1, 2. Mumu liaka yihungumiona yize Paulu apalikile mu Yerusaleme kuyakamukomwesele?

 PAULU kamutusula ku moko ja mbunga waze ali ni ufwatulo unji, haliapwila kali nawa mu zuwo lia ususu. Yihungumiona yize anapalika kuyamukomwesene mumu kamulwezele ngwo, ‘luyinda ni mazuwo a ususu te yinamutwaminyina.’ (Yili. 20:22, 23) Chipwe ngwe te kakanyingikine yuma yeswe yize yinamushimbwila, nihindu iye kanyingikine ngwenyi, manunga ni kumona lamba mumu ha jina lia Yesu.—Yili. 9:16.

² Chipwe aprofeta kalwezele Paulu ngwo, te mamukunjika kuli “akwa-mavungu.” (Yili. 21:4, 10, 11) Ngwe chize twamona, A-Yunda kesekele kumushiha, chikwo nawa chasolokele ngwe “matanuna Paulu yihanda-yihanda” mu Chota cha Akwa-Kuyula A-Yunda muze mbunga te analihamika ene. Haliapwila, postolo Paulu kali mu zuwo lia ususu ku moko ja maswalale ja Roma ni kushimbwila hanga amusopese ni kumuliongela yuma ya saki. (Yili. 21:31; 23:10) Kwamba umwenemwene, postolo Paulu kanafupu utakamiso!

3. Kulihi twakuwana utakamiso hanga tununge ni kwambujola?

³ Ha matangwa wano akusula tuli, tunanyingika ngwetu, “waze eswe mazanga kuwayila Zambi ku mwono wo, ni kulivwashana ni Kristu Yesu, no makaahungumiona.” (2 Timo. 3:12) Ha mashimbu amwe, ni yetu twakufupa utakamiso wa akwetu mba tununge ni kambujola sango jipema. Twakusakwilila chinji ha utakamiso uze twakutambula kuli “ndungo washishika” kupalikila mu mikanda ni kukunguluka. (Mateu 24:45) Yehova hanalakenya ngwenyi, niumwe mahasa kukwika mulimo wa kwambujola, chipwe kukwika atu jenyi wakuhi. (Iza. 54:17; Jere. 1:19) Mba yika mutwamba hali postolo Paulu? Shina katambwile utakamiso hanga anunge ni kwambujola chipwe ngwe te kanamuhungumiona? Nyi kamutakamishile lume, utakamiso uka atambwile, chikwo nawa yika alingile?

4, 5. Utakamiso uka Paulu atambwile, mba mumu liaka mutuhasa kwamba ngwetu, wahetele ha shimbu lialita?

⁴ Ha ufuku muze te hamuchiza mu Chota cha Akwa-Kuyula A-Yunda, Postolo Paulu yatambula utakamiso uze te anafupu, Mbimbiliya yinambe ngwo: “Ha ufuku uzewene, Mwene yasoloka kuli Paulu ni kumwamba ngwenyi: “Hamuka! Mumu ngwe chizechene hiwambujola kanawa mu Yerusaleme hakutwala kuli yami, chizechene nawa chakutamba kwambujola ku Roma.’” (Yili. 23:11) Maliji wano a utakamiso kukatuka kuli Yesu kahanyine shindakenyo kuli Paulu ngwo, te mamulamwina. Iye kanyingikine ngwenyi te maheta ku Roma, kuze te mapwa ni chiwape cha kwambujola hakutwala kuli Yesu.

⁵ Utakamiso uze postolo Paulu atambwile wahetele ha shimbu lialita. Mukwachako, malunga kuhiana 40 ‘yalishinga ni shingo lino ngwo, kutuchi kulia nichimwe ndo haze mutushihila Paulu.’ Malunga jacho A-Yunda kazangile lume kushiha Paulu, kanyongene ngwe nyi kamushihile, chuma chimwe chipi muchilingiwa kuli ayo. (Yili. 23:12-15) Nyonga lize apwile nalio, lize atayijile kuli makulwana ni asasendote a lutwe liapwile ngwo, kutuma cheka kusaka Paulu eze mu Chota Cha Akwa-Kuyula A-Yunda hanga asope kanawa mulonga wenyi, alioze, mu jila te mamulukukila ni kumushiha.

