Kututuluka ha Chikuma

Kuya ha katalilo wa yikuma

KAPITULU 2

Mbimbiliya—Yili Mukanda wa Zambi

Mbimbiliya—Yili Mukanda wa Zambi
  • Mumu liaka Mbimbiliya yalisa ni mikanda yikwo?

  • Kuchi Mbimbiliya muyihasa kukukwasa ku mwono we?

  • Mumu liaka yena muhasa kufuliela uprofeto wa mu Mbimbiliya?

1, 2. Kuchi Mbimbiliya yili chawana cha Zambi chakukomoka?

 NEWULUKA limwe tangwa lize watambwile chimwe chawana chipema kuli sepa lie? Kota wawahililile chinji. Chawana chakusolola ngwo yoze wakuhelecho kakuzanga chinji. Kashika, yena wasakwilile chinji ha chawana cha zango akuhele sepa lie.

2 Mbimbiliya yili chawana cha Zambi, chize twatamba kuvwila kuwaha chinji. Au mukanda walisa ni yikwo mumu wakutulweza yuma yize kutuchi kuhasa kuwana mu mikanda yikwo. Chakutalilaho, wakutulweza chize atangile malilu, ni hashi, ni lunga ni pwo atangu. Mbimbiliya yili ni shimbi jipema jize mujihasa kutukwasa ku yipikalo ni ukalu uze twakumona mu mwono wetu. Yakulumbununa nawa chize Zambi makamanununa upale wenyi ni kululieka yuma hano hashi. Mbimbiliya yili chawana chakukomoka!

3. Mumu liaka Yehova atuhele Mbimbiliya, nawa mumu liaka chino chakutwaha chiseke?

3 Mbimbiliya nawa yili chawana chize chakutwaha chiseke, mumu yakulumbununa yuma yilemu hakutwala kuli Chihanyi munene, Yehova Zambi. Yehova katuhele mukanda wacho mumu kanazange hanga tumunyingike kanawa. Chochene, Mbimbiliya muyihasa kukukwasa kukundama kuli Yehova.

4. Yika yinakukomwesa ha chize atu akutambula Mbimbiliya?

4 Nyi uli ni yimwe Mbimbiliya, nyingika ngwe hi yena wika ko ulinayo. Mbimbiliya, yamuundu hanji yachihanda, hanayituhwisa mu malimi akuhiana 2.600. Achi chinalumbununa ngwo, yili kuli atu akuhiana 90% hashi heswe. Poso jeswe, atu kakutambula Mbimbiliya jinji! Hi kunatuhuka tununu twa Mbimbiliya yamuundu hanji yachihanda. Chochene kukushi niumwe mukanda uze muulitesa ni Mbimbiliya.

Tradução do Novo Mundo das Escrituras Sagradas” yili mu malimi anji

5. Kuchi Mbimbiliya “yapwa we mwiku wa Zambi”?

5 Nawa Mbimbiliya “yapwa we mwiku wa Zambi.” (Tanga 2 Timoteu 3:16.) Mujila yika? Mbimbiliya yene yinakumbulula ngwo: “Atu ahanjikile cha kuli Zambi, nikuhungumuka kuli Spiritu Musandu.” (2 Petulu 1:21) Chakutalilaho: Nyi chisemi meta mwanenyi amusonekene mukanda, mukanda wacho muupwa ni maliji ni manyonga ja chisemi. Ha chino, mukanda wacho uli wa chisemi, hi wa mwanenyi ko. Chimuwika ni Mbimbiliya neyo yili ni sango ja Zambi, hi ja atu waze ayisonekene ko. Kashika, Mbimbiliya yeswe yamuundu yili “liji lia Zambi.”—1 A-Tesalonika 2:13.

YALITA NAWA YA UMWENEMWENE

6, 7. Mumu liaka ulite wa sango ja mu Mbimbiliya wakukomwesa chinji?

