1, 2. (a) Yika twakupinda nayo ha kuvumbika waze ali ni chiyulo? (b) Yihula yika mutulilongesa?

HIUNAMONA kama chize kanuke akulinga muze mamutuma kulinga chuma chize kazangile kulinga? Aye kakupinda mu mbunge yenyi, chino chakusoloka ku meso jenyi. Mwana kakwivwa liji lia chisemi chenyi, nawa kanyingika ngwenyi katamba kwononoka ku chiyulo cha chisemi chenyi. Alioze ha chino, kafwa kazangile kwononoka. Chilweza chino chinasolola kapinda yoze yetweswe twakupwa nenyi.

² Hi chashi ko kuvumbika shimbu lieswe waze ali ni yiyulo. Shina chakukukaliwa ha mashimbu amwe kuvumbika waze ali ni chiyulo hali yena? Nyi chenacho, hi yena wika ko. Tuli ha mashimbu waze atu kaso kusa nawa vumbi linji kuli akwa kuyula. Alioze, Mbimbiliya yinambe ngwo twatamba kusolola vumbi kuli waze ali ni poko ya kuyula hali yetu. (Yishima 24:21) Pundu lume, che twatamba kulinga nyi tunazange kulifunga mu zango lia Zambi. Kashika kuli yimwe yihula. Yika muyihasa kutupinjisa kuvumbika akwa-kuyula? Mumu liaka Yehova anazange hanga tuvumbike yiyulo, nawa yika muyihasa kutukwasa kuchilinga? Mu majila aka mutuhasa kusolwelamo vumbi?

3, 4. Kuchi shili ni uhulia yaputukile, nawa mumu liaka chisemewa chetu cha shili chakutupinjisa kuvumbika waze ali ni chiyulo?

³ Tushimutwinenu yikuma yaali ya mumu liaka muchihasa kupwa chikalu kuvumbika waze ali ni chiyulo. Chitangu,  tuli yihenge, chamuchali, waze ali ni chiyulo no kali yihenge. Shili ni uhenge yaputukile kulu, chize muze Alama ni Eva alimikine ku chiyulo cha Zambi mu munda wa Endene. Chenacho shili ni uhulia waputukile. Kashika yetu eswe musono tuli yivulumunyi.—Uputukilo 2:15-17; 3:1-7; Samu 51:5; A-Roma 5:12.

⁴ Ha mukunda wa chisemewa chetu cha shili, chakupwa chashi kupwa ni kuzo hamwe ni kulizata, kashika twatamba kusa tachi hanga tupwe ni yitanga ya kulikehesa. Chipwe ngwe hitwalinga miaka yinji mu milimo ya Zambi, mutuhasa kupwa ni kuzo hamwe ni pami. Chakutalilaho, achinyonga chilweza cha Kora, yoze wapalikile mu yeseko yinji hamwe ni atu ja Yehova. Chipwe chocho, aye kafupile chinji kupwa ni wata ha chino yakunga amwe atu hanga alimike ni Mose, lunga yoze te washimbika chinji ha mashimbu jacho. (Kwalula 12:3; 16:1-3) Achinyonga nawa ha chilweza cha Mwanangana Uzia, ha mukunda wa kulinangamisa, yanjila mu tembele ya Yehova hanga ahane mulambu uze te watela wika kuhana kuli asasendote. (2 Sango ja Mianangana 26:16-21) Uhulia wenyi wamunehenene yikatalo yinji. Alioze, yilweza yino yipi yili utowezo upema kuli yetu. Kashika, twatamba kwehuka kuzo, mumu yakutupinjisa kuvumbika waze ali ni chiyulo.

