Kututuluka ha Chikuma

Kuya ha katalilo wa yikuma

KAPITULU 26

“Niumwe Matokesa Mwono Wenyi Wakuhi”

“Niumwe Matokesa Mwono Wenyi Wakuhi”

Muze ulungu muushimbama, Paulu masolola zango ni ufulielo ukolo

Lusango yono kanakatuka ha Yilinga 27:1–28:10

1, 2. Wenyi wa mutapu uka Paulu te maya, mba yika kota te ananyongo?

 “KULI Sezare mwoya.” Paulu machinunga ni kunyonga ha maliji a nguvulu Fesetu, mumu te maakwata chinji ha mwono wenyi. Iye halinga miaka yaali mu zuwo lia ususu, kashika kumutwala ku Roma muchimukwasa kama amone yuma yeka. (Yili. 25:12) Paulu hanayi wenyi wunji mu ulungu, alioze hi weswe ko wendele kanawa. Kashika, kuya wenyi hanga asoloke kuli Sezare, kota chamunyongesene chinji.

2 Paulu kapalikile ‘mu ponde ya kalunga-lwiji’ ha yisuho yinji. Ha yisuho yitatu, kalilamwinyine muze wato washimbamine ni kupalika tangwa lia muwundu ni ufuku mukachi ka kalunga-lwiji. (2 Kori. 11:25, 26) Chikwo nawa, wenyi uze maya muulisa chinji mumu haliapwila keshi nawa ni utuswilo, mumu kukatuka ku Sezarea ndo ku Roma uli wenyi usuku chinji. Shina mahasa kuheta ku Roma ni mwono? Chipwe ngwe maheta kanawa, shina makamupatwila kufwa? Twiwulukenu ngwetu, Paulu makamusopesa kuli mwanangana wa ndundo jinji hashi heswe ha Satana ha matangwa aze.

3. Yika Paulu azangile kulinga, mba yika mutumona ha longeso lino?

3 Hitwevwa yuma yinji hakutwala kuli Paulu. Ku nyonga lie shina iye katokesa kutalatala chenyi hanji kusakalala mumu lia yize muyihasa kulingiwa? Ka! Chipwe ngwe te mamona lamba, nihindu te kanyingikine nyi mamona lamba lia mutapu uka. Kashika, Paulu te katambile kulipikala ni yuma yize kuyamutalile mumu te mahasa kutokesa chiseke chenyi cha kwambujola. (Mateu 6:27, 34) Paulu kanyingikine ngwenyi, Yehova te kanazange hanga awane majila eswawo ambujole sango jipema kuli atu eswe, chipwe kuli mianangana. (Yili. 9:15) Paulu kazangile kumanununa chiteli chenyi chipwe ngwe te mukulingiwa chuma cheswacho. Ni yetu musono che tunazange kulinga. Kashika, tuyenu ni Paulu mu wenyi hanga tumone chize chilweza chenyi muchihasa kutuyukisa.

“Fuji Yalimikine ni Yetu” (Yilinga 27:1-7)

4. Mu ulungu wa mutapu uka Paulu amunjishile, mba aya apwile nenyi hamuwika?

4 Paulu ni funge akwo yaakunjika ku moko ja kapitau avuluka ngwo Juliu, yoze wanjilile mu ulungu uze wahetele ku Sezarea. Ulungu wacho wakatukile ku Andramitenu, ku zuzu ya Azia Yikehe, hakamwihi ni mbonge ya Mitelene. Ulungu te muukatuka ku Sezarea ni kupalika ku yihela yeka ni yeka hanga alongolole ni kusamo yikwata ya kulanjisa. Ulungu wa mutapu wacho kakautungile hanga atu atwame kanawa muze anayi wenyi, chipi-chipi funge. (Tala mushete unambe ngwo, “ Wenyi mu Kalunga-Lwiji ni Matapalo Akulingilamo Mingoso.”) Paulu kakapwile ukawenyi, kapwile nawa ni masepa aali, Aristako ni Luka. Luka mwe wasonekene lusango yono. Kutwanyingikine nyi malunga wano kafwetele wenyi ni mbongo jo, nyi hanji kanjilile mu ulungu ngwe tuvumbi twa Paulu.—Yili. 27:1, 2.

