Kututuluka ha Chikuma

Kuya ha katalilo wa yikuma

KAPITULU 27

“Kwambujola Wanangana wa Zambi”

“Kwambujola Wanangana wa Zambi”

Chipwe ngwe kali mu zuwo lia ususu ku Roma, nihindu Paulu manunga ni kwambujola

Lusango yono kanakatuka ha Yilinga 28:11-31

1. Hali iya Paulu, Luka ni Aristako anajikijila, mba mumu liaka?

 TULI ha mwaka 59 M.J. Umwe ulungu unene uli ni chilayi cha “Ana-Apasa a Zeuse,” uze kota te akutuchila kulia, unakatuka ku tungu ya Melita ni kuya ku Itália. Mu ulungu wacho muli Paulu, Aristako ni Luka. (Yili. 27:2) Akwa-kwambujola wano keshi kufupa ukwaso kuli ana-apasa a kazambi Zeuse avuluka ngwo, Castor ni Pólux. (Yili. 28:11) Alioze, ayo kakuwayila Yehova Zambi, yoze walwezele Paulu ngwenyi te masoloka kumeso ja Sezare ni kwambujola ku Roma.—Yili. 23:11; 27:24.

2, 3. Ulungu uze Paulu apwile kulihi wapalikilile, mba iya wanungine ni kumukwasa ha mashimbu jacho?

2 Ha kupalika cha matangwa atatu, ulungu yiukatuka ku Serakusa mbonge yimwe ya Selishia yilemu chinji ngwe Atene ni Roma ni kuya ku Rejiu, ku Sule ya Italia. Mumu lia fuji yipema yize yakatukile ku sule, ulungu yiuwenda 320 quilômetros ndo ku zuzu ya Itália, Puteolu (kuze musono kwatwama mbonge ya Nápoles.) Ulungu wacho wendele kawashi chinji kuhiana matangwa akwo, kashika ahetele ku zuzu ha tangwa liamuchiali.—Yili. 28:12, 13.

3 Kwasala hakehe Paulu maheta ku Roma kuze masoloka kuli nguvulu Neru. Ha mashimbu wano eswe “Zambi ya utakamiso” kali hamuwika nenyi. (2 Kori. 1:3) Ngwe chize mutumona, Yehova manunga ni kukwasa Paulu. Chikwo nawa, ni Paulu mwene manunga ni kulihana chinji mu mulimo wa mishionaliu.

“Paulu Yasakwilila Zambi, Yajikiza” (Yilinga 28:14, 15)

4, 5. (a) Kuchi Paulu ni apostolo akwo aatambwile ku Puteolu, mba kota mumu liaka Paulu apwile ni kumwaha utuswilo unji? (b) Kuchi Akwa-Kristu mahasa kuyuka ha yitanga yo yipema chipwe ngwe kali mu zuwo lia ususu?

4 Ku Puteolu, Paulu ni mandumbu akwo yaliwana ni ‘mandumbu waze aliumbile hanga atwame no ha matangwa shimbiali.’ (Yili. 28:14) Chino chili chilweza chipema cha zango lia Akwa-Kristu! Mutuhasa kupwa ni shindakenyo ngwetu, mandumbu jacho kayukile chinji ha kuzumbula Paulu ni akwo. Mba mumu liaka Paulu apwile ni kumwaha utuswilo unji se kapwile funge? Muchihasa kupwa mumu maswalale ja A-Roma te kakumujikijila.

5 Ni musono, tuvumbi twa Yehova anji waze ali mu mazuwo a ususu kakutambula utuswilo ni yiwape yimwe, chilumbu cha yitanga yo yipema. Ngwe chilweza, ku Romênia, umwe lunga apatwilile miaka 75 mu zuwo lia ususu mumu lia kwiya, yaputuka kulilongesa Liji lia Zambi ni kwalumuna utu wenyi. Mumu lia chino, miata a mu zuwo lia ususu yamwaha chiteli cha kulanda-landa yuma yize mafupa mu zuwo lia ususu. Ha mashimbu amwe, kapwile ni kuya ukawenyi chakuhona kumukaula kuli tufunga! Kashika, twiwulukenu ngwetu, yitanga yetu yipema yakuhalisa Yehova.—1 Petu. 2:12.

6, 7. Kuchi mandumbu a ku Roma asolwele zango linene?