6 Mbimbiliya ha kuyisoneka yambachile miaka kuhiana 1.600. Waze ayisonekene kakatwamine ha mashimbu amuwika, nawa te kakulinga milimo yeka ni yeka. Amwe te njimi, akwo te akwa-kuta yishi ni tufunga mapanga. Akwo te aprofeta, mba eka nawa te akwa-kuyula ni mianangana. Wasonekene mukanda wa Luka kapwile ndotolo. Chipwe ngwe akwa-kuyisoneka kapwile ni kulinga milimo yeka ni yeka alioze Mbimbiliya yalita chize ku uputukilo ndo ku songo. a

7 Mukanda utangu wa mu Mbimbiliya wakutulweza chize ukalu wa atu waputukile. Mukanda wa kusula wakusolola ngwo hashi heswe muhakapwa paraisu, chipwe ngwetu munda upema. Mbimbiliya yinambe hakutwala ku yuma yize yalingiwile ha tununu a miaka kunyima nawa sango jamo jalita ni upale wa Zambi. Ulite wa Mbimbiliya wakukomwesa chinji, alioze achi che chatamba kupwa mukanda wa Zambi.

8. Hana yakutalilaho yize yinasolola ngwo Mbimbiliya yakwamba umwenemwene hakutwala ku ciencia.

8 Mbimbiliya nawa yakwamba umwenemwene hakutwala ku ciência. Muli sango ja yuma yize atu ejile ni kunyingika kulutwe lia matangwa. Chakutalilaho, mukanda wa Ulevi uli ni shimbi apwile ni kukaula A-Izalele hakutwala ku kulinanga ni kusosolola akwa-yikola yipi mukachi lia akwo, jize te mavungu akwo kanda achinyingika. Ha mashimbu waze atu apwile ni manyonga eka ni eka hakutwala ku kupwa cha hashi, Mbimbiliya te hiyinambe kulu ngwo hashi hajinguluka, hapwa ngwe liwundu. (Izaia 40:22) Mbimbiliya te hiyinambe ni shindakenyo weswe ngwo kakuzezeleka hashi “mutetela.” (Yombi 26:7) Chochene, Mbimbiliya hi mukanda wa ciencia ko. Alioze, nyi yinahanjika hakutwala ku yikuma ya ciência, yakuhanjika umwenemwene. Hi yino ko twatamba kushimbwila mu mukanda wa Zambi?

9. (a) Kuchi Mbimbiliya yinasolola ngwo yikwete sango jamwenemwene jize nawa mutuhasa kufuliela? (b)  Yika walilongesa ha ushishiko wa waze asonekene Mbimbiliya?

9 Mbimbiliya nawa yili ni sango jamwenemwene jize mutuhasa kufuliela. Sango jamo jili ja pundu. Jakusolola majina ja atu, ni majina ja tulamba two. b Akwa-kusoneka sango ja atu, kanji-kanji keshi kusolola kapalia wa atu jo, alioze waze asonekene Mbimbiliya kapwile atu ashishika, waze te akutongola kapalia wo ni wa vungu lio. Chakutalilaho, mu mukanda wa Kwalula, Mose kasonekenemo uhenge wenyi uze atambwilile upatwilo. (Kwalula 20:2-12) Ungunu wacho chili chikalu kuuwana ha sango ja atu, alioze uli mu Mbimbiliya mumu yili mukanda wa Zambi.

MUKANDA WA MANA ANGUNU

10. Mumu liaka hi kukomoka ko ngwo Mbimbiliya yili mukanda ungunu?

10 Mbimbiliya yakuhwima kuli Zambi, kashika, “kuyafumbuka ha kulongesa, ni ha kukumika, ni ha kululamisa.” (2 Timoteu 3:16) Chochene, Mbimbiliya yili mukanda ungunu. Yatwama ni chinyingi chilemu hakutwala ku yitanga ya atu. Achi kuchishi kutukomokesa, mumu Mwenyayo Yehova Zambi, kali Sakatanga! Iye kanyingika kanawa manyonga ni mbunge jetu kuhiana yetu ene. Yehova kanyingika nawa yize yatela kuli yetu hanga tupwe ni uwahililo. Iye kanyingika nawa ndako jize twatamba kwehuka.

11, 12. (a) Yuma yika Yesu ahanjikile mu Longeso lienyi lia ha Mulundu? (b) Shimbi jikwo jika jingunu jize jili mu Mbimbiliya, nawa mumu liaka malongeso jamo kakwete ulemu wa miaka yeswe?

