1-3. Mumu liaka postolo Paulu ayile mu Korindu, mba kapinda muka aliwanyine nenyi?

 MWAKA wa 50 unayi ni kuhwa. Postolo Paulu kali mu Korindu, yimwe mbonge yinene muze akulinga mingoso yinji. Mu mbonge yacho muli atu anji, A-Roma, A-Ngregu ni A-Yunda. a Paulu kakayile mu Korindu hanga alande hanji kulanjisa yuma chipwe kufupa milimo. Iye kayilemo hanga alinge umwe mulimo ulemu chinji, kwambujola Wanangana wa Zambi. Chipwe chocho, iye kanafupu kuze matwama mumu kazangile kupwa yilemu kuli akwo hanji kwanyongesa ngwo, kakuzachisa Liji lia Zambi hanga alikwase ku musunya. Mba yika malinga?

² Paulu kapwile ni kulinga mulimo wa kutunga mbalaka. Mulimo wacho kuwakapwile washi mumu kapwile ni kuulinga ku moko. Chipwe chocho, Paulu kanazange kuulinga hanga alikwase ku musunya. Shina mahasa kuwana mulimo mu mbonge ya Korindu? Chikwo nawa, shina mahasa kuwana kuze matwama? Chipwe ngwe maliwana ni kapinda mweswawo, nihindu iye kechi kuvulama mulimo ulemu uze akawile, kwambujola sango jipema.

³ Paulu katwamine amwe mashimbu mu Korindu. Mulimo wenyi wa kwambujola wendele kanawa. Yika mutuhasa kulilongesa ha mulimo wa Paulu mu Korindu uze muutukwasa kununga ni kwambujola Wanangana wa Zambi mu njiza yetu?

4, 5. (a) Kulihi Paulu atwamine muze ahetele ku Korindu, mba yika alingile hanga alikwase ku musunya? (b) Kuchi kota alilongesele mulimo wacho?

⁴ Ha kupalika cha shimbu likehe, muze Paulu ahetele mu Korindu, yamuzumbula kuli umwe lunga avuluka ngwo Akwila ni mukwo-pwo Prisela. Pwo ni lunga wano kayile mu Korindu, mumu lia shimbi yize mwanangana Kelautiu asele ngwo, “A-Yunda eswe katamba kutuhuka mu Roma.” (Yili. 18:1, 2) Akwila ni Prisela kakazumbwile wika postolo Paulu ku zuwo lio, alioze yamwita hanga akalakale hamuwika. Twakutanga ngwetu: “Amu eswe apwile ni kulinga mulimo umuwika, iye yatwama ku zuwo lio ni kukalakala hamwe no, mumu kapwile akwa-kutunga mbalaka.” (Yili. 18:3) Paulu katwamine ku zuwo lia pwo ni lunga wano mashimbu eswe a mulimo wenyi mu Korindu. Muchihasa kupwa mashimbu waze-ene apwile no hamuwika, e asonekene mikanda yimwe yize kulutwe yapwile chihanda cha Mbimbiliya. b

⁵ Paulu kapwile lunga walongoloka, yoze ‘alongesele kuli Ngamaliele.’ Mba kuchi anyingikine mulimo wa kutunga mbalaka? (Yili. 22:3) Chinasoloka ngwe, A-Yunda a ku sekulu yitangu, te keshi kunyonga ngwo, kulongesa ana jo milimo ya ku moko chili kwalelesa, chipwe ngwe matambula fumbo lipema. Paulu kapwile wa ku Tarsu ya  ku Selishia mbonge yize anyingika chinji mumu lia yitongwa yize avuluka ngwo cilicium, yize te akuzachisa hanga atunge mbalaka. Kashika, Paulu kota kalilongesele mulimo wacho muze te uchili mukweze. Mulimo wa kutunga mbalaka kuchi te akuulinga? Kapwile ni kuulinga ha kuteta yitongwa ya mbalaka, kuyinuka, mba kulutwe akatunge mbalaka. Kashika wapwile mulimo ukalu.

