1. Yika yakulingiwa kuli Akwa-Kristu chize ku sekulu yitangu?

 AYO kapwile ni kulihana chinji mu mulimo wa kwambujola ni kutayiza ni mbunge yo yeswe ukwaso ni usongwelo wa spiritu yisandu. Yihungumiona kuyakaaholesele, mumu kaawahishile chinji kuli Yehova. Yino ye yalingiwile kuli Akwa-Kristu atangu, ni musono nawa yakulingiwa kuli Yela ja Yehova.

2, 3. Yikuma yika yakutukomwesa chinji mu mukanda wa Yilinga?

² Kwamba pundu, sango jize twawana mu mukanda wa Yilinga, jakukolweza hanga ununge ni kukolesa ufulielo we. Mukanda wacho uli upema chinji mumu mwe wika twakuwana sango hakutwala ku uputukilo wa milimo ya Akwa-Kristu.

³ Mukanda wa Yilinga wakutongola majina ja atu 95, yihela 32, mambonge 54 ni tungu 9. Wakuhanjika nawa hakutwala kuli atu waze apwile ngwe amokomoko, akwa-mayingeleja, akwa-mafwefwe ni akwa-kuhungumiona. Chipwe chocho, mukanda wa Yilinga wakuhanjika hali mandumbu jetu a ku sekulu yitangu, waze anungine ni kwambujola sango jipema chipwe ngwe kapalikile mu yihungumiona yinji.

4. Mumu liaka twakulivwa hakamwihi ni apostolo Paulu, Tavwita ni yela akwo a ku mashimbu akunyima?

⁴ Hikwapalika miaka 2,000 chize haze apostolo Paulu, Petulu, Luka ndotolo wa zango, Mbarnabe chihanyi, Eshetevau lunga wa hamu, Tavwita mukwa-yitanga ya zango, Lindia mukwa-kuzumbula ngeji ni yela akwo ashishika alingile milimo yo. Chipwe chocho, twakulivwa hakamwihi ni ayo. Mumu liaka? Mumu yetu eswe tukwete mulimo umuwika wa kutayisa tumbaji. (Mateu 28:19, 20) Kakutuwahisa chinji ha kukwasa mulimo uno!

5. Kulihi tumbaji twa Yesu aputukilile kumanununa mulimo wa kwambujola?

⁵ Yesu kalwezele tumbaji ngwenyi: “Muze spiritu yisandu muyikeza hali yenu, munukatambula ndundo mba kumunukapwa yela jami mu Yerusaleme, ni mu Yundeya mweswe, ni mu Samaria, ndo ku masongo a hashi.” (Yili. 1:8) Chitangu, spiritu yisandu  yahanyine ndundo kuli tumbaji hanga apwe yela “mu Yerusaleme.” (Yili. 1:1–8:3) Chamuchiali, spiritu yisandu yaakwashile hanga apwe yela “mu Yundeya mweswe, ni mu Samaria.” (Yili. 8:4–13:3) Chocho, ayo yaputuka kutwala sango jipema “ndo ku masongo a hashi.”—Yili. 13:4–28:31.

6, 7. Ukwaso uka tukwete musono uze Akwa-Kristu a ku sekulu yitangu kakapwile nawo?

⁶ Mandumbu jetu a ku sekulu yitangu kakapwile ni Mbimbiliya yeswe yamuundu yize te mahasa kukalakala nayo mu mulimo wa kwambujola. Mukanda wa Mateu te kanda achiusoneka ndo ha mwaka 41 M.J. Paulu kaliangile kusoneka mikanda yimwe muze te kanda achihwisa kusoneka mukanda wa Yilinga ha mwaka 61 M.J. Kashika, Akwa-Kristu atangu kakapwile ni Mbimbiliya, chikwo nawa kakapwile ni mikanda yakuhichikila atu waze atayiza kupanjika sango jipema. Ewa, Akwa-Kristu A-Yunda kapwile ni kwivwa kutanga cha mikanda ya Hepreu mu sunangonga muze te kanda achipwa tumbaji twa Yesu. (2 Kori. 3:14-16) Chipwe chocho, ayo katambile kupwa alongi apema a Mbimbiliya, mumu kota kapwile ni kutongola yisoneko chakuhona kutala hamwe.

⁷ Musono, anji a kuli yetu tukwete Mbimbiliya ni mikanda yize yakulumbununa Mbimbiliya. Tunakwase atu hanga apwe tumbaji ha kwambujola mu yifuchi 240.

8, 9. (a) Yika spiritu yisandu yakwashile tumbaji twa Yesu kulinga? (b) Yika ndungo washishika wakanyama analingi ni ukwaso wa spiritu yisandu?