6. Kuchi Paulu anyingikine ngwo kanafupu kumushiha, mba yika akweze mahasa kulilongesa?

⁶ Muhwa wa Paulu yevwa yize akwa-kole te anazange kulinga kuli natu, chocho yamutoweza. Paulu yamulweza hanga ambulule lusango wacho kuli mwata wa maswalale Kelautiu. (Yili. 23:16-22) Kwamba umwenemwene, Yehova kakuzanga chinji akweze waze apwa ngwe muhwa wa Paulu, waze akusa mwono wo mu ponde hanga akwase atu ja Zambi ni kusa Wanangana wenyi ha chihela chitangu.

7, 8. Yika Kelautiu alingile hanga afunge Paulu?

⁷ Muze Kelautiu anyingikine yize te anafupu kulinga kuli Paulu, kawashi-washi yatuma kululieka maswalale 470, waze akwasa mivi ni waze akwendesa tuvwalu, hanga ahetese kanawa Paulu ku Sezarea ni kumuhichika mu moko ja nguvulu Fwilishia. a Sezarea yapwile mbonge yinene ya Yundeya muze mwapwile chilombo chinene cha maswalale ja A-Roma. A-Yunda anji mwe apwile chipwe ngwe, anji a kuli waze apwilemo kapwile akwa-mavungu. Mbonge  ya Sezarea yalisele chinji ni Yerusaleme, mumu atu te keshi kuneha vunda chamunehena chipwe kusolola katonde mumu lia uwayilo uze mutu akukaula.

⁸ Kelautiu yakaula shimbi ya A-Roma, chocho yasonekena Fwilishia ni kumulumbunwina lusango mweswe. Kelautiu yasoneka ngwenyi, muze anyingikine ngwenyi Paulu kali Ka-Roma, ‘yamupulula’ ku moko ja A-Yunda hanga achine kumushiha. Yasoneka nawa ngwenyi, Paulu “kalingile nichimwe chuma chipi chakutela kufwa.” Alioze, muze anyingikine ngwenyi te kanazange kumulinga upi, yamutuma kuli nguvulu Fwilishia hanga amone chize masopa mulonga wacho.—Yili. 23:25-30.

9. (a) Kuchi ulite wa Paulu ngwe Ka-Roma ahonene kuukaula? (b) Mumu liaka ha mashimbu amwe twatamba kukalila ulite wetu mu chifuchi chize twatwama?

⁹ Shina yuma yeswe yize Kelautiu asonekene yapwile yamwenemwene? Ka, hi yeswe ko. Chinasoloka ngwe iye kazangile wika kupwa ni lufuma mupema kuli nguvulu. Kelautiu kakalamwinyine Paulu mumu lia kunyingika ngwo, kali Ka-Roma. Chikwo nawa, kakatongwele ngwenyi katumine kukwata Paulu ni “kumulamba hanga amusopese.” (Yili. 21:30-34; 22:24-29) Kulita ni shimbi ja A-Roma, Paulu te katambile kumulinga yuma yacho mumu kapwile Ka-Roma. Ni musono, Satana kakukalakala ni mangana a mayingeleja hanga atuhungumione, chipwe ngwe atu jacho kanehuka shimbi ja nguvulu. Alioze, ngwe Paulu, tuvumbi twa Zambi no musono mahasa kukalila ulite uze akwete ni kufupa ukwaso wa shimbi ja mu chifuchi chize atwama.