6, 7. (a) Kuchi Paulu apwile ni kumona mulimo wa kutunga mbalaka? (b) Yika yinasolola ngwo, Akwila ni Prisela no kapwile ni kunyonga ngwe Paulu? (c) Kuchi Akwa-Kristu musono akwimbulula chilweza cha Prisela ni Akwila?

⁶ Paulu te keshi kusa mulimo wa kutunga mbalaka ha chihela chitangu ku mwono wenyi. Iye kapwile ni kulinga mulimo wacho hanga alikwase ku musunya ha mashimbu a kwambujola sango jipema. (2 Kori. 11:7) Mba kuchi Prisela ni Akwila apwile ni kumona mulimo wacho? Amu apwile Akwa-Kristu, no kapwile ni kunyonga ngwe Paulu. Mumu muze Paulu akatukile mu Korindu ha mwaka 52 M.J, Akwila ni Prisela yaya nenyi ku Efwesu. Chocho zuwo lio alipwishile chihela cha kukungulukila. (1 Kori. 16:19) Kulutwe, o yaya ku Roma mba yafuna nawa ku Efwesu. Pwo ni lunga wano kasele Wanangana wa Zambi ha chihela chitangu ni kulihana hanga akalakalile akwo. Kashika mandumbu mu ‘yikungulwila yeswe yize hi ya A-Yunda ko, no nawa asakwilile.’—Roma 16:3-5; 2 Timo. 4:19.

⁷ Ni musono, Akwa-Kristu kakwimbulula chilweza cha Paulu, Akwila ni Prisela. Ayo kakusa tachi jinji hanga achine kupwa yilemu kuli akwo. (1 Tesa. 2:9) Chili chipema kumona akwa-kwambujola mu mulimo wa shimbu lieswe, masa tachi hanga alinge milimo yimwe ya ku musunya ha shimbu likehe, hanga alikwase ku yize mafupiwa mu mulimo wo wa kwambujola. Chizechene nawa ngwe Prisela ni Akwila, tuvumbi anji a Yehova, kakusolola umbovu ha kuzumbula ku mazuwo jo tulayi a mambonge. Waze akwimbulula chilweza chino chipema cha kupwa yihanyi, kananyingika ngwo, chakutakamisa chinji.—Roma 12:13.

8, 9. Yika Paulu alingile muze A-Yunda alitunyine sango jipema, mba kulihi ayile hanga anunge ni mulimo wa kwambujola?

⁸ Nyonga lipema lia Paulu hakutwala ku mulimo wenyi wa ku musunya, liasolokele zwalala muze Saila ni Timoteu akatukile ku Masendoniya ni kuya ku Korindu hanga amunehene yawana. (2 Kori. 11:9) Hohene, “Paulu walihanyine chikolo mu mulimo  wa kwambujola liji.” (Yili. 18:5) Kwambujola chacho kuli A-Yunda, chanehene yihungumiona yinji. Mba hanga Paulu asolole ngwenyi, keshi chitela ha manyinga ja A-Yunda waze alitunyine sango jipema ja kulamwina mwono muli Kristu, yakukumuna mazalo jenyi ni kwamba kuli akwa-kuhungumiona jacho ngwenyi: “Manyinga jenu akapwe ha mitwe yenu. Yami ngunasambe. Chize haliapwila, kumunguya kuli akwa-mavungu.”—Yili. 18:6; Eze. 3:18, 19.

⁹ Haliapwila, kulihi Paulu te mambulwila? Umwe lunga avuluka ngwo, Titu Justu, yoze walipwishile Ka-Yunda yazumbula Paulu ku zuwo lienyi lize liapwile hakamwihi ni sunangonga. Chocho Paulu yatuhuka mu sunangonga ni kunjila mu zuwo lia Justu. (Yili. 18:7) Paulu katwamine mashimbu anji ku zuwo lia Akwila ni Prisela muze apwile mu Korindu, alioze mu zuwo lia Titu Justu mwe apwile ni kulingila milimo yinji ya kwambujola.