⁸ Muze Yesu ahanyine mulimo kuli tumbaji twenyi yaalweza ngwenyi: “Muze spiritu yisandu muyikeza hali yenu, munukatambula ndundo.” Kupalikila mu usongwelo wa spiritu yisandu hanji ngwetu, tachi ja Zambi, tumbaji te mahasa kwambujola hashi heswe. Spiritu yisandu yakwashile Paulu ni Petulu kuwuka mwieji, kutuhwisa andemoniu ni kuhindwisa afu! Alioze, ndundo ja spiritu yisandu jalingile mulimo wayo ulemu chinji, kukwasa tumbaji ni apostolo hanga ambujole chinyingi cha umwenemwene, chize chinalumbunuka mwono wa mutolo.—Yoa. 17:3.

⁹ Ha Pentekoste ya mwaka 33 M.J, tumbaji twa Yesu “yaputuka kuhanjika malimi eka ni eka ngwe chize spiritu yaakwashile.” Hachino ayo yaahana uchela wa “yuma yakukomwesa ya Zambi.” (Yili. 2:1-4, 11) Yetu musono kutushi kuhanjika mu malimi kupalikila mu yikomokeso. Alioze ni ukwaso wa spiritu yisandu ndungo washishika  wakanyama, kakutuhwisa mikanda ya kulumbununa Mbimbiliya mu malimi anji. Ngwe chilweza, Kaposhi wa Kutalila ni Laulenu! kakumutuhwisa tukweji eswe, chikwo nawa mu site jw.org, muli mikanda ni yinema mu malimi kuhiana 1,000. Yino yeswe yakutukwasa tununge ni kwambujola yuma yakukomwesa ya Zambi, kuli atu akwa-mavungu, minyachi ni malimi eswe.—Uso. 7:9.

10. Yika yinapu kulinga hakutwala ku kulumbununa Mbimbiliya chize ha mwaka 1989?

¹⁰ Chize ha mwaka 1989, ndungo washishika wakanyama kakulihulumba hanga Mbimbiliya ya Yisoneko ya Chifuchi Chaha, ayituhwise mu malimi anji. Mbimbiliya yacho hanayilumbununa mu malimi kuhiana 200, chikwo nawa hanayituhwisa ha mafwo tununu a tununu. Ni kulutwe nawa manunga ni kuyituhwisa. Mulimo uno weswe twakuhasa kuulinga wika mumu lia ukwaso wa Zambi ni wa spiritu yenyi yisandu.

11. Aya akulinga mulimo wa kulumbununa mikanda ya Yela ja Yehova?

¹¹ Mulimo wa wakulumbununa mikanda uze Yela ja Yehova akulinga, kakuulinga kuli Yela ja Yehova anji waze akulihana ene mu yifuchi kuhiana 150. Chino kuchishi kutukomwesa, mumu hashi heswe, kuheshi ululikiso ukwo uze akusongwela kupalikila mu spiritu yisandu hanga wambujole hakutwala kuli Yehova Zambi, Wanangana wenyi ni Mwanangana wa mu Wanangana wacho!—Yili. 28:23.

12. Yika yakwashile Paulu ni apostolo akwo amanunune mulimo wo wa kwambujola?

¹² Muze Paulu ambulwile sango jipema kuli A-Yunda a ku Andiakia ya ku Piseteya, “waze apwile akwa-kulikehesa ni kuzanga kupwa ni mwono wa mutolo, yaafuliela.” (Yili. 13:48) Luka yahwisa lusango wa mukanda wa Yilinga, hakwamba ngwenyi, Paulu te “kanambujola Wanangana wa Zambi . . . chakuhona yikwiko.” (Yili. 28:31) Kulihi postolo Paulu te anambulwila? Ku Roma, yimwe mbonge yinene ya chifuchi chize chapwile ni ndundo hashi heswe! Chipwe ngwe kazachishile majila alisa hanga ambujole sango jipema, nihindu tumbaji twa Yesu kalingile mulimo uno ni ukwaso wa spiritu yisandu.

13. Mumu liaka twatamba kulemba muze anatuhungumiona?

¹³ Muze tumbaji atangu a Yesu aahungumionene, yeta hamu kuli Yehova. Yika yalingiwile? Yaazala too ni spiritu yisandu, chocho yaatakama ni kuhanjika Liji lia Zambi ni hamu. (Yili. 4:18-31)  Yetu twatamba kulemba ni kwita mana hanga tununge ni kwambujola chipwe ngwe kanatuhungumiona. (Tia. 1:2-8) Twakununga ni kwambujola Wanangana wa Zambi, mumu kakutuwahisa ni spiritu yisandu ya Zambi. Kukushi niyimwe yize muyihasa kukwika mulimo wa kwambujola chipwe muze matuhungumiona hanji kutukaujola. Tunazange kulemba ni kwita spiritu yisandu hanga tununge ni kwambujola sango jipema ni hamu muze matukaujola.—Luka 11:13.