5. Ku Sendone Paulu kaliwanyine ni aya, mba yika mutuhasa kulilongesa?

5 Muze te henda tando 110 quilômetros, ulungu yiutulila ku Sendone. Chinasoloka ngwe kapitau Juliu kakapwile ni kumona Paulu ngwe chize apwile ni kumona funge akwo, mumu Paulu kapwile Ka-Roma yoze mulonga wenyi te kanda achiusopa. (Yili. 22:27, 28; 26:31, 32) Kashika, Juliu yatayiza hanga Paulu asunuke mu ulungu hanga aliwane ni mandumbu jenyi. Mandumbu jacho kota kawahililile chinji ha kukwasa postolo Paulu mumu te halinga mashimbu anji mu zuwo lia ususu! Ni yena muhasa kunyonga ha majila akwo akuzumbwilamo akwenu, nyi wachilinga muhasa kutambula utakamiso unji!—Yili. 27:3.

6-8. Kuchi wenyi wa kukatuka ku Sendone ndo ku Nindu wendele, mba jila yika Paulu awanyine hanga ambujole sango jipema?

6 Muze akatukile ku Sendone yapalikila ku Selishia, hakamwihi ni Tarsu mbonge yize Paulu asemukinyine. Luka keshi kusolola nyi ulungu wamanyine nawa ku yihela yikwo chipwe ngwe kahanjikile hakutwala ku ‘fuji yize yalimikine’ no. (Yili. 27:4, 5) Chipwe chocho, mutuhasa kunyonga ha chize Paulu asele tachi hanga ambujole sango jipema. Kwamba umwenemwene, iye kambulwile kuli funge ni akwo, kuli waze te anasongwela ulungu ni kuli waze awanyine kuze kwatulilile ulungu. Chizechene ngwe Paulu, ni yetu twakuzachisa majila waze twakuwana hanga twambujole sango jipema.

7 Kusulaho, ulungu yiuheta ku Mira, ku zuzu ya Azia Yikehe. Kuze, Paulu ni funge akwo yaanjisa mu ulungu weka hanga ahete ku Roma. (Yili. 27:6) Ha mashimbu jacho, Engitu chapwile chifuchi chize te chakutuma kulia chinji ku Roma, kanji-kanji, maulungu waze te akututa kulia chacho kapwile ni kutulila ku Mira. Kapitau Juliu kota kawanyine umwe wa ku maulungu jacho, chocho yanjisamo funge ni maswalale hanga aye ku Roma. Ulungu wacho kota wapwile unene chinji mumu te muumbata kulia chinji ni atu 276, chekwamba: Funge, akwa-kwendesa ulungu, maswalale, kota ni atu akwo waze te anayi ku Roma. Kwamba pundu, atu waze Paulu te mahasa kwambulwila yoka chinji. Kashika, yazachisa jila yacho hanga ambujole sango jipema.

8 Haliapwila, te maatulila ku mbonge ya Nindu. Wenyi wacho te muuhasa kumbata tangwa limuwika nyi kwilu kukwapwile fuji yinji. Alioze, Luka yasoneka ngwenyi: “Twendele hakehe-hakehe ha matangwa anji, hituheta ni lamba linji ku Nindu.” (Yili. 27:7) Ha mashimbu jacho, kwilu kwakapwile kanawa. (Tala mushete unambe ngwo, “ Fuji ya ku Mediterrâneo.”) Atu waze apwile mu ulungu kota kevwile woma unji muze amwene chize ulungu te unambe kushimbama mumu lia fuji ni mikanya ya kalunga-lwiji.

“Kakundukundu te Woka Naye” (Yilinga 27:7-26)

9, 10. Kapinda muka wasolokele hakamwihi ni Kreta?

9 Ha kukatuka ku Nindu, kapitau te hatesa kutalikisa kweka. Alioze, Luka yoze wapwileho yasoneka ngwenyi: “Fuji yalimikine ni yetu, kutwahashile kuya kulutwe.” (Yili. 27:7) Muze ulungu waputukile kwenda, yiwusosoloka ku sesa mumu lia fuji yinene yize yakatukile ku norte ni kuutwala ku sule. Chino kota chalingiwile kawashi-washi. Ku mashimbu a kunyima tungu lia Shipre liafungile ulungu umwe ku fuji yinene, ni tungu lia Kreta nelio che lialingile. Muze ulungu wahetele ku Kreta yuma yapemene ndambu. Mumu liaka? Mumu ulungu wapalikile sali lize te kukushi fuji yinene. Atu waze apwile mu ulungu kota kalihumikijile muze amwene ngwo, fuji yatepuluka! Chipwe chocho, amu apwile mu kalunga-lwiji nihindu te katamba kulipikala mumu mashimbu a fuji yinji te kanakundama.

