Kwamba umwenemwene, Mbimbiliya yili mukanda ukulu. Mukanda wacho hiwalinga miaka yingahi? Hikwapalika miaka 3,500 kukatuka haze aputukile kusoneka Mbimbiliya ku Oriente Médio. Ha mashimbu jacho mwanangana wa mu China, Shang mwe te unayulu, muze te hikwasala miaka 1000 mba ufulielo wa Budismo uputuka mu India.—Tala kasha “ Umwenemwene wa Mbimbiliya.”

Mukanda weswawo watamba kupwa washi, nawa ni yikuma yilemu mba ukwase atu mu mwono wo. Mbimbiliya chechize yapwa. Yakukumbulula yihula yilemu ya mu mwono wa atu.

Kutala hiunalihula kama ngwe: ‘Mumu liaka atutangile?’ Chihula achi chakupinjisa atu ha miaka yinji, nawa ni haliapwila chinachipinjisa atu. Alioze, kumbululo mutuhasa kuliwana mu Mbimbiliya, mu tupitulu aali atangu a mukanda wa Uputukilo. Mu tupitulu jacho, muli sango ja “uputukilo,” miaka yinji kunyima, muze atangile malilu ni hashi. (Uputukilo 1:1) Kanalumbununa nawa chize aputukile kululieka hano hashi ni kusaho mitapu yeswe ya tushitu ni chize nawa atangile atu ni kwalweza yize te atamba kulinga.

Mbimbiliya yakutwaha mana akukumba nacho yipikalo mu mwono wetu. Chili chashi kunyingika mana jacho. Kuli jila jaali jize mujihasa kutukwasa.

Chitangu, maliji a mu Mbimbiliya ashi nawa apema. Mbimbiliya kuyishi ni maliji anji akalu waze atu kanyingikine chinji. Yikuma yikalu neyo kakuyilumbununa mu maliji waze atu akuhanjika ha tangwa ni tangwa.

Tuchitalenu chilweza cha Yesu. Iye katele yishima yashi ya yuma yize te atu anyingika kanawa hanga malongeso jenyi anjile ku mbunge jo. Yishima yenyi yinji yili mu sango twakuvuluka ngwetu Longeso lia ha Mulundu, jize jili mu Mateu kapitulu 5 ndo 7. Umwe mutu yamba ngwenyi, sango jacho ‘jili jilemu chinji nawa jakutukwasa mu mwono, hi jakutanga wika ko.’ Mutu mahasa kutanga tupitulu jacho mu minutu 15 hanji 20, alioze malikomokena muze matanga maliji ja Yesu ashi, alioze alemu.

 Sango jipema jize jatwama mu Mbimbiliya, je jakuyipwisa yashi kunyingika. Hi mukanda ko wa yuma ya kulumba. Alioze, ngwe chize umwe mukanda unambe, Mbimbiliya ‘yili ni sango ja atu amwenemwene, ni yize alingile, ni kutalatala chize apwile nacho, ni yikatalo yo, nawa ni kukumba cho.’ Mbimbiliya yashi kuli yetu kuyinyingika, mumu yikwete sango ja atu amwenemwene, malongeso alemu ni yize yalingiwile ku mashimbu akunyima.—A-Roma 15:4.

Mbimbiliya yatamba kupwa mu limi lize twakwivwa mba yitulumbunukine. Kweswako watwama kota Mbimbiliya hanayilumbununa mu limi lize wakwivwa kanawa. Haliapwila achitala mulimo uze wakulingiwa hanga alumbunune Mbimbiliya.

Kuyilumbununa. Mbimbiliya kayisonekene chitangu mu limi lia Hepreu, Aramaiku ni Ngregu. Kashika, atu akehe wika ahashile kuyitanga. Mba akwa-kulumbununa kanase tachi jinji hanga ayilumbunune mu malimi eka ni eka. Tunasakwila chinji ha mulimo wo akulinga, Mbimbiliya haliapwila hayilumbununa yeswe ya muundu hanji ya chipinji mu unji wa malimi 2.700. Chekwamba, ngwo atu anji musono mahasa kutanga Mbimbiliya mu limi lio.

Kuyifwambwisa. Yisoneko yitangu ya mu Mbimbiliya kayisonekene ha makupu ni ha manenga, alioze yapwile ni kupola kawashi. Hakufunga sango jacho atu kapwile ni kujisoneka ha yisuho yaali hanji yitatu. Yisoneko yacho yapwile ni kufwika mbongo jinji, kashika atu akehe wika ahashile kupwa nayo. Alioze miaka 550 kunyima, muze atungile makina akufwambwisa mikanda, Mbimbiliya yiyiputuka kwoka chinji. Kulita ni chimwe kwalula, ngwo hanatuhwisa tununu a tununu a Mbimbiliya yeswe yamuundu hanji ya chihanda hanji Usendo Ukulu ni Usendo Waha.

Kukushi mukanda weka uze mutuhasa kutesa ni Mbimbiliya. Kashika, Mbimbiliya yili mukanda uze atu atamba kunyingika. Alioze chili chikalu kunyingika kanawa Mbimbiliya. Mutu katamba kumukwasa mba ayinyingike. Iya mahasa kutukwasa? Kuchi mutuhasa kuyuka? Tutalenu mu mutwe ukwo unakaulaho.