14, 15. (a) Yika yalingiwile mumu lia “luyinda yoze waputukile ha mukunda wa Eshetevau”? (b) Ha mashimbu ja União Soviética kuchi atu anji mu Sibéria alilongesele umwenemwene?

¹⁴ Eshetevau kambujolele ni hamu kuli akwa-kole jenyi. (Yili. 6:5; 7:54-60) Mumu lia “kuhungumiona chikolo” chize chapwileko, tumbaji eswe, kuchizako wika apostolo, kalimwangine mu Yundeya ni mu Samaria. Alioze chino kuchakakwikile mulimo wa kwambujola. Fwilipe kayile ku Samaria hanga ambujole “hakutwala kuli Kristu,” mba yayuka ha kuchilinga. (Yili. 8:1-8, 14, 15, 25) Twakutanga ngwetu: “Tumbaji waze amwanganyine ha luyinda yoze waputukile mumu lia Eshetevau, yaya ndo ku Fwenishia, ni Shipre, ni Andiakia ni kwambujola lie liji kuli A-Yunda wika. Alioze hakachi ko hapwile malunga a ku Shipre ni a ku Sairene waze ayile ku Andiakia mba yaputuka kuhanjika ni atu waze te akuhanjika limi lia Ngregu, ni kwambulwila sango jipema ja Mwene Yesu.” (Yili. 11:19, 20) Yihungumiona ha mashimbu jacho, yakwashile kulitanda cha sango jipema.

¹⁵ Ha mashimbu ja União Soviética chino chalingiwile. Ha 1950, Yela ja Yehova kaakwachile ni kwatwala ku Sibéria, ni ku yihela yeka ni yeka. Hachino, sango jipema kapwile ni kujambujola ku yihela yacho mu chifuchi cheswe. Te kuchichi kupwa chashi kuli Yela ja Yehova kuzachisa mbongo jo hanga aye ku yihela ya kusuku ni kwambujola sango jipema. Alioze nguvulu mwene yakwasa mulimo wacho. Ha kupalika cha mashimbu, ndumbu umwe yamba ngwenyi: “Akwa-kuyula ene kakwashile atu anji a mbunge jipema mu Sibéria anyingike umwenemwene.”

16, 17. Sango jika twakuwana mu mukanda wa Yilinga jize jakusolola ngwo, Yehova kapwile ni kuwahisa mulimo wa kwambujola?

¹⁶ Kwamba umwenemwene, Akwa-Kristu atangu kaawahishile chinji kuli Yehova. Paulu ni apostolo akwo, kapwile ni “kutumba ni kuhinjila, alioze Zambi mwene mwe wapwile ni kukolesa.” (1 Kori.  3:5, 6) Mukanda wa Yilinga wakusolola kanawa kukola cha sango jipema mumu lia ukwaso ni yiwape ya Yehova. Mbimbiliya yinambe ngwo: “Liji lia Zambi lianungine ni kufumana, tumbaji yoka kuhiana mu Yerusaleme.” (Yili. 6:7) Mumu lia kwambujola chinji, “yikungulwila yeswe ya mu Yundeya, Ngalileya ni Samaria yapwile ni sambukila ni kujama chinji. Chikwo nawa, yikungulwila yokele mumu yendele mu jila ya Yehova ni kutwama kulita ni ukwaso wa spiritu yisandu.”—Yili. 9:31.

¹⁷ Ku Andiakia ya ku Seria, A-Yunda ni atu akwo waze te akuhanjika Ngregu, kevwile sango jipema kupalikila muli yela a hamu. Chikwo nawa Mbimbiliya yakwamba ngwo: “Kwoko lia Yehova liapwile hamwe no, kashika anji afulielele ni kukaula Mwene.” (Yili. 11:21) Hakutwala ku kukola chikwo chize chapwileko twakutanga ngwetu: “Liji lia Yehova liafumanyine.” (Yili. 12:24) Mba hakutwala ku kwambujola cha Paulu ni apostolo akwo kuli akwa-mavungu, Mbimbiliya yinambe ngwo: “Liji lia Yehova liakolele ni tachi ni kufumana.”—Yili. 19:20.

18, 19. (a) Kuchi tunanyingika ngwetu, “kwoko lia Yehova” lili hali yetu? (b) Chilweza chika chinasolola ngwo, Yehova keshi kuhichika atu jenyi?

