1-3. (a) Kuchi atu anji akunyonga hakutwala ku milimo? (b) Yika Mbimbiliya yinatulongesa hakutwala ku milimo, nawa yihula yika mutushimutwina?

HANO hashi, atu anji keshi kuwahilila ni milimo yo. Keshi kuwahilila kukalakala mashimbu anji ku mulimo uze keshi kuzanga, nawa kuya ni kukalakala mashimbu eswe chakwapihila. Nyi mutu mapwa ni nyonga ngwe lino, kuchi mahasa kuzanga mulimo wenyi ni kuwahilila nawo?

² Mbimbiliya yinatulongesa kupwa ni nyonga lialita hakutwala ku mulimo. Yinambe nawa ngwo mulimo ni yize mutuyuka ha mulimo wacho yili yiwape. Solomone kasonekene ngwenyi: “Chikwo nawa nyi mutu malia, manwa nikuyuka ni yipema ya kuhondangana chenyi cheswe, acho muchipwa chawana cha kuli Zambi.” (Chilumbununyi 3:13) Yehova, kakutuzanga nawa kakutufunga, kashika iye kananyingika yize tunahono, nawa kanazange hanga tuzange milimo yetu ni kuwahilila ni yize mutuyuka ha kuhondangana chetu. Mba tununge mu zango lia Zambi, twatamba kutwama kulita ni shimbi ja Zambi hakutwala ku milimo.​—Tanga Chilumbununyi 2:24; 5:18.

³ Mu Kapitulu yono mutushimutwina yihula yiwana: Kuchi mutuhasa kuwahilila ni yiwape ya kuhondangana chetu? Milimo yika mukwa-Kristu wamwenemwene katambile  kulinga? Kuchi mutuhasa kutesa kanawa milimo yetu ya ku musuya ni ya ku spiritu? Milimo yika yilemu yize twatamba kulinga? Muze kanda tukumbulula yihula yino, tushimutwinenu yilweza yaali yahiana ya akwa-kukilikita anene, Yehova Zambi ni Yesu Kristu.

4, 5. Kuchi Mbimbiliya yinasolola ngwo Yehova kali chikilikita mupema?

⁴ Yehova kali Chikilikita Wahiana. Uputukilo 1:1 unambe ngwo: “Ha uputukilo Zambi watangile malilu ni hashi.” Muze Zambi ahwishile kutanga hashi ni yeswe yize yilioho, aye yamona yuma yeswe yize halinga ngwenyi, ‘Yinapeme chikolo.’ (Uputukilo 1:31) Mutuhasa kwamba nawa ngwetu, Yehova te kanawahilila ni milimo yenyi yeswe yize alingile hano hashi. Yehova, ‘Zambi wauhaliso,’ kakuwahilila chinji hakupwa chikilikita wahiana.​—1 Timoteu 1:11.

⁵ Zambi yetu chikilikita keshi kwecha kukalakala. Muze te hahwisa kulinga yuma hano hashi, Yesu yamba ngwenyi: ‘Tata kanakalala ndo ni haliapwila.’ (Yoano 5:17) Yika Tato analingi? Iye kakusongwela ni kufunga atu hano hashi. Iye hanalingi “chitanga chaha,” e akwa-Kristu akuwayisa ni spiritu, waze makayula ni Yesu mu malilu. (2 A-Korindu 5:17) Yehova kanakalakala hanga amanunune upale wenyi hali atu ni kuhana mwono wa mutolo kuli waze iye azanga, hashi haha. (A-Roma 6:23) Yehova kanawahilila chinji ni milimo yenyi. Yehova kakukoka tununu twa atu ni kwalingisa hanga atayize sango ja Wanangana wa Zambi, ni kwalumuna yitanga yo hanga anunge mu zango lienyi.​—Yoano 6:44.

6, 7. Chize ku shakulu kuchi Yesu akusolola ngwo kali chikilikita?

