1. Atu a mutapu uka Yehova akukoka, nawa mumu liaka o atamba kununga ni kukanyama ku spiritu?

“YESU kambile ngwenyi: “Akwa kuwayila amwenemwene makawayila Tata mu uspiritu ni mu umwenemwene: mumu mwe tata kakufupa atu ngwe wano apwe akwa kumuwayila.” (Yoano 4:23) Muze Yehova akuwana atu apwa ngwe wano, chizechene ngwe awanyine yena, iye kakwaakoka kuli iye ni kuli Mwanenyi. (Yoano 6:44) Mala cho kuwaha! Alioze, waze akuzanga umwenemwene wa Mbimbiliya katamba ‘kulilongesa chize chinapemena kuli Mwene’ mumu Satana kali sakwonga.​—A-Efwesu 5:10; Usolwelo 12:9.

2. Lumbununa chize Yehova akumona atu waze akuchinga uwayilo wamwenemwene ni wa mahuza.

² Achitala yize yalingiwile kuli A-Izalele, muze te ali hakamwihi ni Mulundu wa Sinai, ayo ketele kuli Arone hanga aalingile umwe zambi. Ha mukunda wakumushinjila, Arone yatayiza kulinga kaponya wa oru, ni kusolola ngwe kaponya wacho mwe te Yehova. Iye yamba ngwenyi, “Hamene mukupwa chiwanyino cha Yehova.” Shina Yehova kevwile kuwaha ha yize ayo alingile, ha kuchinga uwayilo wamwenemwene ni wa mahuza? Ka. Iye kashihile 3,000 a atu akwa-kulembela mahamba. (Kutuhuka 32:1-6, 10, 28) Yika twalilongesa ha chino? Nyi tunazange kununga mu zango lia Zambi, kutwatambile ‘kukwata ku chuma cha luchisa’ nawa twatamba kukalila umwenemwene ku chuma cheswacho chize muchihasa kulimika nawo.​—Izaia 52:11; Ezekiele 44:23; A-Ngalashia 5:9.

3, 4. Mumu liaka chili chilemu kushindakenya ha shimbi ja mu Mbimbiliya muze tunahengwola ndako ni yiwanyino?

 ³ Muze apostolo waze te akukalila umwenemwene hafwa, akwa-Kristu a mahuza yaputuka kutayiza ndako ja akwa-mavungu, ngwe yiwanyino ni matangwa “asandu” ni kupwisa ndako jacho ngwe ja akwa-Kristu. (2 A-Tesalonika 2:7, 10) Muze muhengwola yiwanyino yino, mumona chize yinasolola spiritu ya hano hashi, hi ya Zambi ko. Kanji-kanji, yiwanyino ya hano hashi yili ni upale umuwika: Yakulemesa usolo wa ku musunya, kulongesa yuma ya mahuza ni wanga, yuma yino yili yilayi ya mu ‘Babilonia Yinene’. * (Usolwelo 18:2-4, 23) Chochene, yiwanyino yino, Yehova te keshi kuyizanga, chipwe musono. Yitanga yacho hiyoka chinji musono. Shina nyonga lienyi kuliatambile kupwa limuwika ni yetu?​—2 Yoano 6, 7.

⁴ Amu tuli akwa-Kristu amwenemwene tunanyingika ngwetu, kuli yiwanyino yize Yehova keshi kuzanga. Kashika, twatamba kwehuka ni mbunge yeswe yiwanyino yacho. Kunyingika mumu liaka Yehova keshi kuzanga yiwanyino yacho, chakukolesa nyonga lietu lia kwehuka chuma cheswacho chize muchihasa kutukwika kununga mu zango lia Zambi.