6 Kukatuka ku Puteolu, Paulu ni atu akwo kota kendele tando 50 quilômetros ndo ku mbonge ya Cápua ni kukwata tapalo linayi ku Roma. Kwendela mu tapalo liacho chapwile ni kukwasa hanga mutu amone yuma yipema yatwama mu Italia ni mu kalunga-lwiji Mediterrâneo. Ku sesa lia tapalo liacho kwapwile nawa yitende yipema. Luka yasoneka ngwenyi: “Muze mandumbu evwile sango hakutwala kuli yetu, yeza ni kutupatwiza ku yitanda ya Apiu ni ku Mazuwo Atatu a kutulila ngeji.” Mazuwo jacho akuhwimina kapwile hakamwihi ni Roma. Yize mandumbu jacho alingile yasolwelele ngwo, ayo kapwile ni kuzanga chinji Paulu!—Yili. 28:15.

7 Kuze kwapwile yitanda ya Apiu, kwakapwile chihela chipema kuze atu waze hahonga mu wenyi te mahasa kuhwima. Umwe mukwa-kusoneka sango, Ka-Roma avuluka ngwo, Horácio, yasoneka ngwenyi: Yihela yacho yapwile ya luchisa munji, mwapwile “yizengi anji , chikwo nawa enya-mazuwo kuze kwapwile ni kutulila ngeji kapwile akalu.” Iye yamba nawa ngwenyi, chipwe meya a kuma kwacho kapwile a majilo, kashika iye alitunyine kulia. Chipwe chocho, mandumbu waze ejile ni kupatwiza Paulu ni atu akwo, yaashimbwila ku chihela chacho hanga ende chimuwika.

8. Chilumbu chaka Paulu asakwilile Zambi muze amwene mandumbu?

8 Lusango kakwamba ngwo: “Muze Paulu aamwene yasakwilila Zambi, yajikiza mu mbunge.” (Yili. 28:15) Paulu yawahilila ni kutakama muze amwene mandumbu, amwe a kuli ayo waze te anyingika. Mumu liaka asakwilile Zambi? Mumu kanyingikine ngwenyi zango liamwenemwene liapwa muhuko wa spiritu yisandu. (Ngala. 5:22) Ni musono, spiritu yisandu yakukwasa Akwa-Kristu alinge yeswayo mahasa hanga atakamise mandumbu jo.—1 Tesa. 5:11, 14.

9. Kuchi mutuhasa kusolola yitanga ngwe yize asolwele mandumbu ku Roma muze aliwanyine ni Paulu?

9 Spiritu yisandu muyihasa kukwasa mandumbu ajama hanga azumbule tulayi a mambonge, mamishionaliu ni tuvumbi akwo a mu mulimo wa shimbu lieswe, waze akusa tachi hanga alingile chinji Yehova. Kashika lihule ngwe: ‘Shina munguhasa kukwasa kumeneka cha kalayi wa mbonge, ha kumuzumbula ku zuwo liami iye ni mukwo-pwo nyi hanambata? Shina munguhasa kululieka yuma hanga tukalakale hamuwika mu munda?’ Nyi wasa tachi hanga uchilinge, muzuka yiwape yinji. Mandumbu ku Roma kawahililile chinji ha kwivwa yakulitakana nayo yize Paulu ni akwo aalwezele!—Yili. 15:3, 4.

‘Tunanyingika Wika Yize Akwamba ku Yihela Yeswe’ (Yilinga 28:16-22)

10. (a) Yika yalingiwile kuli Paulu muze ahetele ku Roma (b) Yika iye alingile?

10 Muze ahetele ku Roma, Paulu yamwaha utuswilo hanga atwame ukawenyi ni “swalale umuwika hanga amufunge.” (Yili. 28:16) Funge waze apwile ni kufungila mu mazuwo, kanji-kanji kapwile ni kwakasa lenge limuwika hanga ahone kuchina. Chipwe ngwe kapwile mu zuwo lia ususu nihindu Paulu kapwile mukwa-kwambujola Wanangana, kashika lenge limuwika te kulichi kumukwika kuhanjika. Mba muze te hahwima ha matangwa atatu yatuma kusanyika malunga a lufuma ja A-Yunda waze apwile mu Roma, yalisolola kuli ayo ni kuputuka kwaha uchela.

11, 12. Kuchi Paulu asolwele ngwenyi kuhakapwile katonde hali iye ni A-Yunda waze apwile ku Roma?

