1-3. (a) Yika yalingiwile muze Utecho afwile? (b) Yika Paulu alingile, mba yika chino chinasolola hali iye?

 PAULU kali mu zuwo limwe ku Troa muze munazala too ni atu. Hikwapalika mashimbu amwe, chize haze aputukanga kuhanjika ni mandumbu. Kanachilingi mumu chino chili chisuho chakasula chize mapwa no. Mu chipatulo cha kwilu muze ali munasasaminya mumu lia ndeya. Mukweze avuluka ngwo, Utecho ha kapenda anatwama. Muze Paulu anahanjika, Utecho mapomba, chocho maholoka!

² Luka kota mwe waliangile kutuhuka mu zuwo hanga amutale nyi kali kanawa. Alioze, muze aheteleho yamona ngwenyi: “Hafwa kulu.” (Yili. 20:9) Mba muze Paulu matuhuka malweza mbunga ngwenyi: “Hwimenu mbunge iye kali ni mwono.” Ewa, Paulu kahasa kuhindwisa Utecho!— Yili. 20:10.

³ Chilweza chino chinasolola ngwo, spiritu ya Zambi ndundo yikwete. Hi Paulu ko waholwesele Utecho ha kapenda. Chipwe chocho, iye kakazangile hanga kufwa chenyi chitalingise umwe hanji chipinjise kukunguluka chize te analingi. Kuhindwisa cha Utecho chatakamishile mandumbu hanga anunge ni kulinga mulimo wa kwambujola. Chinasoloka zwalala ngwo, Paulu kapwile ni kulihulumba chinji ni akwo, kashika mwene ambile ngwenyi: “Ngunasambe ku manyinga ja atu eswe.” (Yili. 20:26) Tutalenu chize chilweza cha Paulu muchihasa kutukwasa ha chikuma chino.

4. Cheseko chika chikalu chinji Paulu apalikile?

⁴ Ngwe chize twamona ha kaputulu wapalika, Paulu kapalikile chimwe cheseko chikalu chinji. Muze apwile mu Efwesu atu yamuvwila uli mumu lia yize te anambujola. Akwa-kulinga tuponya twa kazambi Ndiana yaneha vunda, mumu mulimo wacho wapwile ni kwaha mbongo! “Muze chizungozungo chahwile, Paulu yatuma kusanyika tumbaji, mba muze te haakolweza ni kulishika no, yaya ku Masendoniya.”—Yili. 20:1.

5, 6. (a) Mashimbu angahi kota Paulu alingile mu Masendoniya, mba yika anakalingila mandumbu? (b) Yika apwile ni kunyongena mandumbu?

⁵ Muze te anayi wenyi ku Masendoniya, Paulu yatwama ndambu ku zuzu ya Troa. Iye kazangile chinji kuliwana ni Titu, yoze atumine ku Korindu. (2 Kori. 2:12, 13) Alioze, muze anyingikine ngwenyi kechi kuhasa kulimona ni Titu, iye yanunga wenyi ndo ku Masendoniya. Kota kalingileko mwaka umuwika ha “kukolweza tumbaji ni maliji anji.” a (Yili. 20:2) Kulutwe, Titu yaliwana ni Paulu mu Masendoniya, chocho yamulweza sango jipema hakutwala kuli A-Korindu. (2 Kori. 7:5-7) Sango jacho je jakwashile Paulu kwasonekena nawa mukanda ukwo, uze musono tunanyingika ngwetu, mukanda 2 A-Korindu.

⁶ Luka katongwele liji “kukolweza” hanga ahanjike ha kumeneka chize Paulu alingile mu Efwesu ni Masendoniya. Liji liacho linasolola nyonga lize Paulu apwile nalio. A-Fwariseu kapwile ni kulengulula atu, alioze Paulu kapwile ni kumona mapanga ja Zambi ngwe akwa-milimo ni akwo. (Yoa. 7:47-49; 1 Kori. 3:9) Paulu te kakwiwuluka chikuma chacho chipwe muze apwile ni kwaha yiyulo.—2 Kori. 2:4.

7. Kuchi musono makulwana mahasa kwimbulula Paulu?

⁷ Ni musono, makulwana ni tulayi a mambonge kakulikolweza hanga embulule Paulu. Chipwe muze anahana chimwe chiyulo nyonga lio liakupwa kutakamisa, hi kuhisa ko. O kakusolola zango muze akuchilinga. Umwe kalayi wa mbonge kambile ngwenyi: “Mandumbu jetu kanazange kulinga yuma yalita, alioze ha mashimbu amwe o kakupinda ni ulelu wo, woma ni kulimona ngwe kechi kuhasa kuhwisa kapinda wo.” Kashika, makulwana a mu chikungulwila mahasa kupwa chishina cha utakamiso kuli mandumbu wano.—Hepre. 12:12, 13.