5. Mumu liaka mutuhasa kwamba ngwetu Yesu kakasemukine ha 25 ya Dezembro?

⁵ Mbimbiliya kuyishi kutongwola ni chimwe chiwanyino cha tangwa lia kusemuka cha Yesu. Kwamba pundu kutwanyingikine tangwa lize asemukine. Alioze mutuhasa kupwa ni shindakenyo ngwetu kakasemukine ha 25 ya Dezembro ha kangonde wa vula. * Kulita ni Luka, muze Yesu asemukine ‘tufunga te  kanafungu mapanga jo haze ha ufuku,’ chino chili chikuma chikwo chize chinatwehe shindakenyo ngwetu iye kakasemukine ha tangwa liacho. (Luka 2:8-11) Nyi ayo te kakutwama “haze” mwaka weswe, kachi chikuma chino kuchishi ni ulemu. Alioze, mu Mbeteleme mashimbu avula kali mashimbu waze kwakupwa mbundu jinji, ha chino, mapanga te kakwasa mu tanga; kashika tufunga te keshi kuhasa kutwama “haze”. Chikwo nawa, Yosefwe ni Maria kayile mu Mbeteleme mumu Sesare Augustu kahanyine umwe utumino hanga atu eswe te alisonekese. (Luka 2:1-7) Te muchipwa chikalu chinji Sesare kutuma atu waze te keshi kuzanga chiyulo cha unguvulu wa Roma hanga aye mu mambonge jo ha mashimbu a vula.

6, 7. ((a) Kulihi kwakatukile ndako ya kulinga chiwanyino cha Natale? (b) Kalisa muka uliho hakutwala ku ndako yakuhana yawana ha Natale ni chize akwa-Kristu akuhana yawana?

⁶ Chiwanyino cha Natale kuchakatukile mu Mbimbiliya, alioze chinakatuka ha yiwanyino ya atu waze te akulinga uwayilo wa mahuza, ngwe chiwanyino cha A-Roma cha Saturnu, zambi wa mbuto. Kulita ni mukanda Nova Enciclopedia Católica unambe ngwo: “Akwa-kuwayila zambi Mitra, kulita ni kwalula cho, no te kakulinga chiwanyino cha 25 ya Dezembro ngwe tangwa lia kusemuka cha zambi wa Mwalwa.” Nawa mukanda wacho unambe ngwo, “Natale neyo yaputukile ha mashimbu wazeene te atu anji akuwayila Mwalwa chipi-chipi mu Roma,” muze te hikwapalika sekulu jitatu chize muze Kristu afwile

⁷ Ha mashimbu a yiwanyino yacho, ayo te kakuliaha yawana, kunwa walwa ni kulia ngwe chize akulinga musono. Atu anji waze apwile ni kuliaha yawana ha mashimbu akunyima te keshi kuchilinga kulita ni yize yili ha mukanda 2 A-Korindu 9:​7, unambe ngwo: “Mutu mweswe akahane nikulita ni chize hanapale mu mbunge yenyi: hi ni wuli ko, hanji ngwe hamukapwola: mumu Zambi kakuzanga chihanyi wa kusehejela.” Akwa-Kristu amwenemwene kakuhana yawana ni chiseke, keshi kushimbwila limwe tangwa mba ahane hanji kushimbwila kutambula chimwe chuma. (Luka 14:​12-14; tanga Yilinga 20:35.) Nawa, kakuwahilila ha kwehuka kulipikala ni tangwa lia Natale, ni mikuli  yize atu anji akupwa nayo ha mashimbu jacho.​—Mateu 11:28-30; Yoano 8:32.

8. Shina akwa-mana kahanyine yawana kuli Yesu ha mukunda wa tangwa lia kusemuka chenyi? Lumbununa.

⁸ Atu amwe mahasa kwamba ngwo: Ngwami akwa mana a ku Chivumbuko kahanyine yawana kuli Yesu hanga alemese kusemuka chenyi? Ka. Chuma chize ayo alingile chapwile yimwe jila yakusolola vumbi kuli umwe mutu mulemu, ngwe chize apwile ni kulinga ku mashimbu akunyima. (1 Mianangana 10:1, 2, 10, 13; Mateu 2:2, 11) Akwa-mana kakamenekene Yesu ha tangwa lize asemukine. Muze o ahetele Yesu te halinga tukweji anji chize muze asemukine, nawa te mu zuwo ali, hi mu chililo ko