11 “Kulutwe lia matangwa atatu, iye yasanyika malunga alemu ja A-Yunda. Muze alikungulwile, Paulu yamba kuli ayo ngwenyi: “Mandumbu, chipwe ngwe chalingile nichimwe chakulimika ni atu hanji mianda ya tulamba twetu, nihindu kangusele mu zuwo lia ususu ku Yerusaleme ni kungukunjika ku moko ja A-Roma. Muze te hangusopesa, o yaazanga kungutusula mumu kakawanyine chitela chize te mangushihila. Mba muze A-Yunda alitunyine, yinguliumba hanga Sezare akasope mulonga wami, alioze chishi kwami ni chuma chakusumina vungu liami mulonga.”—Yili. 28:17-19.

12 Muze Paulu avulukile malunga jacho ngwo mandumbu, iye kazangile kusolola ngwenyi kuhakapwile kulihandununa hali iye ni ayo. (1 Kori. 9:20) Chikwo nawa, iye yalumbununa kanawa ngwenyi kakayile ku Roma hanga asume mulonga A-Yunda, alioze kayileko hanga afupe ukwaso wa Sezare. A-Yunda waze apwile ku Roma kakanyingikine ngwo Paulu kechile hanga amutwale kuli Sezare. (Yili. 28:21) Mba mumu liaka sango jacho kujaheteleko? Mukanda umwe wakwamba ngwo, ulungu uze wanehene Paulu, wapwile utangu kuheta muze lushiho apalikile. Kashika, kwakapwile niumwe waliangile kuheta ku Roma yoze te unakatuka ku Yerusaleme mba te atwale mukanda ni kulumbununa chikuma chacho.

13, 14. Kuchi Paulu ahanjikile hakutwala ku sango ja Wanangana wa Zambi, mba kuchi mutuhasa kumwimbulula?

13 Paulu yahanjika hakutwala ku Wanangana wa Zambi kuli A-Yunda waze asanyikine, ngwenyi: “Kashika nanusanyika hanga ngunumone ni kuhanjika ni yenu mumu kanangukase ni malenge wano hamukunda wa kutalatala chize A-Izalele alinacho.” (Yili. 28:20) Kutalatala chino te chinakwate hali Mesaya ni Wanangana wenyi kulita ni chize chikungulwila cha Akwa-Kristu chambujolele. Makulwana A-Yunda yakumbulula ngwo: “Chapema chinji kwivwa yize wakunyonga. Mumu kwamba umwenemwene, yuma yize tunanyingika hakutwala ku uwayilo uno wakukaula Yesu, yili yize akwa-kulimika ni uwayilo wacho akwamba ku yihela yeswe.”— Yili. 28: 22.

14 Muze mutuwana majila akwambulwilamo sango jipema, twatamba kwimbulula Paulu, ha kuhanjika yuma yize muyikwasa atu anyonge, hanji kuhula yihula yize muyakwasa kutupanjika. Mutuhasa kuwana usongwelo upema wa chize mutwambujola kanawa ha mikanda yetu ngwe, Raciocínios à Base das Escrituras, Beneficie-se da Escola do Ministério Teocrático ni Likolweze Kutanga ni Kulongesa. Shina unakalakala kanawa ni mikanda yino?

Paulu Matuhichikila Chilweza cha Kwambujola Wanangana wa Zambi (Yilinga 28:23-29)

15. Yikuma yika yiwana yize Paulu ashindakenyene ha kwambujola chenyi?

15 Ha tangwa lize atesele, A-Yunda “anji” yeza ku zuwo kuze Paulu apwile. “Chize ku chimenemene ndo ufuku, Paulu yaambulwila kanawa hakutwala ku Wanangana wa Zambi ni kweseka kwakununa hakutwala kuli Yesu kulita ni shimbi ya Mose ni mikanda ya aprofeta.” (Yili. 28:23) Paulu kashindakenyene ha yikuma yiwana: Chitangu, iye kalihulikilile ha Wanangana wa Zambi, chamuchiali, kaakwashile kutayiza yize te anambulwila, chamuchitatu, kaakwashile kunyonga kulita ni yisoneko, chamuchiwana, kalihanyine hanga aambulwile sango jipema chize ha chimenemene ndo ha ufuku. Chino chili chilweza chipema kuli yetu! Mba yika yalingiwile ha kwambujola chacho? “Amwe yatayiza yuma yize anakalumbunwina, alioze akwo kayitajile . . . Amu kwakapwile kulivwashana hakachi ko, yaputuka kuyaya kwo.”—Yili. 28:24, 25.