10 Luka yasoneka ngwenyi: “Hitupalika [Kreta] ni lamba linji ku mbumbulu ya kalunga-lwiji ndo ku chimwe chihela avuluka ngwo, Zuzu Jipema.” Chipwe ngwe te kanendela ha chihela chipema, nihindu kuchakapwile chashi kusongwela ulungu. Kusulaho, o yaheta ku chihela chimwe kuze te mahasa kusa ankora. Mba mashimbu angahi atwamineko? Luka ngwenyi, “mashimbu anji.” Alioze aze kapwile mashimbu api, mumu kwendela mu ulungu ha kakweji wa Setembro hanji Outubro chapwile ponde yinene.—Yili. 27:8, 9.

11. Chiyulo chika Paulu ahanyine kuli waze apwile no mu ulungu, mba yika atu jacho alingile?

11 Amwe waze apwile mu ulungu kota kechile chiyulo kuli Paulu mumu iye kapwile ni chinyingi hakutwala ku kuzauka kalunga-lwiji Mediterrâneo. Kashika, iye yaalweza ngwenyi katambile kununga ni wenyi mumu te mahasa “kutokesa yuma yinji” ni miono yo. Alioze, mukwa-kwendesa hamwe ni mwenya-ulungu yazanga kununga ni wenyi mumu kota kazangile kuwana chihela chipema kuze te mahasa kutulila. Kashika, yaalweza kapitau Juliu nyonga liacho, chikwo nawa, atu anji waze apwilemo kamwene ngwo, te kaatamba kwenda ndo ku Fwenishia kuze kwapwile zuzu. Chihela chacho kota chapwile chipema hanga atwameko ha mashimbu jacho akalu. Mba muze amwene ngwo, kwilu kunapeme, yanunga ni wenyi wo.—Yili. 27:10-13.

12. Mu ponde yika ulungu wapwile muze akatukile ku Kreta, mba yika akwa-kwendesa ulungu alingile hanga ehuke ponde yacho?

12 Yikusoloka nawa kapinda mukwo. Yikwiza “fuji ya ku chivumbuko.” Ha shimbu likepe, ayo kawanyine ufunge “ku katungu kakehe kaze avuluka ngwo Kalauta,” chihela chacho chapwile hakamwihi ndambu ni zuzu Jipema. Chipwe chocho, ulungu wapwile mu ponde, te mahasa kuuhungumuna ndo ku Afrika. Muze akwa-kwendesa ulungu amwene ngwo, yuma yapiha, yaatusula wato ukepe uze te anambata. Kulinga chino kuchakapwile chashi mumu kota wato wacho wapwile ni meya anji. Kashika, o yalinga yuma yeka ni yeka hanga akolese ulungu ni kuhona kuuhungumuna ku fuji. Waze apwile mu ulungu kota kevwile woma unji! Chipwe ngwe kasele tachi jeswajo, nihindu ‘kakundukundu te kanoko.’ Ha tangwa liamuchitatu o yambila mu kalunga-lwiji yikwata yize yapwile mu ulungu. Kota kachilingile hanga ulungu uhone kushimbama.—Yili. 27:14-19.

13. Kuchi kota atu waze apwile mu ulungu alivwile mumu lia kakundukundu?

13 Atu waze apwile mu ulungu kota kevwile woma unji. Alioze, Paulu ni mandumbu akwo kapwile ni kutalatala, mumu Yesu kalakenyene Paulu ngwenyi, mambujola ku Roma. (Yili. 19:21; 23:11) Kulutwe, umwe mungelo te mewulula Paulu chilakenyo chacho. Alioze, te hikwapalika poso jaali nihindu kakundukundu te machinunga. Mumu lia vula yoze te unanoko chinji ni malelwa waze apwile ni kufuka tutongonoshi, mukwa-kwendesa ulungu te kechi kuhasa kumona kuze anatalikisa. Ha mashimbu jacho, chipwe kulia te kechi kuhasa kuchilulieka hanji kuchilia, mumu kwapwile chishika chinji, vula munji ni kulezumioka ni woma.

14, 15. (a) Mumu liaka Paulu ewulwile atu mu ulungu chiyulo chize aahele? (b) Yika mutuhasa kulilongesa ha lusango wa kutalatala yoze Paulu ambulwile?