10. Yika yinasolola ngwo, Paulu kakazangile wika kwambujola kuli akwa-mavungu?

¹⁰ Muze Paulu ambile ngwenyi munguya kuli akwa-mavungu, shina chalumbunukine ngwo, te kechi kwambujola nawa kuli A-Yunda ni waze alipwishile A-Yunda, chipwe waze apwile ni kupanjika sango jipema? Ka. Ngwe chilweza, Krisepu, yoze wapwile kasongo wa sunangonga yafuliela muli Mwene. Chakusoloka ngwe atu anji waze apwile ni kuya mu sunangonga no yalichinga ni Krisepu ni kwapapachisa. Mbimbiliya yinambe ngwo: “A-Korindu anji waze evwile lie liji yafuliela ni kwapapachisa.” (Yili. 18:8) Chikungulwila chaha cha Akwa-Kristu mu Korindu, yichiputuka kulikungulwila ku zuwo lia Titu Justu. Nyi lusango yono kamusonekene kulita ni mashimbu waze yuma yacho yalingiwile, mutuhasa kwamba ngwetu, A-Yunda jacho ni waze alipwishile A-Yunda, kalumukine muze Paulu akukumwine mazalo jenyi. Kashika chino chinasolola ngwo, postolo Paulu kapwile mutu mwashi.

11. Kuchi Yela ja Yehova musono akwimbulula Paulu ha kwambulwila atu waze akuliamba ngwo, kali Akwa-Kristu?

¹¹ Mu yifuchi yinji musono, uwayilo wa mahuza unatande miji, chikwo nawa unakwate ha mwono wa waze akuyamo. Mu yifuchi yimwe, mamishionaliu a mahuza kakupiangula atu anji. Kashika, waze akulimona ngwo kali Akwa-Kristu, machinunga ni kulikwachilila ha mianda ni ndako jo, chizechene ngwe A-Yunda a ku Korindu ku sekulu yitangu. Ngwe Paulu, ni yetu Yela ja Yehova twakulihana hanga twambujole sango jipema kuli atu jacho  ni kuzachisa chinyingi cheswacho chize ayo akwete cha Liji lia Zambi hanga twakwase kuwana umwenemwene wa mu Mbimbiliya. Chipwe ngwe amwe a kuli ayo kakulimika ni yetu hanji kutuhungumiona kuli mangana jo, nihindu yetu kutushi kutokesa kutalatala chetu. Hakachi ka waze “akulihana chinji ni kufupa Zambi, chipwe ngwe hi mu jila yalita ko,” hali atu anji a mbunge jipema, waze mutuhasa kuwana ni kwakwasa.—Roma 10:2.

12. Shindakenyo yika Paulu apwile nayo mu usolwelo?

¹² Nyi postolo Paulu kalihulile nyi te katamba kununga ni kwambujola sango jipema mu Korindu, usolwelo wa Yesu uze amwene, wamukwashile kumona yize te atamba kulinga. Yesu mu umwe usolwelo yamulweza ngwenyi: “Kanda wivwa woma, nunga ni kuhanjika kanda uhola, mumu yami nguli hamwe ni yena, niumwe mutu makukwata ni kukulinga upi wakuhi. Mumu atu anji nguli no mu mbonge yino.” (Yili. 18:9, 10) Usolwelo uno wamutakamishine chinji. Yesu Mwene yamulweza ngwenyi mamufunga ku yuma yeswayo muyilingiwako, mumu te kuchili atu anji mu mbonge yacho waze te anafupiwa kupanjika sango jipema. Kuchi iye alivwile ha usolwelo uze amwene? Twakutanga ngwetu: “Kashika, iye yatwamako mwaka ni tukweji asambano ni kulongesa Liji lia Zambi hakachi ko.”—Yili. 18:11.