8, 9. (a) Mumu liaka Paulu kakayile ku Seria? (b) Mumu liaka A-Yunda kota apwile ni kuvwila kole Paulu?

⁸ Muze akatukile ku Masendoniya, Paulu yaya ku Korindu. b Muze te hatwamamo tukweji atatu, yazanga kuya ku Senekwea kuze te manjila ulungu hanga ahete ku Seria. Kulinga chino te muchimukwasa kuheta ku Yerusaleme hanga ahane milambu yize mandumbu ahanyine. c (Yili. 24:17; Roma 15:25, 26) Alioze, susumuku yuma yiyalumuka. Yilinga 20:3 unambe ngwo: ‘A-Yunda yamutwama punga’!

⁹ A-Yunda kapwile ni kuvwila kole Paulu mumu kapwile ni kumumona  ngwe chitanganyanyi. Mumu lia sango jize te akwambujola, atu amwe ngwe Krisepu, yapwa Akwa-Kristu. Krisepu kapwile mutu mulemu mu sunangonga ya Korindu. (Yili. 18:7, 8; 1 Kori. 1:14) A-Yunda a mu Korindu kalamikijile Paulu kuli Ngaliu, nguvulu wa Akeya. Alioze, Ngaliu yateta lusango wacho mumu kakamwene upi niumwe hali Paulu. Kashika, akwa-kole ja Paulu yevwa uli unji. (Yili. 18:12-17) Muchihasa kupwa hanji A-Yunda a mu Korindu kanyingikine ngwo, Paulu kazangile kukwata ulungu hanga aye ku Senekwea, kashika amutwamine punga. Yika Paulu te malinga?

10. Mumu liaka Paulu echele kuya ku Senekwea?

¹⁰ Paulu yahiluka kuze te anakatuka mumu kazangile kulifunga ni kufunga milambu yize amuhele hanga akwase mandumbu. Kwamba pundu, wenyi wacho wapwile ukalu. Ha mashimbu jacho, eji kapwile ni kumanyisa atu mu tapalo hanga atambule yuma. Chipwe mu mazuwo a kupomba (hospedaria) mwapwile ponde. Hindu, Paulu yasakula kuya wenyi wacho. Alioze, iye te keshi ukawenyi, kapwile ni Aristako, Sengundu, Sopatere, Ngayu, Timoteu, Techiku ni Trofwimu.”—Yili. 20:3, 4.

11. Yika Akwa-Kristu musono akulinga hanga alifunge, mba chilweza chika Yesu anakatuhichikila?

¹¹ Ngwe Paulu, ni musono Akwa-Kristu kakusa tachi hanga alifunge muze anambujola. Ku yihela yimwe, mandumbu jetu kakwambujola mu yizavu hanji atu aali ni aali. Yika akulinga muze anahungumiona? Akwa-Kristu kananyingika ngwo, kechi kuhasa kukwika yihungumiona. (Yoa. 15:20; 2 Timo. 3:12) Chipwe chocho o keshi kusa mwono wo mu ponde. Tutalenu chilweza cha Yesu. Ha shimbu limwe muze akwa-kole jenyi mu Yerusaleme azangile kumwasa mawe, “Yesu yaswama, yatuhuka mu tembele.” (Yoa. 8:59) Kulutwe, muze A-Yunda atesele kumushiha “Yesu yalitwamina kwenda ha mbunga hakachi ka A-Yunda, alioze yakatukako yaya ku yimwe mbonge hakamwihi ni puya.” (Yoa. 11:54) Yesu kalingile yize te mahasa hanga alifunge. Ni musono nawa, Akwa-Kristu che akulinga.—Mateu 10:16.

12, 13. (a) Kuchi mandumbu alivwile muze Paulu ahindwishile Utecho? (b) Kutalatala chika chakutakamisa waze afwisa atu waze akuzanga?

¹² Paulu ni masepa jenyi kayile ku Masendoniya. Alioze, chakusoloka ngwe mutu ni mutu kakwachile jila yenyi mba eswe  yaliwana cheka ku Troa. d Mbimbiliya yinambe ngwo: “Ha kupalika cha matangwa atano, yituheta ku Troa.” e (Yili. 20:6) Mu mbonge yacho, mwe anakahindwishila Utecho, yoze twatongolanga. Mandumbu kota kawahililile chinji ni chikomokeso chize amwene! Ngwe chize Mbimbiliya yinambe, “eswe yalilembejeka chinji hali iye.”—Yili. 20:12.