14 Paulu yamana hakachi ko hanga ewulule chiyulo chize aahele. Kuchakapwile ngwe te kanazange kwalweza ngwenyi: ‘Enu nukwete pami.’ Alioze, kachilingile hanga aakwase kumona ngwo, katambile kulengulula maliji jenyi. Mba yaalweza ngwenyi: “Ngunanukolweza ha shimbu lino ngwami, takamenu mumu niumwe matokesa mwono wenyi wakuhi, alioze ulungu wika we muutoka.” (Yili. 27:21, 22) Maliji wano kota kaatakamishine chinji! Ni Paulu mwene kota kawahililile chinji muze Yehova amulwezele sango jacho. Twatamba kwiuluka ngwetu, Yehova kakulemesa chinji mwono wa mutu. Postolo Petulu kasonekene ngwenyi: “Yehova . . . kazangile hanga mutu niumwe anonge, alioze kanazanga hanga eswe alikonyeke.” (2 Petu. 3:9) Kashika, chino chinasolola ngwo, mulimo wa kwambujola twatamba kuulinga kawashi-washi, mumu miono ya atu anji yili mu ponde.

15 Kwamba pundu, Paulu kalwezele atu anji waze apwile mu ulungu “kutalatala cha chilakenyo chize Zambi alakenyene.” (Yili. 26:6; Kolo. 1:5) Alioze, muze eswe anyongene ngwo ulungu muushimbama, Paulu yaatakamisa ni maliji apema chinji ngwenyi: “Ha ufuku, umwe mungelo . . .  kasolokanga kuli yami ni kwamba ngwenyi: ‘” Paulu, kanda wivwa woma, chakutamba kumana kumeso ja Sezare! Chikwo nawa, Zambi malamwina mwono we ni wa waze ali hamwe ni yena.’ Paulu yanunga ngwenyi: “Kashika malunga takamenu, mumu nakufuliela muli Zambi ngwami yuma yeswe muyikalingiwa ngwe chize angulwezayo. Alioze chatutamba kuhungumukina ku limwe tungu.”—Yili. 27:23-26.

“Eswe Yaheta ha Tunda ni Mwono” (Yilinga 27:27-44)

“Yasakwila Zambi kumeso ja eswe”Yilinga 27:35

16, 17. (a) Ha shimbu lika Paulu alembele, mba yika yalingiwile? (b) Kuchi maliji a Paulu amanunukine?

16 Ha kupalika cha poso jaali, akwa-kwendesa ulungu yamona ngwo, kanakundama ku sesa lia kalunga-lwiji. Kota kanyongene chocho mumu lia zungo lia mikanya lize evwile. Chocho yaakonga ankora mu meya hanga ulungu uhone kutalikisa kweka. Ha shimbu liacho, waze apwile mu ulungu yazanga kuchina, alioze yaakanjisa kuli maswalale mumu lia yize Paulu ambile ngwenyi: “Atu wano nyi matuhuka mu ulungu kunuchi kuhasa kulilamwina.” Amu ulungu te hiwaputuka kujikiza yimwe ndambu, Paulu yaalweza hanga alie ni kushindakenya cheka nawa ngwo, kechi kufwa. Kashika, “yasakwila Zambi kumeso ja eswe.” (Yili. 27:31, 35) Ha kulinga chino, Paulu yahichikila chilweza chipema Luka ni Aristako ni Akwa-Kristu eswe. Shina kulemba chize wakulinga ha mbunga chakulembejeka ni kutakamisa akwenu?

17 Muze Paulu te halemba, “ayo eswe yajikiza ni kuputuka kulia.” (Yili. 27:36) Kusulaho, yalelesa nawa ulungu ha kumbila yuma yilemu yize yapwilemo. Muze kwachile, akwa-kwendesa ulungu yapatula ankora ni kulinga yuma yikwo hanga chipwe chashi kuhetesa ulungu ku sesa lia kalunga-lwiji. Muze alingile chocho ulungu yiusakaminya. Kota wasakaminyine mu malowa hanji lusenga, chocho yiuputuka kupalwoka mumu lia tachi ja meya. Maswalale amwe yazanga kushiha funge hanga ahone kuchina, alioze kapitau Juliu yaakanjisa kuchilinga. Iye yaalweza hanga asane ndo ha tunda. Yuma yize Paulu ambile yamanunukine, atu eswe 276 kanungine ni mwono. “Eswe yaheta ha tunda ni mwono.” Alioze, ku chihela chika apwile?—Yili. 27:44.

