Atu amwe kakunyonga ngwo kulumbununa liji ni liji ngwe chize alisonekene, muchikwasa atu kuwana ulumbunwiso walita wa yize asonekene mu malimi atangu. Alioze chino kuchishi kulingiwa mashimbu eswe. Tala yikuma yimwe yize yinasolola zwalala chikuma chacho:

• Kukushi malimi aali waze akwete mulali umuwika wa kusoneka, kuhanjika ni kululieka maliji. Umwe longeshi wa limi lia Hepreu avuluka ngwo, S. R. Driver yasoneka ngwenyi, “malimi keshi kulisa wika mu mulali wa kusoneka ni ha chize aputukile, alioze kakulisa nawa . . . ha chize manyonga a kwasa.” Mulali wa kunyongenamo walisa kulita ni limi ni limi. Longeshi Driver yanunga ni kwamba ngwenyi: “Maliji kakwasoneka mu mulali walisa kulita ni limi ni limi.”

• Musono kukushi limi nilimwe lize likwete mulali wa kuhanjika ni kusoneka uze walifwa ni malimi a Hepreu, Arame ni Ngregu, malimi waze akalakalile no ha kusoneka Mbimbiliya. Kashika, kulumbununa liji ni liji chakupwisa chikalu kuwana ulumbunwiso walita muchihasa kunyongesa atu yuma yeka.

• Ulumbunwiso wa limwe liji hanji limwe nyonga, muhasa kulisa kulita ni yize anahanjika.

Tunanyingika ngwetu ha mashimbu amwe mukwa-kulumbununa mahasa kulumbununa yisoneko yimwe ha kukaula liji ni liji, alioze katamba kukanyama.

 Tutalenu yilweza yimwe ya chize ulumbunwiso wa liji ni liji muuhasa kuhana nyonga lize kulialitele:

• Ha mashimbu amwe Yisoneko yakutongola liji “kupomba” hanga yihanjike hakutwala ku kupomba tulo hanji kufwa. (Mateu 28:13; Yilinga 7:60) Nyi liji lino malitongola mu yisoneko yize yinahanjika hakutwala ku kufwa, akwa-kulumbununa Mbimbiliya mahasa kusa ngwo, “kupomba mu ufwe,” kulinga chino muchikwasa akwa-kutanga kuwana ulumbunwiso walita.—1 A-Korindu 7:39; 1 A-Tesalonika 4:13; 2 Petulu 3:4.

• Postolo Paulu ha mukanda wa A-Efwesu 4:14 kazachishile limwe liji, liji liacho nyi twalilumbununa liji ni liji mulipwa ngwo, “mu yiheho ya dados (hanji ya sise) yize atu akuta.” Liji lino linakatuka ku chako chikulu chize atu apwile nacho cha kwonga akwo muze te akuta yiheho. Mu malimi anji musono, nyi liji lino alilumbununa liji ni liji mulihasa kutokesa nyonga. Kulumbununa liji lino ngwo, “malongeso a mahuza ja atu,” yili jila yashi yakusolwelamo nyonga lialita.

• Ha mukanda wa A-Roma 12:11, hali limwe liji lia Ngregu nyi twalilumbununa liji ni liji, mulilumbunuka “kufuluka mu spiritu.” Mu Chokwe liji liacho kulishi kuhana ulumbunwiso walita. Kashika mu Mbimbiliya yino analumbununa liji lino ngwo, “echenu hanga spiritu yisandu yinwehe tachi.”

• Ha Longeso lia ha Mulundu, Yesu katongwele limwe liji lize kanji-kanji akulumbununa ngwo, “Kawaha yiswale mu spiritu.” (Mateu 5:3, Mukanda Usandu wa Zambi) Mu malimi anji, kulumbununa liji lino liji ni liji, kuchishi kuhana ulumbunwiso walita. Ha yisuho yimwe, kulumbununa liji ni liji muchihasa kuhana nyonga ngwo, “yiswale mu spiritu” kali atu waze ali ni mahelia-helia, waze keshi tachi hanji keshi hamu. Alioze Yesu te kanalongesa ngwenyi, uwahililo wa atu ushi kwiza ha kukuchisa usolo wo wa ku musunya, alioze wakwiza ha kunyingika ngwo ayo kanafupu usongwelo wa Zambi. (Luka 6:20) Kashika kulumbununa maliji wano ngwo, “Kawaha waze ananyingika ngwo, kanafupu Zambi” hanji “kawaha waze ananyingika ngwo kanafupu usongwelo wa Zambi,” che chakuhana nyonga lialita.—Mateu 5:3; Bíblia Fácil de Ler.