13. Yika kota Paulu ewulukile muze akundamine ku chitwamo cha ngaji, mba mumu liaka te katambile kwivwa woma?

¹³ Muze kota te hatwama mwaka umuwika mu Korindu, Paulu yapwa ni shindakenyo yikwo ya ukwaso wa Mwene. Mbimbiliya yinambe ngwo: “A-Yunda yalichinga yakatukila Paulu yamutwala ku chota cha usopelo” chize avuluka ngwo, beʹma. (Yili. 18:12) Atu amwe kakwamba ngwo, beʹma chapwile chimwe chitwamo chisuku chize chapwile hakamwihi ni chitanda cha Korindu. Chitwamo chacho kachilingile ni ulopa ukolo chinji, chikwo nawa chapwile ni yizulie yipema. Chitwamo chacho kota chapwile ha chihela chinene chinji, haze te mahasa kulikungulwila atu anji. Akwa-kufula yuma yikulu kakwamba ngwo, chitwamo cha ngaji kota chapwile hakamwihi ni sunangonga yize te yinalisulangana ni zuwo lia Titu Justu. Kota muze akundamine ku chitwamo chacho, Paulu kewulukile mashimbu waze ashihile Eshetevau ni mawe, yoze ha mashimbu amwe akusanyika ngwo, mártir mutangu wa Akwa-Kristu. Paulu, yoze avuluka nawa ngwo Saulu, katayijile hanga ashihe Eshetevau. (Yili. 8:1) Shina yino ye te muyilingiwa kuli iye? Ka, mumu Yesu kamulakenyene ngwenyi: “Niumwe mutu makukwata ni kukulinga upi wakuhi.”—Yili. 18:10.

14, 15. (a) Yika A-Yunda alamikijine Paulu, mba mumu liaka Ngaliu atetele mulonga wacho? (b) Yika yalingiwile kuli Sosetene, chikwo nawa yika yalingiwile kulutwe?

¹⁴ Yika yalingiwile muze Paulu ahetele ku chitwamo cha ngaji? Ha chitwamo chacho hapwile Ngaliu, nguvulu wa Akeya, chikwo  nawa yayo ya Sêneca. A-Yunda yalamikiza Paulu ngwo: “Lunga yono kanashinjila atu kuwayila Zambi mu jila yize kuyalitele ni shimbi.” (Yili. 18:13) A-Yunda kazangile kusolola ngwo, Paulu kanashinjila atu hanga alumuke. Alioze, Ngaliu yamona ngwenyi Paulu kakalingile “chuma chipi” hanji “mulonga unene” mba atele kumulamikiza. (Yili. 18:14) Ngaliu kakazangile kulinjisa mu mbwanja ya A-Yunda. Kashika, chipwe muze Paulu te kanda achihanjika hanga alikalile, Ngaliu yateta mulonga wacho! Waze amulamikijine yevwa uli unji, chocho yalukukila Sosetene, yoze kota wasalakanyine Krisepu ngwe kasongo ka sunangonga. O eswe yakwata Sosetene “yaputuka kumulamba kulutwe lia chota cha usopelo.”—Yili. 18:17.

¹⁵ Mumu liaka Ngaliu kakakanjishile mbunga waze te analambe Sosetene? Muchihasa kupwa hanji Ngaliu kanyongene ngwe Sosetene mwe te unasongwela atu waze analimika ni Paulu. Kashika, Sosetene te kanatambula yize atela. Yuma yize yalingiwile, kota yanehene yiwape. Ha mukanda utangu wa A-Korindu, uze postolo Paulu asonekene ha miaka yinji kulutwe, yavuluka umwe ndumbu ngwenyi, Sosetene. (1 Kori. 1:1, 2) Shina yono mwe Sosetene yoze alambile mu Korindu? Nyi mwenawo lume, mutuhasa kwamba ngwetu, lamba lize amumwesene ha tangwa liacho, liamukwashile kutayiza uwayilo wa Akwa-Kristu.

16. Kuchi maliji “kanda wivwa woma, nunga ni kuhanjika kanda uhola, mumu yami nguli hamwe ni yena” mahasa kutukolweza mu munda?