5. Kuchi atu akwa-shili akuzachisa chipi chiyulo cho?

⁵ Chikwo nawa, atu akwa-shili waze ali ni chiyulo kakupinjisa atu akwo waze akufupa kuvumbika chiyulo. Anji a kuli ayo, kakupwa yilianyi, yiswiyi hanji yingulungulu. Kwamba umwenemwene, sango ja atu jinasolola ngwo atu kakuzachisa chipi chiyulo. (Tanga Chilumbununyi 8:9.) Chakutalilaho, Saulu te mwanangana mupema nawa mukwa-kulikehesa muze Yehova amusakwile hanga apwe mwanangana. Alioze yapwa ni kuzo ni ukwa; ha chino yafupa kushiha lunga washishika, Ndawichi. (1 Samuele 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11) Kulutwe lia matangwa Ndawichi  yapwa mwanangana mupema mu Izalele. Chipwe chocho, neye kazachishile chipi wata muze atambwile pwo liambala lia Uriya, Ka-Hete, ni kutuma Uriya hanga apwe kulutwe lia jita hanga amushihe. (2 Samuele 11:1-17) Chochene, shili yakupinjisa atu hanga ahone kuyula kanawa. Kashika muze atu waze ali ni chiyulo nyi kasele vumbi Yehova, ayo kakulinga yuma yipi kuhiana. Umwe mukwa-kusoneka wa Britânia, hakumona chize papa ja Catolica akwashile jita, yamba ngwenyi: “Chiyulo chakupihia, nawa chakufwa.” Ni sango jino, tutalenu chihula chino: Mumu liaka twatamba kuvumbika waze ali ni chiyulo?

6, 7. (a) Yika zango hali Yehova mulihasa kutukwasa kulinga, nawa mumu liaka? (b) Yika chinalumbunuka kwononoka, nawa kuchi mutuhasa kuchisolola?

⁶ Chitela chitangu cha kuvumbika waze ali ni chiyulo, chili zango lize tulinalio hali Yehova, hali enyembo jetu ni hali yetwene. Twakuzanga kwivwisa Yehova kuwaha mumu twakumuzanga chinji kuhiana chuma cheswacho. (Tanga Yishima 27:11; Marku 12:29, 30.) Tunanyingika ngwetu, wata wenyi ni chiyulo, kakulimika nacho chize mu munda wa Endene, nawa atu anji kanapu sali lia Satana, kazangile hanga aayule kuli Yehova. Alioze twakwivwa kuwaha ha kupwa sali lia Yehova. Muze twakutanga maliji apema waze ali ha Usolwelo 4:11, twakwivwa chiseke chinji. Pundu lume, Yehova kali Mukwa-Kuyula mupema wa hashi ni malilu! Twakukwasa wata wa Yehova nawa twakuzanga hanga utuyule ha tangwa ni tangwa.

⁷ Alioze, kuvumbika chiyulo cha Yehova, chinalumbunuka yuma yinji. Twakwononokena Yehova mumu twamuzanga. Chipwe chocho, ha mashimbu amwe muchihasa kupwa chikalu chinji kuvumbika waze ali ni yiyulo. Ha mashimbu jacho, chizechene ngwe kanuke yoze twavulukanga  ku uputukilo, twatamba kulilongesa yitanga ya kulikehesa. Tunanyingika ngwetu, Yesu kononokene kuli Tato chipwe muze chapwile chikalu kuchilinga. Iye yamba kuli Tato ngwenyi: “Upale we ulingiwe, hi upale wa yami ko.”—Luka 22:42.

8. (a) Kwononokena ku chiyulo cha Yehova yika chinalumbunuka musono, nawa kuchi mutuhasa kunyingika nyonga lienyi? (b) Yika muyitukwasa kupanjika usongwelo ni kutayiza fumbo? (Tala kasha ha mafwo 46-47.)

⁸ Yehova, keshi kuhanjika ni mutu ni mutu musono. Iye kakuzachisa Liji lienyi ni atu hano hashi. Ha chino, kanji-kanji twakwononoka kuli Yehova ha kuvumbika atu waze iye hanahana tachi ja kuyula hanji waze iye akwecha hanga ayule. Nyi twapwa yihulia ha kulituna yiyulo ni usongwelo wa mu Mbimbiliya, mutuvwisa Zambi chinyengo. Muze A-Izalele alinyenyetene kuli Mose ni kupwa yihulia, Yehova kevwile ngwe kachilingile kuli iye mwene.​—Kwalula 14:26, 27.