10. Paulu kamuliongelele yuma yika?

¹⁰ Ku Sezarea, Paulu yamufungila mu “palasiu ya Heronde” hanga ashimbwile kuheta cha waze amusumine mulonga. (Yili. 23:35) Ha kupalika cha matangwa atano malunga jacho yaheta: Sasendote wa lutwe Ananiya, Tertulu ni chimwe chizavu cha makulwana. Chitangu, Tertulu yachichimieka Fwilishia ha yize te analingila A-Yunda, Tertulu kota kachilingile mumu kazangile kupwa ni utayizo wa Fwilishia. b Alioze, hakutwala kuli Paulu yamba  ngwenyi: “Yono lunga koki, mukwa-kuvundula A-Yunda eswe mu yifuchi yeswe ya hashi. Iye kali umwe wa kuli akwa-lutwe a mbunga ya Nazare.’ Iye kesekele nawa kujilula tembele, alioze yetu yitumukwata.” Shina atu waze apwileho kamuhamikine? Lusango kananungu ngwo: “Chocho ni A-Yunda no yatayiza mulonga wacho, ni kushindakenya ngwo yuma yacho yapwile yamwenemwene.” (Yili. 24:5, 6, 9) Kuvundula mbunga ni kusongwela chizavu cha yilianyi ni kushililika tembele, yapwile yuma yize te muyihasa kushihisa mutu.

11, 12. Yika Paulu ambile hanga alikalile?

¹¹ Chocho shimbu lia Paulu kuhanjika yiliheta, yaputuka ngwenyi: “Ngunahanjika hanga ngulisambise.” Iye yalituna yuma yeswe yize amuliongela. Paulu kakashililikile tembele chipwe kuvundula mbunga. Kalumbunwine ngwenyi kalingile miaka yimwe chakuhona kufuna ku Yerusaleme, chikwo nawa kanehene “yawana,” hanji ngwetu, milambu yize atuminyine Akwa-Kristu waze te anapinji ni uswale. Paulu yashindakenya ngwenyi ‘te hanalipemesa kulu’ muze anjilile mu tembele, chikwo nawa kapwile ni ‘kulikolweza hanga apwe ni mbunge yitoma mumu katukile Zambi ni atu.’—Yili. 24:10-13, 16-18.

¹² Paulu yatayiza ngwenyi kapwile ni kuwayila Zambi ya tulamba twenyi ha “kukaula jila yize o akwamba ngwo ya mahuza.” Yashindakenya nawa ngwenyi kakufuliela “yuma yeswe yize yinalite ni Shimbi ya Zambi ni yize yinasonewa mu mikanda ya Aprofeta.” Chikwo nawa ngwenyi, chizechene ngwe akwa-kole jenyi, neye kapwile ni kushimbwila ngwo, mukukapwa “uhindukilo wa akwa-ululi ni wa yihenge.” Kusulaho, Paulu yahamwisa atu jacho ngwenyi: “Malunga wano asolole chitela chize awanyine muli yami muze namanyine kumeso ja akwa-kuyula jo. Chuma chimuwika lume nalingile muze namanyine kumeso jo, yingukololoka ngwami: ‘Nunangusopesa musono mumu nakufuliela ngwami, afu kumakahinduka!’”—Yili. 24:14, 15, 20, 21.

13-15. Mumu liaka mutuhasa kwamba ngwetu, Paulu kali chilweza chipema cha yoze wahanyine uchela kuli mianangana?

¹³ Paulu katuhichikilile chilweza chipema cha yize twatamba kulinga muze matutwala kuli mianangana mumu lia uwayilo wetu ni muze matuliongela ngwo, tunanehe vunda hanji kupwa mu “uwayilo wa mahuza.” Tertulu kachichimiekene mwanangana Fwilishia mumu kazangile kupwa ni utayizo wenyi. Alioze, Paulu yanunga ni kulihumikiza ni kusolola vumbi. Iye yafupa jila ya kwambulwilamo  umwenemwene. Yamba ngwenyi: “A-Yunda amwe a mu mbonge ya Azia” waze amulamikijine ngwo kashililika tembele te keshiho, kashika, kulita ni shimbi ayo te katamba kupwaho hanga asolole ngwo, yize amulamikijine yapwile lume yamwenemwene.— Yili. 24:18, 19.