“Katusolwelele utu Unji” (Yilinga 28:1-10)

18-20. Kuchi A-Melita ‘asolwele utu unji,’ mba chikomokeso chika Zambi alingile kupalikila muli Paulu?

18 Waze alilamwinyine haliapwila te kali ku tungu ya Melita, ku sule ya Selishia. (Tala mushete unambe ngwo, “ Tungu ya Melita Kulihi Yapwile?”) Atu a ku tungu yacho chipwe ngwe kapwile ni kuhanjika limi lieka, nihindu ‘yaasolola utu unji.’ (Yili. 28:2) O yawika kahia hanga yilambala jacho ahase kwota mumu te kanachikima chinji ni chishika. Kahia kacho kaakwashile chinji, chikwo nawa kakwashile hanga kulingiwe chimwe chikomokeso.

19 Amu azangile kukwasa eswe, Paulu yakunga jimwe tete mba yajisa ha kahia. Muze alingile chocho, yikusoloka umwe kapela yoze wamutotele ni kumujingilika ku kwoko. Chocho A-Melita yanyonga ngwo, kota kazambi umwe wamulamba. a

20 Atu waze amwene chize Paulu amutotele kanyongene ngwe te “majimba.” Kulita ni mukanda umwe, liji lino linatale ku yuma ya mbuki hanji undotolo. Kashika, kutushi kukomoka hakutwala ku liji liacho mumu kalitongwele kuli “Luka, ndotolo wa zango.” (Yili. 28:6; Kolo. 4:14) Chipwe chocho, Paulu yambila kapela wacho, kamulingile upi niumwe.

21. (a) Yilweza yika ya sango jalita yize tunawane mu lusango wa Luka? (b) Chikomokeso chika Paulu alingile, mba yika A-Melita alingile?

21 Ku tungu yacho, kwapwile mwenya-minda avuluka ngwo, Pupiliu. Kota iye mwe wapwile mwata munene mu tungu yacho. Luka kavulukile lunga wacho ngwenyi, “mukwa-kuyula tungu.” Chino chili chisanyiko chizechene awanyine cha kusoneka ha yihela yaali mu Melita. Lunga wacho kazumbwile Paulu ni mandumbu akwo ha matangwa atatu ku zuwo lienyi. Alioze, tato te kanayiji. Cheka nawa Luka yatongola maliji waze-ene akuzachisa mandotolo hanga alumbunune yikola yize tato ya Pupiliu apwile nayo ngwenyi, “kanapombo ni kachiki ni kulokoka mu jimo.” Paulu yalemba, yasayika moko jenyi hali tato ya Pupiliu, chocho yahinduka. Muze mbunga amwene chikomokeso chacho yaakomoka chinji, kashika yaputuka kuneha mieji anji hanga aawuke hamwe ni yawana yize te muyikwasa Paulu ni mandumbu akwo.—Yili. 28:7-10.

22. (a) Yika longeshi wa shikola yinene ambile hakutwala ku lusango wa Luka? (b) Yika mutumona ha mutwe uze muhataho?

22 Kulita cha lusango wa wenyi wa Paulu chakukomwesa. Umwe longeshi wa shikola yinene kambile ngwenyi: “Lusango wa Luka kakusolola kanawa chize yuma ku mashimbu a kunyima yalingiwile. Yuma yize atongwele hakutwala ku wenyi wa mu kalunga-lwiji ku sekulu yitangu ni yuma yize yakulingiwa mu kalunga-lwiji Mediterrâneo yili yambwende.” Luka kota kasonekene yuma yacho muze apwile mu wenyi ni Paulu. Nyi chenacho, kota kapwile nawa ni yuma yinji ya kusoneka ha kutwala ku wenyi ukwo wa Paulu. Mba yika te muyilingiwa kuli Paulu ni mandumbu akwo muze maheta ku Roma? Tutalenu.

a Amu atu aze anyingikine tupela jacho, chino chinasolola ngwo, tupela a mutapu wacho kapwileko lume. Musono, mu Melita kumwatwamine nawa tupela jacho. Chino kota chalingiwa mumu lia kwalumuka cha yuma ha kupalika cha miaka hanji mumu lia kwoka cha atu waze aakuwisa.