9. Kuchi zango hali enyembo jetu liakutukwasa kuvumbika waze ali ni yiyulo? Lumbununa.

⁹ Twakusolola nawa ngwetu twakuvumbika chiyulo ha kuzanga enyembo jetu. Kuchi chenacho? Achinyonga nyi uli umwe swalale. Mba swalale alinge kanawa mulimo wenyi nawa apulwile mwono wenyi, katamba kukalakala hamwe ni kasongo kenyi ha kumwononokena ni kumuvumbika. Nyi malimika ni kukalakala cha chilombo chacho, masa maswalale ni akwo mu ponde. Kwamba pundu, yilombo ya maswalale musono yakuneha luyinda munji hano hashi. Alioze, Yehova kali ni maswalale apema. Mbimbiliya kanji-kanji yakuvuluka Zambi ngwo “Yehova-wa-Tujita.” (1 Samuele 1:3) Yehova kali Mwata wa chizavu chinene cha angelo. Ha mashimbu amwe iye kakutesa tuvumbi waze atwama hano hashi ni chilombo cha maswalale. (Samu 68:11; Ezekiele 37:1-10) Shina kutuchi kusa mwono wetu ni wa mandumbu jetu mu ponde nyi twalimika ni atu waze Yehova akusakula hanga atuyule? Nyi  umwe mukwa-Kristu mahona vumbi makulwana a mu chikungulwila ni amwe mandumbu no mahasa kumona lamba. (1 A-Korindu 12:14, 25, 26) Nyi umwe mwana mapwa chihulia, usoko weswe muuhasa kumona lamba. Kashika yetu twakusolola zango kuli akwetu ha kwaavumbika ni kukalakala no hamuwika.

10, 11. Mumu liaka kuvumbika waze ali ni chiyulo chakutukwasa?

¹⁰ Yetu twakuvumbika waze ali ni chiyulo mumu chakutukwasa. Muze Yehova akutwita hanga tuvumbike akwa-yiyulo, kanji-kanji iye kakutulweza yize mutuyuka ha kuchilinga. Chakutalilaho, iye kanalweze ana hanga ononokene yisemi jo mba miaka yo yiliwezele. (Shimbi Yamuchiali 5:16; A-Efwesu 6:2, 3) Iye kakutulweza hanga tuvumbike makulwana a mu chikungulwila mumu nyi kutwachilingile muchipinjisa ufulielo wetu. (A-Hepreu 13:7, 17) Nawa kakutulweza hanga tuvumbike yiyulo ya nguvulu hanga yitufunge.—A-Roma 13:4.

¹¹ Kuchi kunyingika mumu liaka Yehova anazange hanga  twononoke muchitukwasa kuvumbika waze ali ni chiyulo? Tutalenu haliapwila chize mutuhasa kusolola vumbi kuli waze ali ni chiyulo ha yikuma yitatu ya ku mwono.

12. Chiteli chika Yehova hanahane kuli lunga mu usoko, nawa kuchi mahasa kuchimanununa?

¹² Yehova mwe wasele ululikiso wa usoko. Iye hanalulieka usoko hanga wende kanawa, mumu iye kali Zambi wa sambukila. (1 A-Korindu 14:33) Iye hanahana kuli lunga chiteli chakupwa mutwe wa usoko. Lunga kakuvumbika yoze uli helu lia Mutwe wenyi, mwe Kristu Yesu, ha kwimbulula chize Yesu akuzachisa wata wenyi mu chikungulwila. (A-Efwesu 5:23) Kashika, lunga katambile kulengulula wata wenyi mu usoko, katamba kuuzachisa kanawa; katambile kupwa chitenu, hanji mukalu, alioze mukwa-zango, mwashi, chimbovu. Iye kananyingika ngwenyi, chiyulo chenyi chili ni songo—kuchishi kuhiana chiyulo cha Yehova.

13. Kuchi pwo mahasa kuzachisa kanawa chiyulo chenyi mu usoko hanga evwise Yehova kuwaha?

¹³ Pwo kali chikwashi wa lunga. Neye kali ni chiyulo mu usoko, kashika Mbimbiliya yinambe ngwo “kanda ulituna longeso lia noko.” (Yishima 1:8) Alioze, chiyulo chenyi kuchishi helu lia chiyulo cha mukwo-lunga. Pwo  mukwa-Kristu kakusolola vumbi ku chiyulo cha mukwo lunga ha kumukwasa kumanununa chiteli chenyi ngwe mutwe wa usoko. Nawa keshi kuhepwisa mukwo-lunga chipwe kufupa kutambula chiyulo chenyi. Alioze, kakukwasa ni kukalakala hamuwika ni mukwo-lunga. Nyi chiyulo chenyi muchipwa cheka ni cha mukwo-lunga ni vumbi lieswe aye kakusolola nyonga lienyi, alioze nihindu kakununga ni kulikehesa. Nyi mukwo lunga hi mukwa-Kristu ko, nihindu yitanga yenyi ya kulikehesa muyihasa kukwasa mukwo-lunga kufupa Yehova.​—Tanga 1 Petulu 3:1.