Mumu lia chino, kulumbununa Mbimbiliya chinalumbunuka yuma yinji, hi wika ko kulumbununa maliji ngwe chizechene aasonekene mu malimi atangu. Mukwa-kulumbununa katamba kupwa ni mana hanga asakule maliji mu limi lienyi waze malumbununa nyonga lize lili mu yisoneko yitangu. Katamba kusoneka nawa maliji kulita ni limi lienyi hanga chipwe chashi kwatanga.

 Chikwo nawa, iye katamba kukeya muze anafupu kwashiwisa chisoneko. Nyi mukwa-kulumbununa mafupa kwashiwisa chisoneko kulita ni nyonga lienyi, mahasa kupihisa ulumbunwiso wa chisoneko. Kuchi mahasa kuchilinga? Mukwa-kulumbununa mahasa kunyonga ngwenyi, katamba kusoneka nyonga lienyi mumu lie linalite ni ulumbunwiso wa maliji atangu hanji kuchiza yikuma yilemu ya ha chisoneko. Kashika chipwe ngwe kwashiwisa ulumbunwiso chakukwasa kutanga, nihindu ulumbunwiso wacho muuhasa kukwika akwa-kutanga kunyingika ulumbunwiso wa sango jitangu.

Yuma yize mukwa-kulumbununa akufuliela muyihasa kukwata ha mulimo wenyi wa kulumbununa. Chakutalilaho, mukanda wa Mateu 7:13 unambe ngwo: “Jila yinene, yakutwala ku kufwa.” Mumu lia yuma yize kota akufuliela, akwa-kulumbununa amwe, yalumbununa maliji wano ngwo, “jila yinene, yakutwala ku chitende cha kahia,” shimbu aseho ngwo, “jila yinene, yakutwala ku kufwa” maliji waze anahana ulumbunwiso walita mu Ngregu.

Akwa-kulumbununa Mbimbiliya katamba kwiwuluka ngwo, Mbimbiliya kayisonekene mu maliji waze atu te akuhanjika tangwa ha tangwa, waze te akuhanjika kuli atu ngwe njimi, tufunga ni akwa-kuta yishi. (Yilinga 4:13) Kashika, Mbimbiliya yize yili ni ulumbunwiso upema, yikwete sango jize jakukwata ku mbunge ja atu apema, chipwe ngwe katwama kweswako hanji atu a mutapu weswawo. Mbimbiliya yacho yapwa zwalala, yashi kwivwa, kuyishi kuzachisa maliji akalu waze atu keshi kuhanjika nawa.

Akwa-kulumbununa Mbimbiliya anji, kanakachiza jina lia Zambi, Yehova, mu Mbimbiliya jize tuli najo musono, chipwe ngwe jina liacho lili ha yisoneko yitangu ya Mbimbiliya. (Tala Apendice 04.) Akwa-kulumbununa anji kachijile jina lia Zambi ni kusalakanyisamo chisanyiko ngwe, “Mwene.” Amwe kakuswekela atu jina lia Zambi. Chakutalilaho, mu Mbimbiliya jimwe maliji a yilemba ya Yesu ali ha Yoano 17:26 kaasele ngwo: “Hingunakunyingikisa kuli ayo,” mba ha Yoano 17:6 yasaho ngwo, “Hingunakunyingikisa kuli waze wanguhele.” Alioze, ulumbunwiso walita wa maliji akulemba cha Yesu uli ngwo: “Yami nanyingikisa jina lienu,” nawa ngwo “nanyingikisa jina lie kuli akwa-hashi waze wanguhele.”

Maliji atangu a ha Mbimbiliya yitangu mu Inglês ya ulumbunwiso wa Yisoneko ya Chifuchi Chaha, kanambe ngwo: “Kutwashiwishile maliji ha Yisoneko. Twasa tachi hanga tukaule liji ni liji ha kulumbununa kulita ni Inglês yize twakuhanjika musono, alioze twakuchilinga nyi twamona ngwetu kulumbununa liji ni liji kuchapihishile nyonga. Komite ya Mbimbiliya ya Yisoneko ya Chifuchi Chaha, yasa tachi hanga apwe ni nyonga lialita hakutwala ku maliji waze analite ni atangu, ni kwehuka kusa maliji waze apwa akalu kutanga hanji waze akusweka ulumbunwiso. Mumu lia chino, chakupwa chashi kuwana ulumbunwiso wa yize mutu anatange mu Mbimbiliya. Hachino, Mbimbiliya muyipwa yashi kutanga, atu waze akutanga mahasa kupwa ni shindakenyo ngwo, sango ja mu Mbimbiliya jili jakulumbununa kanawa.—1 A-Tesalonika 2:13.