¹⁴ Chuma chize chakukomwesa chili ngwo, Paulu kanungine ni kuhanjika hakutwala ku yize te akufuliela. Ni hamu yashindakenya ha longeso lia uhindukilo, chikuma chizechene chakokele mbwanja mu Chota Cha Akwa-Kuyula A-Yunda. (Yili. 23:6-10) Mumu liaka Paulu atongwele cheka nawa longeso lia uhindukilo muze te analikalila? Mumu chikuma chacho che te atu anapinda nacho. Kwamba umwenemwene, Paulu kapwile mu kapinda wacho mumu lia kwambujola hakutwala kuli Yesu ni uhindukilo wenyi. Longeso liacho te keshi kulitayiza kuli akwa-kole jenyi—Yili. 26:6-8, 22, 23.

¹⁵ Chizechene ngwe Paulu, ni yetu mutuhasa kwambujola ni hamu ni kuwana utakamiso ha yize Yesu ambile ngwenyi: “Kumakanuvwila kole kuli atu eswe mumu ha jina liami. Alioze yoze manyongonona ndo ku songo kumakamulamwina.” Shina twatamba kulipikala ha chize mutukumbulula? Ka, mumu Yesu kalakenyene ngwenyi: “Muze makanukwata ni kunukunjika kuli ngaji, kanda  nukalipikala ha chize munukakumbulula, mumu munukahanjika yeswe yize makanwaha ha ola yize. Mumu hi yenu ko munukahanjika, alioze spiritu yisandu.”—Marku 13:9-13.

16, 17. (a) Yika Fwilishia ambile muze te anasopesa Paulu? (b) Mumu liaka Fwilishia kota evwile woma, mba mumu liaka anungine ni kumona Paulu?

¹⁶ Chino kuchakapwile chisuho chitangu chize nguvulu Fwilishia evwile hakutwala ku ufulielo wa Akwa-Kristu. Twakutanga ngwetu: “Amu Fwilishia te ananyingika kanawa hakutwala ku Jila ya Mwene [Jina litangu lize apwile ni kusanyika uwayilo wa Akwa-Kristu], yeta hanga ashimbwile ni kwamba ngwenyi: “Muze Lishia mwata wa maswalale meza, mba mungukapatula milonga yenu.” Fwilishia yahana shimbi kuli kapitau wa maswalale ase Paulu mu zuwo lia ususu, alioze amwehe yimwe ndambu ya utuswilo ni kutayiza hanga atu jenyi amukwase ha yize mafupiwa.”—Yili. 24:22, 23.

¹⁷ “Kulutwe lia matangwa amwe, Fwilishia wahetele hamwe ni mukwo-pwo Ndrusela yoze te Ka-Yunda. Yatuma kusaka Paulu ni kumwivwa muze te anahanjika hakutwala ku ufulielo wenyi, muli Kristu Yesu.” (Yili. 24:24) Alioze, muze Paulu te haputuka “kuhanjika hakutwala ku ululi, kusuula ni upatwilo uze te muuwiza, Fwilishia yevwa woma.” Kota kalivwile chocho mumu mbunge yenyi te yinamusopesa. Kashika, yalweza Paulu ngwenyi: “Haliapwila yako, alioze muze mungupwa ni uhashi mungutuma kukusanyika cheka.” Fwilishia kamwene Paulu ha yisuho yinji, kachilingile mumu kazangile hanga Paulu amufwete mba amutusule, hi mumu lia kulilongesa umwenemwene ko.— Yili. 24:25, 26.

