Kututuluka ha Chikuma

Kuya ha katalilo wa yikuma

MITWE YA KULILONGESA | MUTWE WA HELU LIA KAPOSHI

Ulembe wa Yiyulo ya Kalimbalimba

Ulembe wa Yiyulo ya Kalimbalimba

Kalimbalimba wa yiyulo kakumulumbununa ngwo, kuzachisa chipi wata kuli akwa-kuyula hanga ayuke. Yitanga yacho yaputukile kulu. Chakutalilaho, Mbimbiliya yili ni shimbi yize yakanjisa kuliaha chijiko ha kusopa milonga, chekwamba ngwo yitanga ya kalimbalimba hi yalinga miaka 3,500. (Kutuhuka 23:8) Chochene, kalimbalimba hi kutambula chijiko wika ko. Akwa-kukalakala akalimbalimba ha mashimbu akwo kakumbata yuma yambala ni kulinga yimwe milimo yize kuyaatambile hanga atambule ko yuma hanji kwiya mbongo jambala ja ku mulimo. Ayo nawa kakuzachisa wata uze alinawo ku mulimo hanga akwase masepa ni asoko jo.

Chipwe ngwe kalimbalimba mahasa kupwa mu ululikiso weka wa atu, alioze wahiana naye kuli akwa-kuyula. Mukanda umwe afwambwishile kuli akwa-chizavu cha Transparência Internacional, unambe ngwo, hashi heswe atu kakwamba ngwo ululikiso utano uze ukwete kalimbalimba munji uli yizavu ya mafwefwe, policia, akwa-kukalakala mu unguvulu, akwa-kulinga shimbi ni ngaji. (2013 Barômetro Global da Corrupção) Tutalenu jimwe sango jinasolola yuma yacho.

  • AFRICA: Ha mwaka 2013, akwa-kukalakala ku nguvulu 22,000 mu Africa do Sul, kanakafwetesa mbongo ha mukunda wa yitanga ya kalimbalimba.

  • AMERICA: Ha mwaka 2012, mu Brazil miata 25 kanakasopesa ha mukunda wa kuzachisa mbongo ja nguvulu hanga atu asakule. Hali waze asopesele, umwe te muhato wa mwata, mutu wamuchiali mu chifuchi.

  • ASIA: Mu Seoul, Korea do Sul, kwafwile atu 502 muze zuwo liakulanjishila liapuzukile ha mwaka wa 1995. Akwa-kuhengula yawana ngwo yilolo a mbonge katambwile mbongo hanga eche akwa-kutunga atunge chakuhona kukaula shimbi ja kutunga najo mazuwo.

  • EUROPA: Mwata wa Comissão Europeia dos Assuntos Internos, Cecília Malmström, kambile ngwenyi: “Kalimbalimba kanoko chinji mu europa.” Iye yamba nawa ngwenyi: “Chinakaliwa chinji manguvulu kuhwisa yitanga ya kalimbalimba.”

Kalimbalimba wa unguvulu kali ni miji yikolo. Mutu walilongesa chinji, Suzana Rose-Ackeman, yoze wakuhengwojola yikuma ya kuhwisa kalimbalimba, yasoneka ngwenyi, kuhwisa kalimbalimba, “ndo kwalumuna chize unguvulu wakukalakala. Chipwe yitanga yacho muyisoloka ngwe yikalu chinji, alioze Mbimbiliya yinasolola ngwo yuma yinji muyikalumuka pundu.