⁶ Chize kushakulu, Yesu kali chikilikita mupema. Muze te kanda achiza hano hashi ngwe mutu wa musunya, iye kakalakalile ngwe “chilangaji” wa Zambi ku yitangiwa ya yuma yeswe “mu malilu ni hano hashi.” (Yishima 8:22-31; A-Kolosu 1:15-17) Muze Yesu ejile hano hashi, iye yanunga ni kukilikita matangwa eswe. Muze te uchili mukweze kalilongesele mulimo wa kutunga, nawa te kamunyingika ngwe “karpinderu.” *  (Marku 6:3) Milimo yino te yakufupiwa tachi ni kulihana chinji, chipi-chipi ha mashimbu jacho mumu te kwatwamine kuze akupatwila utale ni yikungo chipwe yikumba yikwo. Achinyonga Yesu kanayi ni kufupa mapaya hanji kupatula mitondo ni kuyitwala kuze akukalakalila. Nyonga nawa Yesu kanatunga mazuwo, kwalulieka ni kusa mikambo helu, kulinga yikolo hanji yuma yikwo ya muzuwo. Chochene, Yesu kapwile ni kuwahilila chinji ha yiwape yakukilikita mashimbu eswe nawa ni kulinga kanawa milimo.

⁷ Yesu nawa kasolwele ngwenyi kali chikilikita ha chize alingile mulimo wenyi wa kwambujola. Ha miaka yitatu ni chipinji, iye kalihanyine ni mbunge yeswe mu mulimo uno ulemu. Amu iye te anazange chinji kuhanjika ni atu anji iye te kakuhinduka chimene-mene ni kukalakala ndo ufuku. (Luka 21:37, 38; Yoano 3:2) Iye te kakuya mu “limbo ni limbo, chihunda ni chihunda, ni kwambujola sango lipema lia wanangana wa Zambi.” (Luka 8:1) Yesu kalingile wenyi ni kwenda tando jinji hashi mu matapalo afufuta hanga aye ni kwambujola sango jipema kuli atu.

8, 9. Kuchi Yesu awahilile ni yiwape ya mulimo wenyi?

⁸ Shina Yesu kayukile ha mulimo wenyi wa kwambujola sango lipema? Ewa! Iye kakuwile umwenemwene wa Wanangana, ni kwecha hanga minda yikole ni kucha. Kulinga mulimo wa Zambi chatakamishine Yesu ni kumufunga, chino te chakumwaha tachi, nawa ha mashimbu amwe te kakulituna kulia hanga alinge mulimo wa Tato. (Yoano 4:31-38) Achinyonga chiseke chize apwile nacho hakuhwa cha mulimo wenyi hano hashi. Iye kalwezele Tato ngwenyi:  “Se hingunamanununa chitanga chize wanguhele kulinga.”​—Yoano 17:4.

⁹ Chochene, Yehova ni Yesu kali yilweza ya waze akuyuka ha kuhondangana cho. Zango lietu kuli Yehova liakutukolweza hanga tupwe akwa “kwimbulula Zambi.” (A-Efwesu 5:1) Zango lietu hali Yesu liakutukolweza ‘kukaula mu ngano jenyi.’ (1 Petulu 2:21) Ha chino tutalenu chize mutuhasa kuwahilila ni yiwape ya milimo yetu.

10, 11. Yika muyihasa kutukwasa kupwa ni nyonga lipema hakutwala ku milimo?

¹⁰ Mulimo uli chihanda cha mwono wa akwa-Kristu amwenemwene. Tunazange hanga tuwahilile nawo ni kupwa ni chiseke, alioze chino muchihasa kupwa chikalu nyi tunalinga mulimo uze kutushi kuzanga. Mba kuchi mutuhasa kuyuka ha milimo yetu chipwe ngwe kutushi kuyizanga?

¹¹ Ha kupwa ni nyonga lialita. Kutushi kuhasa kwalumuna yuma yeswe ku mwono wetu, alioze mutuhasa kwalumuna manyonga jetu. Kupukuna ha chize Zambi akunyonga hakutwala ku mulimo muchihasa kutukwasa kupwa ni nyonga lialita hakutwala ku mulimo. Chakutalilaho, nyi uli mwata wa mu usoko, iwuluka ngwo mulimo chipwe uli ulelu hanji ulemu, alioze we wakukukwasa kulela usoko we. Kufunga atu waze wakuzanga chili chuma chilemu chinji ku meso ja Zambi. Liji lia Zambi linambe ngwo, mutu yoze keshi kufunga usoko wenyi “kapiha kuhiana yoze kafulielele.” (1 Timoteu 5:8) Kunyingika ngwo mulimo we uli jila yize yakukukwasa kumbata kanawa chiteli chize Zambi akwehele, muchihasa kukukwasa kuwahilila, ni kupwa ni nyonga lipema hakutwala ku mulimo, lize kota waze wakalakala no keshi nalio.