11 Achitala pande ja Yesu jize avuluka ngwo Longeso lia ha Mulundu, asoneka mu mukanda wa Mateu kapitulu 5 ndo 7. Mulongeso lienyi lipema, Yesu kahanjikile yuma yinji, hakutwala ku chize mutuhasa kuwana uwahililo wamwenemwene, ni chize mutuhasa kuhwishila milonga, ni chize twatela kulemba, ni manyonga apema twatela kupwa no hakutwala ku upite. Maliji ja Yesu ni haliapwila achili ni tachi jinji ngwe chizechene apwile muze ahanjikile.

12 Shimbi jikwo ja mu Mbimbiliya jakulongesa chize mutu watela kutwama ni asoko jenyi, ni ndako yize atela kupwa nayo hakukalakala mulimo ni chize atela kutwama ni masepa jenyi. Shimbi ja mu Mbimbiliya jikwete ulemu kuli atu eswe, nawa malongeso jamo kakuyukisa. Mana a mu Mbimbiliya kanalumbununa kanawa mu maliji ahanjikile Zambi muli Izaia ngwenyi: “Yami Yehova, nguli Zambi yenu, yoze wakunusongwela mu jila chanutamba kuya.”—Izaia 48:17.

MUKANDA WA UPROFETO

Izaia umwe wa kuli waze asonekene Mbimbiliya, kambile uprofeto wa kunongessa cha Babilonia

13. Yika Yehova ambile kuli profeta Izaia hakutwala ku unongeso wa Babilonia?

13 Mu Mbimbiliya muli uprofeto unji, ukwo hiunamanunuka. Talenu chilweza achi. Kupalikila muli profeta Izaia yoze watwamine ha sekulu nake K.M.J., Yehova yamba ngwenyi, mbonge ya Babilonia makayinongesa. (Izaia 13:19; 14:22, 23) Yahana ulumbununo hanga asolole pundu chize te mbonge makayikumba. Ngwo chizavu cha maswalale muchikomisa meya a lwiji wa Babilonia ni kunjila mu mbonge, alioze kechi kasa jita. Hi yino wika ko. Uprofeto wa Izaia yiusolola nawa jina lia mwanangana yoze te makanongesa Babilonia—ngwo Siru.—Tanga Izaia 44:27–45:2.

14, 15. Kuchi yuma yize uprofeto wa Izaia wambile hakutwala ku Babilonia yamanunukine?

14 Muze kwapalikile miaka 200—ha ufuku wa 5/6 ha kakweji wa Kwali ha mwaka wa 539 K.M.J.—chizavu cha maswalale yichisa chilombo hakamwihi ni Babilonia. Kasongwelo wo te iya? Kapwile mwanangana Ka-Persia yoze te akuvuluka ngwo Siru. Yuma yino yaputukile kulingiwa hanga yimanunune uprofeto ulemu. Shina maswalale ja Siru te manongesa Babilonia kechi kwasa jita, ngwe chize uprofeto wambile, nyi?

15 Ha ufuku, A-Babilonia te kanalinga chiwanyino chinene. Ayo te kanajikijila ku yipanga yinene yize te yafunga mbonge yo. Alioze Siru yapwa ni mana akupiangula meya a lwiji yoze te wakupalika mu kachi ka mbonge. Meya yaatepuluka, mba maswalele jenyi yaazauka lwiji ni kukundama ku yipanga ya mbonge. Alioze kuchi te maswalale ja Siru mahasa kunjila mu mbonge? Ha ufuku wacho, A-Babilonia yavulama kuyika yikolo ya mbonge!

16. (a) Yika uprofeto wa Izaia wambile hakutwala ku unongeso wa Babilonia? (b) Kuchi uprofeto wa Izaia wa kunongesa Babilonia wamanunukine?

16 Uprofeto wambile hakutwala ku Babilonia ngwo: “Atu kechi katungako, chipwe kutwamako ndo ku yisemuko yeswe. Chipwe A-Arabia kechi kasako mbalaka jo, chipwe tufunga kechi kapombesako yimuna jo.” (Izaia 13:20) Uprofeto wacho wambile yuma yinji hi kunongesa cha mbonge wika ko. Wasolwele nawa ngwo mu Babilonia mumukapwa mu yikulu miaka yeswe. Yena muhasa kumona kumanunuka cha uprofeto wacho. Chihela chize kuchishi ni atu cha Babilonia yikulu, chili kusango lia Bagdá mu Iraque, ha kilometro 80, chinasolola ngwo maliji ahanjikile Yehova muli Izaia kamanunukine: “Mungukombaho ni lukombo wa kwonwona.”—Izaia 14:22, 23. c