9. Yika yalingiwile ha yiwanyino yize anasolola mu Mbimbiliya?

⁹ Chipwe ngwe kusemuka cha mwana chakuneha chiseke, alioze Mbimbiliya kuyishi kwamba hakutwala ku chiwanyino nichimwe cha kusemuka cha umwe kavumbi wa Zambi. (Samu 127:3) Shina Mbimbiliya kuyinaliongo? Ka, mumu yinatongola yiwanyino yaali, chiwanyino cha Farao wa mu Engitu ni cha Heronde Andipa. (Tanga Uputukilo 40:20-22; Marku 6:21-29.)  Alioze, yiwanyino yino yaali kanayisolola ngwo yili yipi, chipi-chipi cha Heronde, mumu he apatwile mutwe wa Yoano Chipapachisa.

10, 11. Kuchi akwa-Kristu atangu te akumona chiwanyino cha tangwa lia kusemuka, nawa mumu liaka?

¹⁰ Mukanda The World Book Encyclopedia unambe ngwo, “akwa-Kristu atangu te kananyingika ngwo yiwanyino ya kwiwuluka kusemuka cha mutu yili ndako ya atu waze te keshi kuwayila Zambi.” Mukanda The Lore of Birthdays unambe ngwo, A-Ngregu ashakulu, te kakufuliela ngwo mutu ha kusemuka  chenyi kakwiza ni yimwe spiritu ya yipupu, nawa ngwo spiritu yacho ye yakumufunga ku mwono wenyi weswe. “Spiritu yacho ya yipupu te yalita ni zambi yoze te wa kusemuka ha tangwa limuwika ni mutu.” Chize ku shakulu, chiwanyino cha tangwa lia kusemuka te lialita ni malongeso a tutongonoshi ni a yipupu.

¹¹ Tuvumbi twa Zambi akushakulu te kakwehuka ndako ja yiwanyino ya kusemuka cha mutu, mumu te yakukatuka ku malongeso amahuza ni ku yipupu, nawa ayo kota te kakulituna ndako jacho ha mukunda wa shimbi jize te akukaula. Mumu liaka? Mumu o kapwile akwa-kulikehesa, kashika ayo te keshi kulemesa tangwa lia kusemuka cho chipwe kulilingila chiwanyino. * (Mika 6:8; Luka 9:48) Alioze o te kakulemesa Yehova yoze wahele chawana cha mwono. *​—Samu 8:3, 4; 36:9; Usolwelo 4:11.

12. Kuchi tangwa lia kufwa mulihasa kupwa lipema kuhiana tangwa lia kusemuka?

¹² Tuvumbi eswe a Zambi ashishika waze hanafu kali mu manyonga jenyi, nawa kanashimbwila tangwa lia uhindukilo. (Yombi 14:​14, 15) Mukanda wa Chilumbununyi 7:1 unambe ngwo: “Jina lipema liahiana yitumbo ya maji ya ndando yilemu. Tangwa lia kufwa liahiana tangwa lia kusemuka.” “Jina lipema” linalumbunuka yitanga yipema yize twakupwa nayo ku meso ja Zambi ha mulimo uze twakumulingila ni ushishiko weswe. Chino chinasolola ngwo chiwanyino chize akwa-Kristu atamba kulinga hi cha tangwa lia kusemukako, alioze kufwa cha Yesu yoze uli ni “jina” lipema lize mulitulamwina.​—A-Hepreu 1:3, 4; Luka 22:17-20.

13, 14. Ndako yakulinga chiwanyino cha Pascoa kulihi yinakakatuka?

