukwasa kulivwa kanawa.

  • Atu amwe kakulivwa kanawa muze akuhanjika ni akwo hakutwala ku chize anevu. Akwo ka. Akwa-mana kali ni nyonga lialisa ha chikuma cha kuhanjika ni atu nyi mutu wafwisa. Nyi unafupiwa kuhanjika ni umwe hakutwala ku chize unevu, alioze kushi kuhasa, eseka kuhanjika maliji akehe ni umwe sepa lie.

  • Atu amwe kakumona ngwo kulila chakukwasa kulihumikiza nyi hafwisa. Amwe ka.

SHIMBI: “Mbunge kuyinanyingika kusasaminya chayo yene.”—Yishima 14:10.

5: EHUKA NDAKO JIP

  • Atu amwe waze afwisa kakunyonga ngwo kunwa chinji makanya hanji walwa chakwakwasa kulivwa kanawa. Alioze, kulinga chino muchihasa kuneha kapinda mweka. Chino chakwatwala kulivwa kanawa ha mashimbu akehe wika, nawa chakupihisa mwono. Kashika chili chilemu kukumba yinyengo mu jila yalita.

SHIMBI: “Tulipemesenu ku luchisa mweswe.”—2 A-Korindu 7:1.

6: ZACHISA KANAWA MASHIMBU JE

  • Tayiza ngwo ha mashimbu amwe mwivwa yinyengo, kashika tesa mashimbu waze muhasa kuzachisa hanga ulinge milimo yize muyikukwasa kuvulama chize unevu. Amwe kalivwile kanawa ha kuchilinga.

  • Muhasa kulivwa kanawa ha kupwa hamuwika ni masepa je, kupwa ni masepa aha ni kulinga yiheho yize muyikukwasa.

  • Ha kupalika cha mashimbu, yuma muyalumuka. Yena mumona ngwo muputuka kulivwa kanawa mashimbu anji.

SHIMBI: “Chuma cheswe chili ni kangonde kacho, . . . tangwa lia kulila, ni tangwa lia kuseha; tangwa lia kulinyenga, ni tangwa lia kuhangana.”—Chilumbununyi 3:1, 4.

7: PWAKO NI YIMWE YA KULINGA

  • Nyi muchilita, pwako ni kulinga cheka yize te wapwile kulinga shimbu kanda uchifwisa.

  • Muze muputuka kupomba ha shimbu yalita ni kulinga yuma yikwo nawa, muputuka kulivwa kanawa.

  • Lihulikile ha yuma yize muyikutwala kulivwa kanawa, nyi wachilinga muhasa kunyongonona.

SHIMBI: “Kechi kwiwuluka chikolo matangwa a mwono wenyi mumu Zambi kakumulingisa ni chiseke mu mbunge yenyi.”—Chilumbununyi 5:20.

8: EHUKA KUKWATA YIYULO KAWASHI-WASHI

  • Anji akuli waze akukwata yiyulo kawashi-washi, kulutwe kakuliseha.

  • Nyi muchilita, shimbwila amwe mashimbu shimbu kanda uchikwata chiyulo cha kuya kutwama kweka, kwalumuna mulimo ni kumbila yikwata ya mutu yoze hafwa.

SHIMBI: “Manyonga a yipalakata katwala kukulumbama wika; alioze manyonga a mukwa kulipupula katwala ku kuhona wika.”—Yishima 21:5.

9: IWULUKA YOZE WAZANGA

  • Anji akuli waze afwisa chakwasa chinji kulinga yuma yize yakwatwala kwiwuluka mutu yoze hanafu.

  • Chuma chize muchikukwasa kulivwa kanawa, chili kwiwuluka mashimbu apema waze wapwile chimuwika ni yoze hanafu. Hanji muchilita kufunga yizulie yenyi.

  • Funga yuma yize muyikukwasa kwiwuluka yuma yipema yize nwalingile hamuwika, muhasa kutala ha yuma yacho muze mulivwa kanawa.

SHIMBI: “Iwulukenu matangwa a shakulu.”—Shimbi Yamuchiali 32:7.

10: PWAKO NI KUHWIMA

  • Watamba kusakula mashimbu hanga uhwime.

  • Nyi ushi kuhasa kusakula mashimbu hanga uhwime, eseka kulinga yuma yize wakuzanga chinji, kaali keswe ha poso, ngwe kwendangana ni masepa, kunyingika yihela yaha hanji kuya ku kalunga lwiji.

  • Kulinga yuma yalisa, chipwe ha mashimbu akehe, muyikukwasa kukumba yinyengo ya kufwisa.

SHIMBI: “Tweyenu ukawenu ku puya, nukahwime hakepe.”—Marku 6:31.

11: KWASA AKWENU

  • Iwuluka ngwe shimbu lieswalio muzachisa hanga ukwase akwenu, muchikukwasa kulivwa kanawa.

  • Kwasa akwenu, kuchingako masepa ni asoko je waze no ananenganyana mumu lia kufwisa. Chakutalilaho, kota masepa ni asoko je kanafupu kuhanjika ni umwe yoze unanyingika kanawa yize ayo anapalika ni chize anevu.

  • Kukwasa akwenu ni kwalembejeka, muchihasa kukutakamisa ni kukwaha uwahililo uze te unafupiwa chinji ha shimbu liacho.

SHIMBI: “Chinawaha kutambula alioze shinaho kuhana.”—Yilinga 20:35.

12: NYINGIKA YUMA YILEMU YA KU MWONO WE

  • Mashimbu waze tunanenganyana mumu lia kufwisa mutu yoze twazanga chinji, chakutukwasa kumona yuma yize yili ni ulemu ku mwono.

  • Zachisa mashimbu jacho hanga umone chize unambata mwono we.

  • Nyi muchilita alumuna mwono we haze muhafupiwa hanga ulihulikile ha yuma yahiana ulemu.

SHIMBI: “Hapwa kuya ku zuwo lia masoji, hi zuwo lia muzumbu ko. Mumu kufwa, songo lia atu eswe, ni akwa mwono machisa ku mbunge.”—Chilumbununyi 7:2.

Kwamba umwenemwene, kukushi nichimwe chize muchihasa kuhwisa yikola ye yeswe yize unevu. Alioze, atu anji waze afwisa kakutayiza ngwo kulinga yuma yimwe ngwe yize twalilongesa ha mutwe uno, chaakwasa chinji ni kwalembejeka. Kwamba pundu, kutwahanjikile ha yuma yeswe yize watamba kulinga hanga uhwise yinyengo ya kufwisa yoze wazanga. Alioze, nyi weseka kusa mu yitanga yize twalilongesa, muhasa kulivwa kanawa.

a Mukanda uno kuushi kuhana uwukiso niumwe.