14. Kuchi ana mahasa kwivwisa Yehova ni yisemi jo kuwaha?

¹⁴ Ana mahasa kwivwisa Yehova kuwaha nyi mononokena tato ni naye. Nawa kakulemesa ni kuhana chiseke kuli yisemi jo. (Yishima 10:1) Mu usoko muze chisemi kali twamishi, ana kakukaula shimbi ya kwononoka, ni kunyingika ngwo yisemi jo mahasa kufupiwa chinji ukwaso wo ni kukalakala hamuwika. Mu usoko muze eswe akulinga kanawa yiteli yo, mwakupwa sambukila ni uwahililo unji. Chino  chakuneha uhenya kuli Sakatanga wa asoko eswe, mwe Yehova Zambi.—A-Efwesu 3:14, 15.

15. (a) Kuchi mutuhasa kusolola mu chikungulwila ngwetu twakuvumbika yiyulo ya Yehova? (b) Shimbi jika mujihasa kutukwasa kwononokena waze ali ni chiyulo? ( Tala kasha ha mafwo 48-49.)

¹⁵ Yehova kasakwile Mwanenyi hanga apwe Mwata wa chikungulwila. (A-Kolosu 1:13) Yesu neye yasakula “ndungo wamwenemwene, wa kukanyama” hanga apwe ni kuhana kulia kuli atu ja Zambi hano hashi. (Mateu 24:45-47) “Ndungo wamwenemwene, wa kukanyama” kali Chizavu cha Tusongo cha Yela ja Yehova. Chizechene ngwe ku sekulu yitangu, ni musono makulwana a mu yikungulwila kakutambula usongwelo ni yiyulo ya Chizavu cha Tusongo kupalikila kuli ene hanji kuli tulayi Akwa-kwendangana. Nyi twavumbika chiyulo cha makulwana akwa-Kristu a mu yikungulwila, tunonokena Yehova.​—Tanga 1 A-Tesalonika 5:12; A-Hepreu 13:17.

16. Kuchi makulwana akwaatongola kupalikila mu spiritu yisandu?

¹⁶ Makulwana a mu yikungulwila ni tuvumbi keshi angunu. No kali yihenge chizechene ngwe yetu eswe. Alioze makulwana kali “yawana kuli atu,” waze Yehova akusakula hanga akwase yikungulwila hanga yitakame mu ufulielo. (A-Efwesu 4:8) O kakwatongola kupalikila mu spiritu yisandu. (Yilinga 20:28) Kuchi chakulingiwa? Muze kanda aatongola o katamba kukaula usongwelo wa Zambi uze uli mu Liji lienyi lisandu. (1 Timoteu 3:1-7, 12; Titu 1:5-9) Chikwo nawa, makulwana waze akuhengula yitanga ya ndumbu yoze anambe kutongola, chitangu o kakulemba ni mbunge yeswe ni kufupa usongwelo wa spiritu ya Yehova.

17. Mumu liaka mu chikungulwila mapangi akwa-Kristu ha mashimbu akwo akuzala chitambala?

¹⁷ Ha mashimbu akwo mu chikungulwila mwakuhona makulwana ni tuvumbi hanga alinge yimwe milimo yize o atela kulinga, ngwe kusongwela kukunguluka cha kuya mu  mulimo wa sango lipema. Ha chino mandumbu akwo a malunga mahasa kusongwela. Alioze nyi kukushi niumwe ndumbu wa lunga, umwe pangi mukwa-Kristu mahasa kusongwela. Ha chino, nyi pangi mwe masongwela kukunguluka chacho chize te atamba kusongwela kuli umwe ndumbu, aye katamba kusa chitambala ku mutwe. * (1 A-Korindu 11:3-10) Kuzala chitambala kuchishi kukehesa ulemu wa pwo. Alioze, chili kusolola vumbi ku ululikiso wa wata uze Yehova hanase mu usoko ni mu chikungulwila.