12. Kuchi twakuyuka ha kulihana ni tachi jeswe nawa ni kupwa ni mbunge yipema ku mulimo?

 ¹² Ha kupwa mukwa-mulimo mupema nawa ni mbunge yipema. Mutuhasa kuyuka chinji ha kukalakala matangwa eswe ni kulinga kanawa mulimo wetu. Miata kakulemesa chinji akwa-milimo waze alihana ni tachi jeswe. (Yishima 12:24; 22:29) Amu tuli akwa-Kristu amwenemwene, twatamba kupwa ni mbunge yipema ku mulimo wetu, ha kwehuka kwiya mbongo, hanji yuma ya ku mulimo ni mashimbu a mulimo. (A-Efwesu 4:28) Ngwe chize twamona mu kapitulu yoze wahwa, mbunge yipema yakuyukisa chinji.  Mukwa-kukalakala yoze ananyingika ngwo kali ni mbunge yipema kakumufuliela chinji kuli mwata wenyi. Chipwe ngwe mwata wetu mamona chilweza chetu chipema chipwe ka, nihindu mutuhasa kuwahilila hakupwa ni “mbunge yipema” ni kunyingika nawa ngwetu tunevwisa Zambi kuwaha.​—A-Hepreu 13:18; A-Kolosu 3:22-24.

13. Kuyuka chika mutuhasa kupwa nacho ni twapwa ni ndako yipema ku mulimo?

¹³ Ha kunyingika ngwetu ndako jetu jakufumanyisa Zambi. Nyi twapwa ni ndako jipema ku mulimo wetu, twatamba kunyingika ngwetu akwetu kakuyimona. Kuyuka chika twakupwa nacho? Mutuhasa ‘kuwahisa longeso lia Zambi Chilamwina chetu ha yuma yeswe.’ (Titu 2:9, 10) Chochene, ndako jetu jipema mujihasa kukomwesa akwetu hakutwala ku uwayilo wetu ni kwaneha kuli Yehova. Nyonga ha chize muwivwa nyi umwe wa kuli yoze wakalakala nenyi matayiza umwenemwene ha mukunda wa chilweza che chipema ku mulimo. Chuma chilemu chize muchihasa kutwaha chiseke chili kunyingika ngwetu ndako yetu yipema yakufumanyisa Yehova ni kuvwisa mbunge yenyi chiseke.​—Tanga Yishima 27:11; 1 Petulu 2:12.

14-16. Hakukwata chiyulo cha milimo, yihula yika yilemu yize twatamba kulihula?

¹⁴ Mbimbiliya kuyishi kutulweza pundu milimo yize twatamba kutayiza ni yize kutwatambile kutayiza. Alioze chino kuchishi kulumbunuka ngwo twatamba kutayiza milimo yeswayo, chipwe ngwe hi yipemako. Mbimbiliya muyihasa kutukwasa kusakula milimo yipema nawa yize Zambi akutayiza. Nawa nyi twakaula shimbi ja mu Mbimbiliya kutushi kutayiza mulimo uze Zambi keshi kuzanga. (Yishima 2:6) Ha kukwata chiyulo hakutwala ku milimo, kuli yihula yaali yilemu yize mutushimutwina.

¹⁵ Shina mulimo uno unalimika ni shimbi ja mu Mbimbiliya?  Liji lia Zambi liakukanjisa wiji, saki ni kulinga yuma yamahamba. (Kutuhuka 20:4; Yilinga 15:29; A-Efwesu 4:28; Usolwelo 21:8) Twatamba kwehuka milimo yeswe yize yakulinga yuma yacho. Nyi twazanga chinji Yehova, kutuchi kutayiza kulinga milimo yize yakulimika ni shimbi jenyi.​—Tanga 1 Yoano 5:3.

¹⁶ Shina hakulinga mulimo au yitanga yami yinasolola ngwo ngunakwasa ndako yipi nawa ngunayilingi? Tutalenu chimwe chilweza. Kukalakala ngwe mukwa kutambwisa atu hi  chipiko. Mba kuchi mutwamba, nyi umwe mukwa-Kristu matambula fweto yipema hanga akalakale ku yimwe shipitali yize yakuchiza ufumba? Kwamba pundu yena kuuchi kukwasa kulinga mulimo wacho. Chipwe chocho, shina chino kuchichi kusolola ngwo yena unakwase hanga shipitali yacho yinunge ni kulinga yuma yize Zambi keshi kuzanga? (Kutuhuka 21:22-24) Amu yetu twakuzanga Yehova, kutwazangile milimo yize kuyishi kulita ni shimbi ja mu Mbimbiliya.