Yikulu ya Babilonia

17. Kuchi kumanunuka cha uprofeto wa Mbimbiliya muchihasa kukolesa ufulielo wetu?

17 Kunyingika ngwo Mbimbiliya yili mukanda wa uprofeto wa umwenemwene muchihasa kukolesa ufulielo we, nyi ngwami? Chochene, Yehova Zambi hanamanununa yilakenyo yenyi ya kunyima, kashika tunafuliela ngwetu makamanununa nawa chilakenyo chenyi cha kupwisa hano hashi paraisu. (Tanga Kwalula 23:19.) Ewa, tuli ni “kutalatala chetu cha mwono wa mutolo, uze Zambi, yoze keshi mahuza, alakenyene ku miakulwila.”—Titu 1:2. d

“LIJI LIA ZAMBI MWONO LILI NAWO”

18. Maliji aka alemu waze postolo Paulu ambile ha “liji lia Zambi”?

18 Yize twamona mu kapitulu yono, yasolola pundu ngwo Mbimbiliya yalisa ni mikanda yikwo. Mbimbiliya kuyalita, nawa yakuhanjika umwenemwene hakutwala ku ciencia ni sango ja yuma yize yalingiwile kushakulu. Yikwete nawa mana angunu ni uprofeto wamwenemwene. Alioze hi yino wika ko yapwisa Mbimbiliya yilemu. Postolo Paulu kasonekene ngwenyi: “Liji lia Zambi mwono lili nawo, kuliakulinga ni tachi, linambuka kuhiana mukwale, liakutuwa ndo ku kuhandununa hakachi ka alma ni spiritu, ni ku makonekeno ni usongosongo, kuliakusa chinyingi ha manyonga ni kuhala cha mu mbunge.”—A-Hepreu 4:12.

19, 20. (a) Kuchi Mbimbiliya muyihasa kukukwasa ulihengule yena mwene? (b) Kuchi muhasa kusolola uwahililo we ha chawana cha Zambi, Mbimbiliya?

19 Kutanga “liji” hanji sango ja Zambi mu Mbimbiliya muchihasa kwalumuna mwono wetu. Nawa muchitukwasa tulihengule yetu ene ha yize te kanda tuchilihengula kama. Hanji mutuhasa kwamba ngwetu twazanga Zambi, alioze muze mutulilongesa Mbimbiliya, liji lienyi, mulihasa kusolola manyonga jetu ni kuhala cha ku mbunge yetu.

20 Mbimbiliya pundu yili mukanda wa Zambi. Yili mukanda uze twatamba kutanga, ni kulilongesawo ni kuuzanga chinji. Solola zango lie ha chawana chino cha Zambi hakuhengwojola yikuma yamo. Nyi walinga chino, munyingika mumu liaka Zambi atangile hashi. Mu kapitulu yoze masulaho mutulilongesa nawa chize Zambi makalulieka hano hashi.

a Chipwe ngwe atu amwe kakwamba ngwo amwe tupitulu a Mbimbiliya kalihamika ni akwo, alioze nyonga lino kulishi ni haze linakatuka. Tala kapitulu 7 wa mukanda A Bíblia—Palavra de Deus ou de Homem?, uze asoneka Yela ja Yehova.

b Chakutalilaho, tala chisemuko cha tulamba twa Yesu mu mukanda wa Luka 3:23-38.

c Nyi mufupa kunyingika uprofeto ukwo wa Mbimbiliya, tala ha mafwo 27-29 ha kamukanda Um Livro para Todas as Pessoas, asoneka kuli Yela ja Yehova.

d Unongeso wa Babilonia uli chilweza chimuwika cha umanunuko wa uprofeto wa mu Mbimbiliya. Yilweza yikwo, yili unongeso wa Teru ni Ninive. (Ezekiele 26:1-5; Zefania 2:13-15) Uprofeto wa Daniele wahanjikile nawa ha mianangana a hashi waze te mayula kulutwe lia Babilonia. Amwe a kuli mianangana jacho kapwile A-Media-Persia ni A-Ngresia. (Daniele 8:5-7, 20-22) Tala Apendice, mafwo 199-201, hanga unyingike uprofeto wa Mesaya uze wamanunukine hali Yesu Kristu.