Natal kakuyilumbununa ngwe chiwanyino cha akwa-Kristu hanga ewuluke kusemuka cha Yesu. Ha chiwanyino chacho, kakulinga ndako jinji, kashika, mutuhasa kulihula ngwetu, kuchi Natal yinalite ni kusemuka cha Yesu?

Chikwo nawa, kuli umwe lusango wa kulumba hakutwala kuli mutu avuluka ngwo Papa Noel. Ha matangwa jacho a chiwanyino, Papa Noel kakupwa ni wevu usuku nawa utoma, mahina achiuluka, chifulu chichila, aye te kamunyingika ngwe, mukwakuhana mitambi yipema ha Chiwanyino cha Natal, yize yaputukile ku ululikiso wakulinga walwa mu Norte ya América ha mwaka 1931. Ha miaka ya 1950 amwe akwa-Brazil yeseka kusalakanyisa umwe kalamba ko, Vôvo Índio muchihela cha Papa Noel. Yika yalingiwile ko? Longeshi Carlos E. Fantinati, yamba ngwenyi: “Papa Noel kakakumbile wika Vôvo Índio, alioze kakumbile nawa kanuke Yesu mba yapwa kulutwe lia chiwanyino cha 25 ya Dezembro.” Shina upi wa Natal uli wika sango ja kulumba ja Papa Noel? Mba tuwane kumbululo lia chihula chino, tuhilukenu ku sekulu yitangu.

Encyclopedia Britannica unambe ngwo, ha sekulu yitangu ni yamuchiali muze chikungulwila cha akwa-Kristu chaputukile, kwapwile kapinda munji wa kutayiza kulinga chiwanyino cha kusemuka cha atu waze afwile ha mukunda wa hamu lio, hanji cha Yesu. Mumu liaka? Mumu akwa-Kristu te kananyingika ngwo chiwanyino cha Natal chapwile ndako ja atu waze te keshi kuwayila Zambi wamwenemwene, kashika ayo te katamba kuchehuka. Kwamba umwenemwene, kukuchi nichimwe chisoneko mu Mbimbiliya chize chinasolola tangwa lize Yesu asemukine.

Mukanda Christmas in America wa Penne L. Restad, unambe ngwo, chipwe ngwe akwa-Kristu atangu te kakulimika ni yiwanyino ya kusemuka, nihindu yingeleja ya katolika yiyitomba tangwa lia Natal. Yingeleja te yinazange kukolesa chihela chawo, ha kuchiza chimwe chikwiko cha yingeleja ya A-Roma ni ndako yo ya kulinga chiwanyino cha kuwayila Tangwa. Ha miaka yeswe kuputuka ha 17 ya Dezembro ndo ha tangwa 1 lia Janeiro, A-Roma anji te kakulinga yiwanyino, ngwe kuheha, kuhangana, ni kulinga yiwanyino yikwo hanga alembele tulamba two.” Ha tangwa 25 ya Dezembro, A-Roma te kakuwayila kusemuka cha Tangwa. Kusa tangwa 25 ya Dezembro ngwe tangwa lia chiwanyino cha Natal, yingeleja yikolweza A-Roma anji hanga alinge chiwanyino cha tangwa lia kusemuka cha Yesu, shimbu alinge chiwanyino cha kusemuka cha Tangwa. Yimwe Biografia ya Papa Noel, yize asonekene kuli Gerry Bowle, yinambe ngwo, A-Roma “te nihindu kakuzanga kuwahilila ha yiwanyino yacho ya tungonde twa vula.” Che kwamba “o yanunga ni kusa matangwa aha alioze ni kulinga ndako jojene jikulu.”

Chochene, mulonga unene wa chiwanyino cha Natal uli ha uputukilo wawo upi. Stephen Nissenbaum kasonekene ha mukanda wenyi Battle for Christmas hakutwala ku Natal, ngwenyi, “Natal kuyishi ni ulumbwinwiso niumwe, shina wika chiwanyino cha waze keshi kufuliela Zambi.” Chiwanyino cha Natal, kuchishi kuvumbika Zambi ni mwanenyi Yesu Kristu. Shina sango jino kujishi ni ulemu? Mbimbiliya yinakumbulula ngwo: Kulivwashana “chika chiliko hakachi ka ululi ni ungulungulu? Kulifutula chika chiliko hakachi ka pangu ni milima?” (2 A-Korindu 6:14) Ngwe chize mutondo wakukola ni unahenga, ni Natal neyo che yapwa ‘keshi kuhasa kuyilulamisa nawa.’—Chilumbununyi 1:15.