16-18. (a) Mumu liaka Paulu kakakomokene muze A-Yunda waze apwile mu Roma alitunyine sango jipema? (b) Yika kutwatambile kulinga muze atu malituna sango jipema?

16 Yize yalingiwile kuyakakomwesene Paulu mumu te yinalite ni yize uprofeto wambile. Chikwo nawa, iye te hanamono atu malituna sango jipema. (Yili. 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9) Kashika, yalweza waze katayijile sango jipema ngwenyi: “Spiritu yisandu yahanjikile kanawa kuli tulamba twenu kupalikila muli profeta Izaia ngwo: ‘Yako kuli atu wano ukambe ngwe: “Kwivwa kumunukevwa, alioze kunuchi kanyingika nichimwe; mba kutala kumunukatala, alioze kunuchi kamona. Mumu mbunge ja atu wano hijinaleme, o hajika matwi jo hafuka meso jo, kuchina hanji mamona ni meso jo, hanji mevwa ni matwi jo, hanji manyingika ni mbunge yo ni kwalumuna yitanga yo hanga ngwauke.”’ (Yili. 28:25-27) Liji “hijinaleme” anatongola hano, mulihasa kutala ha mbunge yize “hinalemenena” hanji yize “hinakala.” Kashika, sango jipema kujahashile kunjilamo. (Yili. 28:27) Chino chapwile chipi chinji!

17 Ha kuhwisa Paulu yamba ngwenyi, chipwe ngwe A-Yunda kakatayijile sango jenyi, nihindu ‘akwa-mavungu te mamupanjika.’ (Yili. 28:28; Samu 67:2; Iza. 11:10) Postolo Paulu te kananyingika yize anambe, mumu kamwene chize akwa-mavungu atayijile sango ja Wanangana!—Yili. 13:48; 14:27.

18 Chizechene ngwe Paulu, kutwatambile kuvwila atu uli muze malituna sango jipema, mumu tunanyingika ngwetu atu anji kechi kawana lume jila ya mwono. (Mateu 7:13, 14) Kashika, twatamba kuwahilila ni kutambula kanawa waze akutayiza sango jipema.—Luka 15:7.

“Kwambulwila Wanangana wa Zambi” (Yilinga 28:30, 31)

19. Yika Paulu alingile muze apwile mu zuwo lia ususu?

19 Luka mahwisa lusango wenyi ha kwamba ngwenyi: “[Paulu] yatwama miaka yaali yamuundu mu zuwo lize te akufwetela. Iye te kakutambula kanawa atu waze apwile ni kuya ni kumutala. Ni kwambulwila Wanangana wa Zambi ni kulongesa hakutwala kuli Mwene Yesu Kristu ni hamu lieswe chakuhona chikwiko.” (Yili. 28:30, 31) Chino chili chilweza chipema cha kuzumbula ngeji, cha ufulielo ni kulihana!

20, 21. Kuchi kwambujola cha Paulu ku Roma chayukishile atu akwo?

20 Umwe wa kuli yoze Paulu azumbwile kapwile Onesimu, umwe lunga kapinji yoze wakatukile ku Kolosu. Paulu kakwashile Onesimu kupwa Mukwa-Kristu, chocho Onesimu yapwa ndumbu “washishika kanda wa zango.” Paulu yavuluka Onesimu ngwenyi “mwanami.” (Kolo. 4:9; Fwilim. 10-12) Onesimu kota katakamishine chinji Paulu! a

21 Atu akwo no kayukile chinji ni chilweza cha Paulu. Kuli A-Fwilipu iye yasoneka ngwenyi: “Mandumbu, ngunazange nunyingike ngwenu, kwamba pundu yuma yize yinalingiwa kuli yami yakukwasa kusenyesa sango jipema kulutwe. Mumu tufunga ja mwanangana wa A-Roma ni atu akwo eswe hanyingika ngwo, nguli mu zuwo lia ususu mumu lia Kristu. Haliapwila, anji a kuli mandumbu muli Mwene hatakama ha kungumona mu zuwo lia ususu. O kanasolola hamu ha kuhanjika hakutwala ku liji lia Zambi chakuhona woma.”—Fwili. 1:12-14.