18, 19. (a) Kuchi muhasa kulumbununa shimbi jize jili ha mukanda wa A-Roma 13:1-7? (b) Kuchi twakusolola vumbi kuli waze ali ni poko ya kuyula?

¹⁸ Akwa-Kristu amwenemwene kakukaula shimbi jize jili mu mukanda wa A-Roma 13:1-7. (Tanga.) Ha kutanga chisoneko chino, muhasa kumona ngwo, “waze ali ni poko ya kuyula” anavuluka ha mukanda wacho kali manguvulu. Yehova kakwecha manguvulu jacho hanga ayule, hanga alinge yimwe milimo, ni kuneha yimwe ndambu ya sambukila ni yimwe yuma yize yafupiwa kuli atu. Mutusolola vumbi kuli manguvulu ha kwononokena shimbi jo. Kashika, twakufuta lijimu lieswalio, kulinga mukanda weswao nguvulu mazanga ni kukaula shimbi jize jinatale hali yetu, ngwe mu usoko, mu mingoso hanji chuma cheswacho tulinacho. Alioze, chipwe chocho yetu kutushi kwononokena kuli manguvulu nyi o matwita hanga tulinge yuma yize Zambi keshi kuzanga. Ha chino, yetu twakulinga ngwe chize ambile apostolo ngwo: “Chatutamba kwononoka kuli Zambi, hi kuli atu ko.”—Yilinga 5:28, 29; tala kasha wakwamba ngwo, “ Chiyulo Chika Natamba Kwononokena?” ha lifwo 42.

 ¹⁹ Nawa ha yitanga yetu mutuhasa kusolola ngwetu, twakuvumbika waze ali ni poko ya kuyula. Mashimbu amwe twakuzachila hamuwika ni miata ja manguvulu. Postolo Paulu kahanjikile ni Mwanangana Heronde Akripa ni nguvulu Fwestu. Malunga wano te yihenge chinji, nihindu Paulu yaasolwela vumbi. (Yilinga 26:2, 25) Twakwimbulula chilweza cha Paulu ha kuvumbika umwe mwata wa nguvulu hanji policia. Ku shikola, akweze akwa-Kristu kakusolola vumbi kuli alongeshi jo, tufunga ni akwa-kukalakala. Yetu kutushi kuvumbika wika waze akutayiza ufulielo wetu, alioze twakuvumbika nawa waze akulimika ni Yela ja Yehova. Kwamba pundu, atu eswe waze keshi kufuliela hamuwika ni yetu katamba kumona ngwo, yetu tuli akwa-vumbi.—Tanga A-Roma 12:17, 18; 1 Petulu 3:15.

20, 21. Yiwape yika mutuhasa kupwa nayo nyi twasolola vumbi kuli waze ali ni poko ya kuyula?

²⁰ Tupwenu ni kusolola vumbi mashimbu eswe. Postolo Petulu kasonekene ngwenyi: “Lemesenu atu eswe.” (1 Petulu 2:17) Atu mahasa kukomoka chinji nyi mamona ngwo twakwasa vumbi. Iwuluka ngwe musono chili chikalu chinji kuli atu kusolola vumbi. Ha chino, nyi twasolola vumbi, mutukaula maliji ja Yesu waze ambile ngwenyi: “Chizechene pangu lienu likatemuke kumeso ja atu, hanga akamone yitanga yenu yipema, akachichimieke Tatenu yoze uli mu malilu.”—Mateu 5:16.

²¹ Hano hashi hapwi ni milima, atu a mbunge yipema kanakundama ku pangu ya ku spiritu. Kashika, nyi twasolola vumbi mu usoko, mu chikungulwila, ni kuli atu waze ali ni poko ya kuyula, muchihasa kwaakwasa kwenda mu jila ya pangu hamwe ni yetu. Chino muchituvwisa kuwaha chinji! Alioze, chipwe ngwe chino kuchichi kulingiwa nihindu tuli ni ushindakenyo ngwetu, kusolola vumbi hali atu chakuvwisa Yehova Zambi kuwaha nawa chakutukwasa kulifunga mu zango lienyi. Mutupwa nawa ni yiwape yinji!