¹³ Musono, Zambi keshi kulinga nawa chikomokeso cha mutapu wacho. Chipwe chocho, chilakenyo cha uhindukilo chakutakamisa waze afwisa atu waze akuzanga. (Yoa. 5:28, 29) Achinyonga yimwe ndambu: Utecho kapwile chihenge, kashika afwile cheka chipwe ngwe kamuhindwishile. (Roma 6:23) Alioze, waze makahindwisa mu chifuchi chaha makatwama ku miaka yeswe! Waze makatwama ni Yesu mu malilu kechi kafwa nilimwe tangwa. (1 Kori. 15:51-53) Chipwe musono, kutalatala cha uhindukilo muchihasa kulembejeka Akwa-Kristu waze ali ni kutalatala cha kutwama mu malilu ni “mapanga akwo.”—Yoa. 10:16.

14. Yika Paulu alwezele makuwana a mu Efwesu ku Miletu?

¹⁴ Paulu ni masepa jenyi yakatuka ku Troa ndo ku Asone. Mba yaya ku Mitilene, Samoso, Chiu ni ku Miletu. Nyonga lia Paulu liapwile kuheta ku Yerusaleme ha mashimbu a Chiwanyino cha Pentekoste. Paulu kota kazangile kuya wenyi mu ulungu mumu kazangile kuhetako kawashi. Alioze, amu azangile kuhanjika ni makulwana a mu Efwesu, yeta hanga amuwane ku Miletu. (Yili. 20:13-17) Mba muze aliwanyine ni makulwana jacho yaalweza ngwenyi: “Yenu ene nunanyingika ndako yami, chize napwile mukachi kenu chize ku tangwa litangu muze nahetele mu mbonge ya Azia. Nakalakalile ngwe ndungo ya Mwene, ni mbunge ya kulikehesa ni masoji anji, ni yeseko yize yanguwanyine mumu lia punga ya A-Yunda. Chikwo nawa, chalitwaminyine kunwambulwila chuma nichimwe chize muchinuyukisa, chipwe kulongesa ha mbunga ni ku zuwo ni zuwo. Nambujolwele kanawa kuli A-Yunda ni kuli A-Ngresia ngwo katamba kulikonyeka, kuhiluka kuli Zambi ni kufuliela muli Mwene wetu Yesu.”—Yili. 20:18-21.

15. Mumu liaka twakwambujola ku zuwo ni zuwo?

 ¹⁵ Musono kuli majila anji a kwambulwilamo sango jipema. Ngwe Paulu, ni yetu twakulikolweza hanga tuye kuze kuli atu. Twakuya ku utulilo wa tulela, twakuya kuze kwakupalika atu anji ni kuze akulanjisa yuma. Alioze, kwambujola ku zuwo ni zuwo, ye jila yitangu yize Yela ja Yehova akuzachisa. Mumu liaka twakuchilinga? Twakuchilinga mumu kwambujola ku zuwo ni zuwo chakukwasa atu hanga apanjike sango jipema mashimbu eswe, chakutukwasa yetwene hanga twehuke katonde, chakutukwasa hanga tulihulikile wika hali waze anazange kunyingika Zambi, chakutukwasa nawa kukolesa ufulielo wetu ni kunyongonona mu mulimo wa kwambujola. Ewa, kwambujola “ku zuwo ni zuwo” che chakunyingikisa chinji musono Akwa-Kristu amwenemwene.

16, 17. Kuchi Paulu asolwele hamu, mba kuchi Akwa-Kristu musono akumwimbulula?

¹⁶ Paulu kalwezele makulwana a mu Efwesu ngwenyi, te kanyingikine yize mapalika mu Yerusaleme. Mwene ngwenyi: “Alioze, chishi kumona mwono wami ngwe chuma chilemu kuhiana.  Chuma chilemu kuli yami kumanununa wenyi wami ni mulimo uze natambwile kuli Mwene Yesu; kwambujola kanawa sango jipema hakutwala ku chawana cha keke ya Zambi.” (Yili. 20:24) Paulu kakatayijile hanga chuma cheswacho chimukwike kulinga mulimo wenyi.

¹⁷ Ni musono, Akwa-Kristu kakupalika mu yeseko yeka ni yeka. Amwe kakwahungumiona ni kwakanjisa kwambujola, eka kakupinda ni misongo, akweze kakwapinjisa kuli akwa-shikola ni akwo. Chizechene ngwe Paulu, ni Yela ja Yehova kakununga ni kutala kulutwe chipwe ngwe kanapalika mu chuma cheswacho. O kakununga ni kwambujola sango jipema.