17. (a) Yikuma yika mutuhasa kushimutwina hakukwata chiyulo cha kufupa mulimo? (Tala kasha ha  lifwo 177.) (b) Kuchi shimbi yipema ya mbunge muyihasa kutukwasa kukwata yiyulo yize muyivwisa Zambi kuwaha?

¹⁷ Kuhengola kanawa kumbululo lia yihula yaali yilemu yili ha paragrafu 15 ni 16 muchihasa kutukwasa kuhwisa kapinda munji hakutwala ku milimo. Kuli nawa chikuma chikwo chize twatamba kusela shindakenyo hakukwata chiyulo  cha kufupa milimo. * Kutwatambile kushimbwila ngwo ndungo washishika masa shimbi hakutwala ku yuma yeswe yize muyihasa kusoloka. Ha chino, twatamba kupwa ni malinjekela. Ngwe chize twalilongesanga mu Kapitulu 2, twatamba kufumba mbunge yetu ha kulilongesa chize mutukaula Liji lia Zambi ku mwono wetu, ha tangwa ni tangwa. Nyi twokesa “yinyingi” yetu, shimbi yipema ya mbunge yetu muyihasa kutukwasa kukwata yiyulo yize muyivwisa Zambi kuwaha ni kununga mu zango lienyi.​—A-Hepreu 5:14.

18. Mumu liaka hi chashi ko kumana ki mu ufulielo?

¹⁸ Hi chashi ko kumana ki mu ufulielo ha ‘matangwa wano a kusula’ mumu yili “miaka yikalu.” (2 Timoteu 3:⁠1) Kuwana mulimo ni kununga ko muchihasa kupwa chikalu. Akwa-Kristu amwenemwene kananyingika ulemu wakuhondangana chinji hanga akwase usoko wo. Alioze nyi kutwalifungile, yeseko yize twakumona ku mulimo muyihasa kutulingisa kupwa ni nyonga lia atu a hano hashi, lia kupwa ni upite unji, nawa nyonga liacho mulihasa kukokolola ufulielo wetu. (1 Timoteu 6:9, 10) Tutalenu chize mutuhasa kupwa ni nyonga lialita ha kushindakenya ha “yuma yahiana kupema.”​—A-Fwilipu 1:10.

19. Mumu liaka Yehova anatela ufulielo wetu, nawa yika ufulielo wacho wakutukwasa kwehuka?

¹⁹ Fuliela Yehova ni mbunge ye yeswe. (Tanga Yishima 3:5, 6.) Shina Yehova katela lume kumufuliela? Ewa, mumu iye mwe watutangile. (1 Petulu 5:7) Yehova kananyingika yize tunafupiwa kuhiana yetwene, nawa kwoko lienyi hi lihiko. (Samu 37:25) Kashika, twatamba kukaula chiyulo chino chili ha Liji lienyi, chinambe ngwo: “Ndako jenu jikapwe  kujishi kufwila cha mbongo; pwenu akwa kuyuka ni yuma yize nuli nayo; mumu [Zambi] mwene hanambe ngwenyi, Chichi kukuhichika nichimwe, chipwe kukwehuka, ka.” (A-Hepreu 13:5) Atu anji waze ali mu mulimo wa shimbu lieswe, kananyingika ngwo Zambi mahasa kwaha yuma yize yinafupiwa ku mwono wo. Nyi twafuliela ngwetu Yehova matufunga, kutuchikulipikala chinji ha chize mutulisa usoko wetu. (Mateu 6:25-32) Kanda twecha hanga mulimo wa  ku musunya utupiangule ni kulelesa milimo yetu ya ku spiritu, ngwe, kwambujola sango lipema ni kuya ku kukunguluka.​—Mateu 24:14; A-Hepreu 10:24, 25.

