Na fale cu an i manh caan ah video zoh maw an duh deuh asiloah ca rel dah? Phone maw an i thim asiloah cauk dah an i thim?

 TV asiloah online i an hmuhmi thil hna ruangah mi tampi cu carelnak in an lung a vaivuanhnak hi kum tampi a si cang. Jane Healy nih 1990 ah a chuahmi Endangered Minds timi a cauk ah “carelnak cu a tlau thluahmah cang” tiah a ṭial.

 Mah lio caan ahcun mah bia cu a si kho lomi a lo men lai. Asinain atu ahcun mino tampi cu a hlan bantukin ca an rel ti lo tiah sehlei fimthiamnak a ṭhanchonak hmun i a ummi mifim pawl nih an ti.

Hi capar ah

•  Ngakchia caah carelnak cu zeicah a biapit?

•  Ca rel dingin tha pek khawh ning

•  Nulepa chimmi

•   Carelnak nih mitthlam cuanter khawhnak kha a ṭhawnter. Tahchunhnak ah, tuanbia pakhat na rel tikah mah ah aa telmi hna i an aw cawi cu zeitindah a si? Zei bantuk muisam dah an ngeih? Zei bantuk hmunhma dah a si? Caṭialtu nih a kong tlawmpal lawng a langhter nain a reltu nih a dang kha cu a mitthlam ah a cuanter.

   Laura timi nu pakhat nih hitin a ti: “Video asiloah baisikup kan zoh tikah mi pakhat nih tuanbia a mitthlam a cuanter ning kha kan zohmi a si. Mah cu zeitluk in a nuammi a si hmanhah carelnak cu a ṭha deuh—mi pakhat nih a ṭialmi kha nangmah nih na mitthlam ah na cuanter.”

•   Carelnak nih sining ṭha a ngeihter. Ngakchia nih ca an rel tikah buaibainak hna tuaktan khawhnak le tawnghtham khawhnak an ngei. Ngakchia nih an relmi cungah lungthin an pek a hau. Cutin an tuah ahcun lungsaunak, mahle mah i sumnak le zawnruahnak ti bantuk sining hna an ngei lai.

   Zawnruahnak? Ngakchia nih tuanbia kha duhsah tein le ṭha tein an rel ahcun mah ah aa telmi hna i an intuar ning kha ruah awkah a bawmh hna lai tiah hlathlaitu cheukhat nih an zumh. Mah nih ngakchia kha nitin an nunnak i an tonmi hna cung zongah zawnruahnak langhter dingin a bawmh hna lai.

•   Carelnak nih thukpi in khua a ruahter. Ṭha tein ca a relmi nih anmah an rel ningin an rel i a ṭialtu nih a chimmi hngalhthiam awkah a herh tik caan ah a rel hmanh an rel ṭhan. Cutin an tuah tikah an relmi kha an i cinken deuh i mah in ṭhatnak an hmu.—1 Timote 4:15.

   Joseph timi pa pakhat nih hitin a ti: “Ca na rel tikah a sullam kha na ruah, na hngalhmi kong he na pehtlaihter i mah in na cawn khawhmi kong kha na ruah. Video le baisikup nih cun a konglam hna kha thukpi in ruah awkah a kan bawm lo.”

 A biapimi kong: Video le media pawl cu man an ngei ve ko nain na fale nih carelnak caah a caan an pek lo ahcun a biapi mi thil an sung kho.

•   Tuan tein thawk. Fapa pahnih a ngeimi nu Chloe nih hitin a ti: “Kan fale kha ka paw chung an um lioin ca kan relpiak hna i an chuah hnu zongin kan relpiak peng hna. Cutin kan tuah peng caah kan i lawm. A hnu ahcun carel kha a duh lawng hmanh si loin an zia ah a hung cang.”

   Baibal phunglam: “Na ngakchiat lio tein Cathiang kha a hngalmi na si.”—2 Timote 3:15.

•   Nan inn kha ca rel tha a pemi hmun siter. Rel dingmi ca pawl na chiahnak thawngin na fale nih fawi tein ca an rel khawh lai. Fa pali a ngeimi Tamara timi nu pakhat nih hitin ruahnak cheuhnak bia a chim: “Na fa nih rel a duhmi cauk pawl kha kawl law a ihnak pawngah chiahpiak.”

   Baibal phunglam: “A zulh awk a simi lam kha ngakchia cu cawnpiak law, a upat tikah mah cucu a pialtak ti lai lo.”—Phungthlukbia 22:6.

•   Internet hman caan kha ri khiak. Daniel timi pa pakhat nih electronic thilri hman lo ding caan kha ri kan khiah tiah a ti. Hitin a ti: “Zarhkhat ah zankhat TV zoh loin dai tein kan um. Hmunkhat ah asiloah a dang tein ca rel awkah a caan kan pek.”

   Baibal phunglam: “A ṭha bik i thim awk kha nan hngalh lai.”—Filipi 1:10.

•   Zohchunh awk ṭha si. Fanu pahnih a ngeimi nu Karina nih hitin a ti: “Ngakchia ca na relpiak hna ning le lungthawhnak na langhter ningin tuanbia kha hmual ngeihter. Ca rel na duh ahcun na fale nih na tuahmi kha an in zohchunh lai.”

   Baibal phunglam: “Cathiang kha rak relpiak lengmang hna.”—1 Timote 4:13.

 Ngakchia dihlak in cun ca rel an zuam lo. Asinain tha na pekmi hna nih na fale kha ca rel awkah a forh khawh hna. Fanu pahnih a ngeimi pa David nih mah nak tam deuh in a rak tuah. Hitin a ti: “Ka fanule nih an relmi ca kha ka rel ve, mah nih an duhmi kha hngalh awk le bia i ruah khawh awkah a ka bawmh. Carelnak phu hmete kan ngei. Mah cu a nuam tuk!”