¹³ Kakuyitenga ngwe chiwanyino cha uhindukilo wa Kristu, alioze kwamba pundu yinakatuka ku uwayilo wa mahuza. Pascoa kakuyitesa ni Eostre hanji Ostara, zambi wa pwo Anglo-Sexão wa chimenene ni wa kusokoloka cha mitondo. Mba kuchi monda ni mbalu aputukile kwazachisa ha Pascoa? Mukanda Encyclopædia Britannica unambe ngwo “monda kali chilayi chilemu cha mwono waha ni uhindukilo”, nawa chize ku mashimbu akunyima mbalu kakumuzachisa ngwe chilayi cha kusema. Kashika, pascoa yili chiwanyino cha kusema chize akulinga hanga alionge ngwo kanalingi chiwanyino cha uhindukilo wa Kristu. *

¹⁴ Shina Yehova kakutayiza kuzachisa uwayilo wa kusema hanga alinge chiwanyino cha uhindukilo wa Mwanenyi? Ka, keshi kuchitayiza. (2 A-Korindu 6:17, 18) Kashika, ni ye Mbimbiliya kuyishi kwamba hanga twiwuluke uhindukilo wa Yesu. Nawa kulinga chino chili kuchinga chiwanyino cha kusemuka, nawa chili kuhona ushishiko

15. Kulihi kunakakatuka chiwanyino cha Halloween, nawa yika tangwa liacho linalumbunuka?

¹⁵ Halloween kakulivuluka ngwo, Tangwa lia Akwa-Wanga, ha tangwa liacho atu kakuzala yuma ya yipupu, ni ya waze ayiza, chiwanyino chacho kakuchilinga ha tangwa lia 31 lia Outubro, lize atombele kuli A-celta waze te atunga mu Grã-Bretanha ni mu Irlanda. Ha kuputuka cha kakweji wa Novembro muze kwakupwa mweji, ayo te kakulinga chiwanyino cha Samhain, chize chinalumbunuka “Kuhwa cha Lwiza.” Te kakutayiza ngwo ha mashimbu a chiwanyino chacho, chimwe chikolo chakwazuluka  ha kachi ka atu ni maspiritu, nawa ngwo maspiritu apema ni api te kakujinga-jinga hashi. Nawa te kakufuliela ngwo mwono wa afu te wakuhiluka ku mazuwo jo; kashika asoko te akwatulikila kulia ni meya hanga ngwo atambule kanawa ni sambukila. Ha chino, muze twanuke amusono akuzala mahina a wanga nawa akuya ku mazuwo waze akulinga yuma ya yipupu, kakulinga yiwanyino ya Samhain chakuhona ayo kunyingika

16, 17. (a) Mumu liaka akwa-Kristu waze anazange kulimbata katamba kuhengula ndako ja mu chifuchi kulita ni shimbi ja Mbimbiliya? (b) Ngwe hakutwala ku ndako ya kukonga loso hashi ni ndako jikwo yika mukwa-Kristu atamba kunyonga?

¹⁶ Kwasala hakehe “liji lia sandungi ni lia ndungi kechi kalivwa nawa [mu Babilonia Yinene].” (Usolwelo 18:23) Mumu liaka? Ha mukunda wa yitanga yipi ya andemoniu yino muyihasa kupihisa umbachiso ha tangwa lize atu analingi umbachiso wacho.​—Marku 10:6-9.

¹⁷ Ndako jalisa mu chifuchi ni chifuchi. Ndako jimwe jakusoloka ngwe hi jipi ko nawa ngwe “jakuyukisa” waze analimbata ni waze mapwa ha umbachiso, ndako jacho mujihasa kupwa jize yinakatuka ku Babilonia. (Izaia 65:11) Ndako jimwe mujihasa kupwa ngwe kukwita pemba, kukonga loso hashi ni kuwikisa jiko waze analimbata. Ndako jino kota jinakatuka ha yuma yize atu akufuliela ngwo hanga ahumikize maspiritu api ha kwaaha kulia, hanga ahone kulinga upi hali sandungi ni nandungi. Chikwo nawa ndako yakukwita pemba kuli mutu yinatale ha chikuma cha kusema, kupwa ni uwahililo mu ulo nawa hanga ulo ununge mashimbu anji. Alioze mutu mweswe yoze unazange kulifunga mu zango lia Zambi katamba kwehuka ndako jino jipi ja uwayilo wa mahuza.​—Tanga 2 A-Korindu 6:14-18.