18. Yika Paulu alingile hanga asambe ku manyinga ja atu eswe, mba kuchi makulwana a mu Efwesu te mahasa kumwimbulula?

¹⁸ Kulutwe, Paulu yakwasa makulwana a mu Efwesu ha kutongola chilweza chenyi mwene. Chitangu, yamba ngwenyi achi kota te muchipwa chisuho cha kasula chize maalimona, mba yaalweza ngwenyi: “Kashika musono yenu nuli yela ngwenu, ngunasambe ku manyinga ja atu eswe, mumu chalitwaminyine kunwambulwila upale weswe wa Zambi.” Mba kuchi makulwana jacho te mahasa kumwimbulula hanga asambe ku manyinga ja atu eswe? Paulu yanunga ngwenyi: “Keyelenu kuli yenwene ni ku mbunga yeswe ya mapanga yize spiritu yisandu hiyinanutongola ngwe tulayi, hanga nukafunge chikungulwila cha Zambi chize alanjile ni manyinga ja Mwanenyi.” (Yili. 20:26-28) Paulu katowezele makulwana ngwenyi, te mukwiza “mikuza” waze “makahanjika mahuza hakutwala ku umwenemwene ni kukoka tumbaji kunyima lio.” Yika makulwana a mu Efwesu atambile kulinga? Paulu yaatoweza ngwenyi: “Kanyamenu, iwulukenu ngwenu ha miaka yitatu ufuku ni mwalwa, chalitwaminyine kukanyamisa mweswe wa kuli yenu ni masoji.”—Yili. 20: 29-31.

19. Yika yalingiwile ku songo lia sekulu yitangu, mba yika yalingiwile kulutwe?

¹⁹ “Mikuza” jacho kasolokele ku songo lia sekulu yitangu. Ngwe chilweza, ha mwaka 98 M.J, postolo Yoano kasonekene ngwenyi: “Chipwe haliapwila hikweza akwa-kulimika ni Kristu anji . . . Ayo kakatukile mukachi ketu, alioze, te hi a yetu ko, mumu nyi te a yetu, kachi kanakanunga ni yetu.” (1 Yoa. 2:18, 19) Ku sekulu yamuchitatu, malongeso a mahuza yalitanda chinji, chocho ku  sekulu yamuchiwana, mwanangana avulukile ngwo, Constatino, yasanyika ululikiso wa malongeso jacho a mahuza ngwenyi, (cristianismo) “uwayilo wa Akwa-Kristu.” Mangana a mayingeleja kahanjikile yuma ya mahuza ha kuchinga malongeso a Mbimbiliya ni malongeso a atu. Ndo musono, malongeso jacho achiliko.

20, 21. Kuchi Paulu alihanyine hanga alingile mandumbu, mba kuchi musono makulwana mahasa kumwimbulula?

²⁰ Kupwa cha Paulu chalisele chinji ni yitanganyanyi. Iye te kakukalakala hanga alikwase ku musunya, kapwile ni kulingila mandumbu mumu lia zango hi mumu lia mbongo ko. Kashika akwashile makulwana a mu Efwesu hanga no amwimbulule, ha kwalweza ngwenyi: “Chanutamba kukwasa waze analele ni kwiwulula maliji a Mwene Yesu waze ambile ngwenyi: ‘Kuhana chakuneha uwahililo unji kuhiana kutambula.’”—Yili. 20:35.

²¹ Chizechene ngwe Paulu, ni makulwana a mu chikungulwila kakulihana hanga akwase mandumbu. O kalisa chinji ni mangana a mayingeleja waze akutambula mbongo kuli atu. Makulwana kali ni chiteli cha ‘kufunga chikungulwila cha Zambi,’ kashika kakulinga mulimo wo ni zango. Mu chikungulwila cha Zambi kumushi chihela cha mukwa-kuzo, kumushi chihela cha “aze mafupa ulemu woene.” (Yishi. 25:27) Kulinangamisa chakuvwisa sonyi.—Yishi. 11:2.

22. Mumu liaka Paulu amuzangile chinji kuli makulwana a mu Efwesu?

²² Paulu kapwile ni kumuzanga chinji kuli mandumbu mumu neye kapwile ni kwazanga. Muze mashimbu akuya ahetele, Mbimbiliya yinambe ngwo: “O eswe yaputuka kulila chinji mba yaakangayika Paulu ni kumumbeja chikolo.” (Yili. 20:37, 38) Kashika, mandumbu jetu kakuzanga ni kulemesa chinji atu waze akulihana hanga afunge kanawa mapanga ambala a Zambi. Chilweza cha Paulu chize twahengwola ha kapitulu yono, chinashindakenya umwenemwene wa maliji waze mwene ambile ngwenyi: “Ngunasambe ku manyinga ja atu eswe.”—Yili. 20:26.