¹⁸ Ni yetu musono twakumona “kwoko lia Yehova” hali yetu. Chino che chakukwasa atu anji kutayiza umwenemwene ni kulihana kuli Zambi hanga aapapachise. Chikwo nawa, chizechene ngwe Akwa-Kristu a ku sekulu yitangu, ni yetu twakuhasa kunyongonona mu yihungumiona ni mu luyinda, mumu lia ukwaso ni yiwape ya Zambi. (Yili. 14:19-21) Yehova Zambi manunga ni kutwaha tachi jize mutufupa, mumu ‘moko jenyi a mutolo,’ iye manunga ni kutukwasa mu yipikalo yeswayo mutupalika. (Shimbi 33:27) Kashika tupwenu ni shindakenyo ngwetu, hamukunda wa jina lienyi, Yehova kechi keza kahichika atu jenyi.—1 Samue. 12:22; Samu 94:14.

¹⁹ Tutalenu chilweza cha ndumbu Harald. Mumu lia kununga ni kwambujola, A-Nazista yamutuma ku chihela kuze te akulingila milimo yikalu, ku Sachsenhausen, ha mashimbu a Jita Yinene Yamuchiali ya Hashi Heswe. Ha kakweji wa Maio wa 1942, mapulisha avuluka ngwo, Gestapo yaya ku zuwo lia mukwo-pwo Elsa, ni kumbata mwano mukepe. Elsa yamusa mu zuwo lia ususu, ni kumutuma ku yihela yeka ni yeka kuze te akulinga milimo yikalu. Elsa yamba ngwenyi: “Nalilongesele chikuma chilemu chinji ha miaka yize nalingile ku yilombo ya kufungila funge ku Alemanha ngwami, muze tuli mu yihungumiona Yehova kakutwaha spiritu yenyi. Muze te kanda achingukwata, natangile mukanda wa umwe  pangi yoze wambile ngwenyi, muze tuli mu yihungumiona spiritu ya Zambi yakutukwasa kulihumikiza. Muze natangile lusango wacho namwene ngwe te kanahianyisa yuma. Alioze muze napalikile mu yuma yacho, yingumona ngwami yize ambile yapwile yamwenemwene. Kwamba pundu, chino chalingiwile lume kuli yami. Chili chikalu mutu kunyingika yuma ya mutapu au nyi kanda yichilingiwa kuli iye. Alioze kuli yami yalingiwile.”

20. (a) Yika Paulu alingile muze apwile mu zuwo lia ususu? (b) Yika mandumbu waze anapinda ni yikola hanji ushinakaji mahasa kulilongesa?

²⁰ Maliji a kusongo a mukanda wa Yilinga kanasolola yize Paulu anungine ni kulinga: ‘Kwambujola Wanangana wa Zambi.’ (Yili. 28:31) Amu apwile mu zuwo lia ususu ku Roma, Paulu kakapwile ni utuswilo wa kwambujola ku zuwo ni zuwo. Chipwe chocho, yanunga ni kwambujola kuli waze apwile ni kumumeneka. Ni musono, mandumbu jetu anji keshi kuhasa kutuhuka ku mazuwo jo mumu lia yikola, hanji mumu lia ushinakaji. Nihindu, zango lio hali Zambi ni ha mulimo wa kwambujola liakununga ni kukola. Kashika, twatamba kwalembela kuli Tata yetu wa mu malilu hanga aakwase kuhanjika ni atu waze anazange kunyingika upale wenyi.

21. Mumu liaka twatamba kwambujola sango jipema kawashi-washi?

²¹ Anji a kuli yetu mutuhasa kwambujola ku zuwo ni zuwo ni mu majila akwo hanga tutayise tumbaji. Kashika, yetu eswe tusenu tachi hanga tulinge mulimo wetu wa kwambujola Wanangana wa Zambi “ndo ku masongo a hashi.” Mulimo uno twatamba kuulinga kawashi-washi mumu, “chilayi cha kuheta cha Kristu” chinasoloka. (Mateu 24:3-14) Kutushi ni mashimbu anji mumu tuli ni “milimo yinji yakulinga mu mulimo wa mwene.”—1 Kori. 15:58.

22. Yika twatamba kununga ni kulinga muze tunashimbwila tangwa lia Yehova?

²² Muze tunashimbwila kuheta cha “tangwa lia Yehova,” twatamba kununga ni kwambujola ni hamu. (Joele 2:31) Chipwe musono, mutuwana atu waze apwa ngwe A-Mberea, waze ‘atayijile Liji lia Zambi ni mbunge yimuwika.’ (Yili. 17:10, 11) Twatamba kununga ni kwambujola ndo muze mutwivwa maliji akwamba ngwo, “walinga kanawa ndungo mupema!” (Mateu 25:23) Nyi twalinga chihanda chetu mu mulimo wa kutayisa tumbaji ni kununga ni kushishika kuli Yehova, mutuhasa kupwa ni shindakenyo ngwetu, mutukawahilila ku miaka yeswe, ha kunyingika ngwetu, twakwashile kwambujola Wanangana wa Zambi!