18. Shimbi jika jatamba kusongwela waze analulieka umbachiso wo ni waze makapwoho?

¹⁸ Tuvumbi twa Yehova kakwehuka nawa yitanga ya hano hashi yize muyihasa kuchiza ulemu wa umbachiso wa mukwa-Kristu ni waze mapwa ha umbachiso hanji kulemeka ku mbunge ja atu akwo. Chakutalilaho, kakwehuka kuhanjika pande ja  maliji asonyi chipwe kuheha chipi hanji miselo yize muyihasa kuvwisa atu akwo kupihia. (Yishima 26:​18, 19; Luka 6:31; 10:27) Nawa kakwehuka sango ni yuma ya kulumba yize kuyishi kusolola yitanga ya kulipalumwisa, alioze “kulizata cha mwono.” (1 Yoano 2:16) Nyi unalulieka umbachiso we, kanda uvulama ngwe, Yehova kanazange hanga tangwa liacho lipwe lipema hanga lipwe ni kwiwulwisa yuma yipema, hi yipi ko. *

19, 20. Yika umwe mukanda unambe hakutwala ku kulipupa misenge ya walwa, mumu liaka akwa-Kristu keshi kuchilinga?

¹⁹ Kulipupa misenge ya walwa yili ndako yize yakulingiwa chinji ha umbachiso ni ha yimwe yiwanyino. Mukanda umwe unahanjika hakutwala ndako yacho unambe ngwo: “Kulipupa misenge ya walwa te kuyishi ndako ya uwayilo, alioze atu kapwile nikuchilinga hanga ahane yitapo yakuhinjila walwa usandu mu jina lia tuzambi, hanga apwe ni ‘mwono unji’ hanji ‘mwono upema.’”​—Manual Internacional de Bebidas Alcoólicas e Culturas 1995.

²⁰ Kwamba pundu, kota atu amwe keshi kumona ngwe kupupa misenge ya walwa yili yimwe ndako ya uwayilo wa mahuza. Chipwe chocho, ndako ya kuzundula misenge muyihasa kulumbunuka kwita tachi “mwilu” hanji kuli maspiritu hanga ete yiwape, alioze ndako yino kuyalitele ni shimbi ja mu Mbimbiliya.​—Yoano 14:6; 16:23. *

21. Yiwanyino yika akwa-Kristu atamba kwehuka chipwe ngwe kuyishi yitanga ya ulembelo, nawa mumu liaka?

²¹ Kunyonga ha yitanga yipi ya hano hashi, twakumona chize  Babilonia Yinene, yakukolweza atu kulinga yuma yipi. Mu yifuchi yimwe ha miaka yeswe kakululieka yiheho ya carnaval, hanji yiwanyino yize yakulemesa utanji, ni kuhalisa mwono wa atu waze akulimbata lunga ni lunga hanji pwo ni pwo. Shina chili chipema atu waze azanga Yehova kulinjisa mu yiwanyino yino chipwe kuyitala? Shina kulinga yuma yacho chinasolola ngwo tunevwila lwaji ku yuma yipi? (Samu 1:1, 2; 97:10) Chili chipema kwimbulula chilweza cha mukwa-kwimba masamu walembele ngwenyi: “Tewulula kama meso jami, kanda atala yuma yamokomoko.”​—Samu 119:37.

