A ummi cazin ah kal

CHUNGKHAR CAAH BAWMTU | FALE ZOHKHENHNAK

Ngakchia Caah Carelnak Cu Zeicah A Biapit—Ṭhen 2: Phone/Tablet In Maw asiloah Cauk In Dah?

Ngakchia Caah Carelnak Cu Zeicah A Biapit—Ṭhen 2: Phone/Tablet In Maw asiloah Cauk In Dah?

 Na fale nih cauk in maw asiloah electronic thilri in dah carel kha an duh deuh?

 Mino tampi nih cun phone/tablet in carel kha an i thim ko lai. Dr. Jean M. Twenge nih “Tuchan ah mi nih link pakhat hmehnak in a dang cahmai asiloah a dang a kong hna kha an rel khawh caah cauk in rel kha an huam ti lo” tiah a ti. a

 Electronic thilri hmangin carelnak nih ṭhatnak a chuahter ti cu a hmaan ko. Kum 20 a simi John nih “Sianginn ah digital cauk hna kan hmang. Hngalh ka duhmi a kong kha kawlnak zawn [search feature] ah ka ṭial tikah ka hmuh khawh colh” tiah a ti.

 Phone/tablet hmangin carelnak nih a dang ṭhatnak a chuahter rih. Tahchunhnak ah, voikhat ṭialnak le hmehnak in biafang pakhat i a sullam kha kawl khawh a si. Awkhumhmi ngaih khawh a si i video zong zoh khawh a si. Link hmehnak in a dang a konglam hna zong kawl khawh a si. Cutin a si ah nammi cauk in carelnak cu ṭhathnemhnak a tlawm deuh tinak maw a si?

 Mi cheukhat nih thuk deuh in hlathlainak tuah an duh tikah nammi cauk in rel kha an duh deuh. Zeicah an duh deuh?

  •   Lungthin pek khawhnak. Kumhra fai a simi Nathan nih “Electronic thilri in ca ka rel tikah faakthanh le ca tawitete ruahlopi in an rak langh lengmang caah mah nih ka lung an ka vaivuanhter” tiah a ti.

     Kum 20 a simi Karen zong nih hitin a ti ve: “Phone asiloah tablet in ca ka rel tikah ka phone chungah a ummi a dang app hna ah ka lungthin a phan tawn. Cun game i celh hna ka hun duh. Mah nih ka lung a vaivuanhter.”

     Baibal phunglam: “Caanṭha nan hmuhmi paoh kha ṭha tein hman i zuam u.”—Kolose 4:5.

     Ruah dingmi: Na fale nih phone/tablet hmangin ca an rel tik asiloah hlathlainak an tuah tikah lung vaivuanh lo awkah mahle mah an i uk kho maw? An lung a vaivuanh ahcun zeitindah na bawmh khawh hna?

     Ruahnak cheuhnak: Phone/tablet chung i lung a vaivuanhtermi thil hna ruangah inn ah tuah dingmi ca [home work] hna an dih lai lo i a dang tuah an duhmi thil ca zongah a caan a um ti lai lo ti kha hngalhthiam awkah na bawmh khawh hna.

  •   Hngalhthiam khawhnak. Nulepa Ṭha Si timi cauk nih hitin a ti: “Electronic thilri in ca an rel tikah nammi cauk in relmi tlukin hngalhthiam khawh a si lo tiah hlathlainak tampi nih an ti.”

     A ruang pakhat cu elecronic thilri in ca a relmi hna nih a kong kha ṭha tein ruat loin a phung men in an rel tawn caah a si. Caṭialtu Nicholas Carr nih “Internet ah ca kan rel tikah khulrang in rel le hngalh kha kan duh” tiah a ti. b

     A caan ah khulrang in le a par pavuan in carelnak nih ṭhatnak a chuahter ti cu a hmaan ko. Asinain Carr nih “cu bantukin carel ning nih a hun kan lem” tiah a ti. Mah bantukin na fale zong cu bantuk carel ning nih a lem khawh hna i a konglam kha ṭha tein an hngalthiam kho lai lo.

     Baibal phunglam: “Fimnak cu hlaw hlah, amah nih cun him tein aan zohkhenh lai; amah cu daw law aan huhphenh lai.”—Phungthlukbia 4:7.

     Ruah dingmi: Na fale nih nammi cauk in siseh, electronic thilri in siseh a kong pakhat kha thukpi in an hlathlai khawh nakhnga zeitindah na bawmh khawh hna?

     Ruahnak cheuhnak: A tlarimi si. Nammi cauk in maw asiloah electronic thilri in dah a rel ti cu a biapimi a si lo. A pahnih in ṭhathnemhnak hmuh khawh a si. Electronic thilri cheukhat nih a konglam kha hngalhthiam chin awkah a bawmh khawh. Cucaah cauk in siseh, electronic thilri in siseh carelnak thawngin a chuakmi a ṭhatnak le a chiatnak kong nan i ruah tikah a tlarimi si. Cun fale cu pakhat le pakhat an i lo lo ti zong kha i cinken.

  •   I cinken khawhnak. Scientific American mekazin i capar pakhat ah Ferris Jabr nih cauk in carelnak le electronic thilri in carelnak kha tahchunh tikah electronic thilri in carelnak nih “thluak a batter deuh i . . ., i cinken awkah a harter deuh” tiah a ti.

     Tahchunhnak ah, cauk in ca kan rel tikah kan relmi kong cu kan lung chungah “khuaram hmanthlak” bantukin an hung cuang i, i cinken awkah a fawi deuh. A hnu i cherhchan kan duh ṭhan tik caah “catlap karah tenhmi hri” in chingchiahnak tuahmi bantukin i cinken awkah aan bawmh khawh.

     Mah lengah cauk in a relmi hna nih an relmi kong kha ṭha tein an cawn khawh caah an i cinken deuh tawn.

     Baibal phunglam: “Fimnak ṭha le ruahthiamnak cu i ken hna.”—Phungthlukbia 3:21.

     Ruah dingmi: Na fale nih an relmi le an hlathlaimi kong hna kha hngalhthiam awk le i cinken awkah an i harh maw? Cutin a si ahcun zeitindah na bawmh khawh hna? Nammi cauk an hman ahcun a ṭha deuh lai maw?

     Ruahnak cheuhnak: Na fale nih an duh deuhmi hlathlai ning kha si loin zeitluk ṭha in dah hlathlainak an tuah khawh ti kha ruat. Electronic thilri in ca kan rel tikah ca kan rel ning kha a hleihluat tuk in kan tuaktan khawh men.

a iGen cauk in.

b Shallows cauk in.