¹⁶ Muze A-Yunda alitunyine sango jipema, Yesu yalakenya kuli Paulu ngwenyi: “Kanda wivwa woma, nunga ni kuhanjika kanda uhola, mumu yami nguli hamwe ni yena.” (Yili. 18:9, 10) Chili chipema  kuli yetu kwiwuluka maliji wano, chipi-chipi muze atu malituna kupanjika sango jetu. Kanda uvulama ngwe, Yehova kananyingika mbunge ja atu, chikwo nawa, mahasa kukoka atu a mbunge jipema kuli iye. (1 Samue. 16:7; Yoa. 6:44) Chino chakutukolweza hanga tununge ni kulihulikila mu mulimo wa kwambujola! Hita mwaka, tununu a tununu twa atu kakwapapachisa hita tangwa. Kuli waze akwononokena shimbi ya ‘kupwisa atu tumbaji,’ Yesu kanaalakenya ngwenyi: “Nguli hamuwika ni yenu matangwa eswe, ndo ku songo lia miaka yino.”—Mateu 28:19, 20.

17, 18. Ha yika kota Paulu anyongene muze te anayi ku Efwesu?

¹⁷ Kutushi ni shindakenyo nyi yuma yize Ngaliu alingile kuli waze alamikijile Paulu yanehene sambukila mu chikungulwila chaha mu Korindu nyi ka. Alioze, Paulu katwaminemo “matangwa anji” mba yalishika ni mandumbu. Ha mwaka 52 M.J, iye yaya ku Seria, kukatuka ku Senekwea yize yapwile ni 11 quilômetros hakamwihi ni ku chivumbuko cha Korindu. Muze te kanda achiya ku Senekwea, Paulu yatewula “kambu jenyi mumu lia chilakenyo chize alingile.” c (Yili. 18:18) Kulutwe, yaya ni Akwila ni Prisela ndo ku Azia Yikehe.

¹⁸ Mu wenyi wa ku Senekwea, Paulu kota kanyongene chinji ha mashimbu waze alingile mu Korindu. Kapwile ni yuma yipema ya kwiwuluka. Mulimo uze alingile ha tukweji 18, wanehene yiwape yinji. Mu Korindu te himwapwa chikungulwila chitangu chize chapwile ku zuwo lia Justu. Amwe waze apwile Akwa-Kristu kali wano: Justu, Krisepu ni usoko wenyi, ni atu akwo nawa. Paulu kapwile ni kwazanga chinji mumu iye mwe waakwashile kupwa Akwa-Kristu. Ha kupalika cha mashimbu Paulu te maasolola ngwe mikanda ya kusoneka mu mbunge yenyi. Ni yetu musono twakuzanga chinji waze twakwashile kunyingika umwenemwene. Kuli yetu, atu jacho kapwa ngwe “mikanda ya kutusangalisa!”—2 Kori. 3:1-3.

19, 20. Yika Paulu alingile muze ahetele mu Efwesu, mba yika twalilongesa hakutwala ku yize twatesa ku ufulielo?

¹⁹ Muze ahetele mu Efwesu, Paulu yaputuka kukalakala. Iye “yanjila mu sunangonga ni kukwasa A-Yunda hanga awane ulumbunwiso wa Yisoneko.” (Yili. 18:19) Ha chisuho chino, Paulu  kashimbwile mu Efwesu. Chipwe ngwe mandumbu kamwichile hanga atwame no mashimbu anji, “iye katayijile.” Ha mashimbu a kulishika, Paulu yamba ngwenyi: “Mungukafuna nawa kuno nyi Yehova mapala.” (Yili. 18:20, 21) Paulu kanyingikine ngwenyi, te kuchili yinji ya kulinga. Chipwe chocho, yahichika chikuma chacho mu moko ja Yehova. Chino chili chilweza chipema cha kwimbulula. Nyi twatesa yuma yimwe ku ufulielo, twatamba kulikolweza hanga tuyimanunune. Alioze, twatamba kujikijila mashimbu eswe mu usongwelo wa Yehova ni kulinga yuma kulita ni upale wenyi.—Tia. 4:15.

²⁰ Muze te hahichika Akwila ni Prisela mu Efwesu, iye yaya ku Sezarea. Kota ‘kakandukile’ ku Yerusaleme ni kumeneka mandumbu a mu chikungulwila chacho. (Yili. 18:22) Chocho yaya ku Andiakia ya ku Seria, kuma kuze aputukile umishonaliu. Wenyi wamuchiali wa umishonaliu wendele kanawa. Kashika, yika te mahasa kushimbwila ha wenyi wamuchitatu?