22. Kuchi Paulu azachishile kanawa mashimbu jenyi muze apwile mu zuwo lia ususu ku Roma?

22 Paulu kazachishile kanawa mashimbu jenyi muze apwile mu zuwo lia ususu ha kusoneka mikanda yilemu chinji yize musono yinalingi chihanda mu Yisoneko ya Ngregu ya Akwa-Kristu. b Mikanda yacho yakwashile chinji Akwa-Kristu a ku sekulu yitangu. Ni yetu musono twakuyuka ni mikanda yacho mumu yiyulo yamo yakutukwasa chinji.—2 Timo. 3:16, 17.

23, 24. Ngwe Paulu, kuchi Akwa-Kristu musono akusolola nyonga lialita muze ali mu zuwo lia ususu?

23 Paulu te halinga miaka yiwana mu zuwo lia ususu. Miaka yaali kayilingilile ku Sezarea, yikwo ku Roma. c (Yili. 23:35; 24:27) Alioze, iye kanungine ni nyonga lialita ni kusa tachi ha yeswe yize te mahasa kulinga mu mulimo wa Yehova. Ni musono, tuvumbi anji a Yehova kakununga ni kuwahilila ni kusa tachi hanga ambujole, chipwe ngwe kali mu mazuwo a ususu mumu lia ufulielo wo. Tala chilweza cha Adolfo, yoze asele mu zuwo lia ususu ku Espanha mumu lia kulituna yuma ya mafwefwe. Swalale yoze wapwile ni kumufunga yamulweza ngwenyi: “Wakutukomwesa chinji. Chipwe ngwe twakukumwesa lamba linji, nihindu wakununga ni kusehejela ni kuhanjika maliji apema.”

24 Ha kupalika cha mashimbu, maswalale yaputuka kujikijila hali Adolfo, chocho chikolo cha chipatulo muze apwile ni kupomba yaputuka kuchihichika chawashi. Maswalale kapwile ni kumuhula yuma ya mu Mbimbiliya. Umwe wa kuli ayo kapwile lume ni kunjila mu chipatulo cha Adolfo hanga atange Mbimbiliya ni kusa Adolfo ha chihela chenyi hanga anunge ni “kulayila.” Chino chapwile ngwe funge “kanalayila” kafunga! Yilweza yino yipema ya Yela ja Yehova yatamba kutukolweza hanga tupwe ni “hamu ha kuhanjika hakutwala ku liji lia Zambi chakuhona woma.”

25, 26.Ha kupalika cha miaka yikehe wika, uprofeto uka Paulu amwene muumanunuka, mba kuchi unatale ha matangwa jetu musono?

25 Mukanda wa Yilinga wakuhanjika hali Akwa-Kristu waze asele tachi hanga ambujole sango jipema! Mukanda wacho wakuhwa ni chilweza chipema cha Paulu, yoze wanungine ni kwambujola Wanangana wa Zambi kuli eswe waze apwile ni kumumeneka mu zuwo lia ususu. Mu kapitulu mutangu wa mukanda wa Yilinga, twakuwanamo chiteli chize Yesu ahanyine kuli tumbaji twenyi ngwenyi: “Muze spiritu yisandu muyikeza hali yenu, munukatambula ndundo mba kumunukapwa yela jami mu Yerusaleme, ni mu Yundeya mweswe, ni mu Samaria, ndo ku masongo a hashi.” (Yili. 1:8) Hakupalika cha miaka yikehe wika, sango jipema te haputuka kujambujola “kuli atu eswe mushi lia lilu.” d (Kolo. 1:23) Chino chakusolola ndundo ja spiritu yisandu ya Zambi!—Zeka. 4:6.

26 Ni musono, spiritu yisandu yakuhana tachi kuli mandumbu ja Kristu ni “mapanga akwo,” hanga anunge ni kwambujola Wanangana wa Zambi mu yifuchi 240! (Yoa. 10:16; Yili. 28:23) Shina ni yena unakwasa mulimo uno ulemu?

a Paulu kazangile hanga Onesimu atwame nenyi, alioze chino te muchilimika ni shimbi ya A-Roma ni ulite wa mwenya-kapinji, Fwilimu. Kashika Onesimu yafuna kuli Fwilimu ni kumbata mukanda uze Paulu amuhele, uze te unasolola ngwo Onesimu hapwa Mukwa-Kristu, kashika Fwilimu te katamba kumutambula kanawa.—Fwilim. 13-19.

c Tala mushete unambe ngwo, “ Mwono wa Paulu Hakupalika cha Mwaka 61 M.J.