22. Kuchi mukwa-Kristu mahasa kukwata chiyulo cha kulinga chimwe chiwanyino hanji ka?

²² Nyi kwapwa chimwe chiwanyino cha akwa-mavungu, mukwa-Kristu katamba kukanyama hanga yitanga yenyi yihone kusolola kuli akwo ngwo, ni neye kanalingi chiwanyino chacho. Paulu kambile ngwenyi: “Kashika chipwe munulia, hanji mununwa, hanji cheswacho munulinga, lingenu yuma yeswe ha uhenya wa Zambi.” (1 A-Korindu 10:31; tala kasha “ Kukwata Yiyulo Yipema,” ha mafwo 158-​159.) Alioze, nyi twamona ngwetu yimwe ndako hanji chiwanyino kuchishi ni chipeka cha uwayilo wa mahuza, hanji mafwefwe nawa kuchisolo kuvulumuna shimbi ya Mbimbiliya, ha chino mukwa-Kristu mweswe katamba kukwata chiyulo chenyi mwene, nyi malinga chiwanyino chacho nyi ka. Chipwe chocho iye katamba kunyonga chize akwo mevwa ha chikuma chacho hanga ahone kwatalingisa.

23, 24. Kuchi mutuhasa kukumbulula kanawa hakutwala ku shimbi ja ululi ja Yehova?

²³ Kuli atu anji, matangwa a yimwe yiwanyino kali mashimbu a kupwa hamuwika ni asoko ni masepa. Kashika, nyi umwe mutu matunyongena chipi ngwenyi kutushi kusolola zango hali atu ha mukunda wa kuhona kulinga chimwe chiwanyino, mutuhasa kulumbununa kuli mutu wacho ni zango  lieswe ngwetu, yetu Yela ja Yehova twakuzanga kupwa ha yiwanyino yipema hamuwika ni asoko ni masepa jetu. (Yishima 11:25; Chilumbununyi 3:12, 13; 2 A-Korindu 9:7) Twakuzanga kupwa hamwe ni akwetu ha miaka yeswe, alioze twakuzanga Zambi ni shimbi jenyi, kashika kutwazangile kupihisa uwayililo wetu ni ndako jize jakupihila Zambi.​—Tala kasha “ Uwayilo Wamwenemwene Wakuneha Uwahililo Unji,” ha lifwo 156.”

²⁴ Amwe Yela ja Yehova kakukumbulula kanawa yihula yipema ya atu waze akutuhula hakutwala ku yikuma yino, ni kwasolwela yikuma yize yili ha kapitulu 16 wa mukanda Yika Chamwenemwene Mbimbiliya Yakulongesa? * Twiwulukenu ngwetu mulimo wetu uli wa kukwata ku mbunge ja atu hi kuzwela no ko. Kashika, tusololenu vumbi, ni mbunge yalihumikiza nawa ‘maliji jetu akapwe matangwa eswe ni vumbi, a kulungiwa ni mungwa.’​—A-Kolosu 4:6.

25, 26. Kuchi yisemi mahasa kukwasa ana jo hanga akole mu ufulielo ni kuzanga Yehova?

²⁵ AYetu tuvumbi twa Yehova twakutambula usongwelo unji. Tunanyingika yize twakufuliela, nawa ni mumu liaka twakulinga yimwe yuma ni mumu liaka kutushi kulinga yuma yikwo. (A-Hepreu 5:14) Kashika, yisemi longesenu ana jenu hanga akaule shimbi ja Mbimbiliya. Nyi nwalinga chocho, munukolesa ufulielo wo nawa ayo mahasa kuhana kumbululo lia Mbimbiliya kuli mutu yoze maahula hakutwala ku ufulielo wo, ni kwaakwasa hanga ajikijile mu zango lia Yehova.​—Izaia 48:17, 18; 1 Petulu 3:15.

²⁶ Eswe waze akuwayila Zambi “mu uspiritu ni mu umwenemwene” keshi kwehuka wika yiwanyino yize kuyishi kulita ni Mbimbiliya, alioze kakusa nawa tachi hanga apwe atu angunu ku yuma yeswe. (Yoano 4:23) Musono atu anji kakumona ngwe ungunu hi chuma ko chipema. Alioze ngwe chize mutumona mu kapitulu masulaho, shimbi ja Zambi jili jipema mashimbu eswe.