18. Chilumbu chaka Paulu ahanjikile ni Fwilishia ni mukwo-pwo “hakutwala ku ululi, kusuula ni upatwilo uze te muuwiza”?

¹⁸ Chilumbu chaka Paulu ahanjikile ni Fwilishia ni mukwo-pwo “hakutwala ku ululi, kusuula ni upatwilo uze te muuwiza”? Twiwulukenu ngwetu, ayo kazangile kunyingika “hakutwala ku ufulielo wenyi, muli Kristu Yesu.” Kashika, amu Paulu anyingikine kanawa yitanga yipi yize o apwile nayo, iye yaalweza yize mutu te atamba kulinga mba apwe kambaji ka Kristu. Yuma yize Paulu ahanjikile yasolwele ngwo, Fwilishia ni mukwo-pwo te keshi kukaula shimbi ja Zambi. Kashika, chino te muchaakwasa kumona ngwo, atu eswe makakumbulula ku meso ja Zambi mumu lia yize akwamba ni kulinga. Chikwo nawa, upatwilo wa Zambi we te atamba kuvwila chinji  woma, hi upatwilo wa Paulu ko. Kashika, kutushi kukomoka muze twakutanga ngwetu: “Fwilishia yevwa woma”!

19, 20. (a) Mumu liaka twatamba kukanyama nyi umwe masoloka ngwe kanazange kunyingika umwenemwene, alioze kazangile kwalumuna yitanga yenyi? (b) Kuchi tunanyingika ngwetu Fwilishia te keshi kulihulumba ni Paulu?

¹⁹ Mu mulimo wetu wa kwambujola mutuhasa kuwana atu waze apwa ngwe Fwilishia. Ku uputukilo, mahasa kusoloka ngwe kanazange kunyingika umwenemwene, alioze kumana kazangile kwalumuna yitanga yo yipi. Twatamba kukanyama muze tunafupu kukwasa atu jacho. Chizechene ngwe Paulu, mutuhasa kukwata ku mambunge jo ha kuwana jila ya kwambulwilamo sango jipema. Alioze, nyi twamona ngwetu kazangile kwalumuna mwono wo, kutwatambile kwashinjila hanga achilinge. Shimbu tuchilinge, tufupenu atu waze anazange kunyingika umwenemwene.

²⁰ Fwilishia yasolola yize apwile nayo mu mbunge, Mbimbiliya yinambe ngwo: “Ha kupalika cha miaka yaali Fwilishia yamusalakana kuli Porshiu Fesetu, alioze amu Fwilishia azangile kupwa ni utayizo wa A-Yunda yahichika Paulu mu zuwo lia ususu.” (Yili. 24:27) Kwamba umwenemwene, Fwilishia te keshi kulihulumba ni Paulu. Iye kanyingikine ngwenyi tumbaji a mu uwayilo avuluka ngwo, “Jila” kakapwile akwa-kuvundula mbunga chipwe akwa-kulimika. (Yili. 19:23) Kanyingikine nawa ngwenyi, postolo Paulu kakehukile shimbi niyimwe ya A-Roma. Chipwe chocho, Fwilishia yahichika Paulu mu zuwo lia ususu mumu kazangile kupwa ni “utayizo wa A-Yunda.”

21. Yika yalingiwile kuli Paulu muze Festu apwile nguvulu, mba yika yanungine ni kutakamisa Paulu?

²¹ Ngwe chize versu ya kasula ya kapitulu 24 yinasolola, Paulu kanungine mu zuwo lia ususu muze Festu asalakanyine Fwilishia ha wata. Chocho, Paulu yamukunjika ku moko ja nguvulu mwaha ni kuputuka kumwihujola chinji. Kwamba pundu, postolo yono wa hamu kamumbulumwine kumeso ja “mianangana ni nguvulu.” (Luka 21:12) Ngwe chize mutumona, Paulu mahana uchela kuli mwanangana wa ndundo jinji wa ha matangwa jenyi. Chipwe ngwe kapalikile mu yuma yeka ni yeka, nihindu yanunga ni kulikwachilila ku ufulielo wenyi. Ewa, Paulu kawanyine tachi ha maliji a Yesu akwamba ngwo: “Hamuka!”