20. Yika chinalumbunuka kupwa ni liso lingunu, nawa kuchi mutuhasa kuchilinga?

²⁰ Pwako ni liso lingunu. (Tanga Mateu 6:22, 23.) Kupwa ni liso lingunu chinalumbunuka kupwa ni mwono washi. Liso lia mukwa-Kristu lia kushindakenya ha chikuma chimuwika, kulinga upale wa Zambi. Nyi liso lietu mulishindakenya ha chikuma chino, kutuchi kulihulumba kufupa mulimo uze uli ni fweto linji ni kulikungila yikumba yinji. Nawa kutuchi kulipikala kupwa ni yuma yize yinafwambuka haliapwila ni kutayiza sango ja mahuza ja kwamba ngwo, twatamba kupwa ni yuma yacho mba tuwahilile ku mwono. Mba kuchi mutuhasa kupwa ni liso lingunu? Ehuka kulitambwila makongo. Kanda upihisa mwono we ha kupwa ni yuma yize muyikuhwisa mashimbu. Kaula shimbi ya mu Mbimbiliya yinambe ngwo, “nyi tuli ni ya kulia ni ya kuzala, chatamba kuyuka nayo.” (1 Timoteu 6:8) Linga yeswe yize muuhasa hanga upwe ni mwono washi.

21. Mumu liaka twatamba kusakula yuma yize mutulianga kulemesa, nawa chuma chika twatamba kusa chitangu ku mwono wetu?

²¹ Chitangu sako yuma ya ku ufulielo kulutwe nawa yilinge. Amu mashimbu ni tachi jetu jili jikehe, kashika twatamba kusakula yuma yize mutulianga kulinga ku mwono wetu. Nyi kutwachilingile, mutuhasa kukisa mashimbu jetu ni yuma yize kuyishi ni ulemu nawa ni kusa yuma yilemu kusesa. Yika twatamba kusa chitangu ku mwono wetu? Atu anji hano hashi kakulemesa chitangu shikola jinene-jinene ni kunyonga ha fweto yize mazuka mu chifuchi chino chipi. Alioze Yesu kakolwezele tumbaji twenyi hanga “aliange kufupa Wanangana wenyi.” (Mateu 6:33) Kashika yetu akwa-Kristu amwenemwene twakusa chitangu Wanangana wa Zambi kulutwe lia mwono wetu. Yuma yize twakusakula, ni milimo yize twakulinga, yatamba kusolola pundu ngwo  Wanangana ni upale wa Zambi uli ni ulemu unji ku mwono wetu, kuhiana kulipikala ni yikumba yinji hanji kufupa kupwa ni lufuma wa hano hashi.

22, 23. (a) Mulimo uka uli ulemu kuli akwa-Kristu amwenemwene, nawa kuchi mutuhasa kusolola ngwetu mulimo uno uli ulemu chinji kuli yetu? (Tala kasha ha lifwo 180.) (b) Hakutwala ku mulimo wetu wa ku musunya, yika unanyongo kulinga?

²² Tunanyingika ngwetu tuli ha mashimbu akusula, kashika tushindakenyenu ha mulimo uze akwa-Kristu amwenemwene akulinga, kwambujola ni kutayisa tumbaji. (Mateu 24:14; 28:​19, 20) Tulihanenu ni tachi jeswe mu mulimo uno wakulamwina mwono, ngwe chize mwene wetu Yesu alingile. Kuchi mutuhasa kusolola ngwetu, mulimo uno uli ulemu chinji kuli yetu? Tuvumbi anji a Yehova kakulihana ni mbunge yeswe mu mulimo uno hakupwa akwa-kwambujola. Akwo kakululieka mwono wo hanga akalakale ngwe pionelu hanji mishionaliu. Milimo ya ufulielo yili yilemu chinji, kashika yisemi anji akukolweza ana jo hanga anjile mu milimo ya shimbu lieswe. Shina waze akulihana ni mbunge yeswe mu mulimo wa kwambujola kakuwahilila ni yize akuzukako? Ewa kakuwahilila! Kulingila Yehova ni mbunge yeswe chakutukwasa kupwa ni mwono upema, kuwahilila nawa wakutunehena yiwape yinji.​—Tanga Yishima 10:22.

²³ Anji a kuli yetu twakukalakala maola anji hanga tukwase usoko wetu. Alioze iwuluka ngwe, Yehova kanazange hanga tuwahilile ni yize twakuzuka ku milimo yetu. Nyi twanyonga kupwa ni yitanga yize yinalite ni shimbi ja Zambi, mutuhasa kuwahilila ni mulimo wetu. Kashika, kanda twecha hanga mulimo wetu wa ku musunya utukwike kulinga mulimo ulemu wa kwambujola sango jipema ja Wanangana wa Zambi. Nyi twasa mulimo uno kulutwe ku mwono wetu, mutusolola ngwetu twakuzanga Yehova nawa mutununga mu zango lienyi.