A ummi cazin ah kal

Nazi Chan Ah Mi Tampi Thah An Si Lioah Jehovah Tehte Hna Nih Zeidah An Rak Ton?

Nazi Chan Ah Mi Tampi Thah An Si Lioah Jehovah Tehte Hna Nih Zeidah An Rak Ton?

Germany le Nazi nih an lakmi ram hna ah Jehovah Tehte 35,000 leng an rak um, Vawlei Ralpi IInak ah Nazi uknak nih mi tampi a thah hna lioah Jehovah Tehte 1,500 hrawng an rak thi. An thihnak a ruang a dihlak kha cu hngalh a si lo. An hlathlai lio a si caah a konglam a dikthliar kha a hnuah kan hun hngalh te men lai.

 Zeitindah an thih?

  • Nazi cozah nih an hmanmi lu tannak seh

    Thahnak: Germany le Nazi nih an lakmi ram hna ah Jehovah Tehte 400 hrawng cu thah an si. An lak i tam deuh cu biaceihnak zung nih thihdan a pek hna i an lu tan a rak si. Cheukhat tu cu biaceihnak hmanh tuah loin meithal in an kah hna, hri in an thih tiang an rak thlai hna.

  • Thonginn ah tonmi harnak: Nazi rianhrang ṭuannak thonginn hna ah Jehovah Tehte 1,000 leng an rak thi. Fakpi in rianhrang an ṭuanter hna, an hrem hna i ṭha tein ti le rawl an pek hna lo ruangah an rak thi, cun khuasih ruangah, zawtnak ruangah le sii thlopnak a ṭhat lo ruang zongah an rak thi. Vawlei Ralpi IInak in a luatmi Jehovah Tehte cheukhat cu a fak tukmi hremnak an rak in caah tlawmpal a rauh ah an thi.

  • A dang: Jehovah Tehte cheukhat cu siivai khu an thlahmi khaan ah thah an si. Cheukhat cu siilei testnak caah an rak hman hna. Cun cheukhat cu sii an chunh hna i an thah hna.

 Zeicah hrem an si?

Jehovah Tehte Hna nih Baibal phunglam an zulh ruangah hremnak an rak tong. Baibal nih a thlauhmi kha tuah dingin Nazi uknak nih a fial hna tikah Jehovah Tehte Hna nih an rak tuah lo. ‘Minung nakin Pathian nawl ngaih’ awkah an rak i thim. (Lamkaltu 5:29) A kong pahnih kha i ruah hna u sih.

  1. Ramkhellei ah khoikalei hmanh ṭanlonak. Tuchan Jehovah Tehte Hna bantukin Nazi uknak tangah a rak ummi Jehovah Tehte Hna cu ramkhellei ah khoikalei hmanhah an rak ṭang lo. (Johan 18:36) Cucaah

    • Raldohnak ah an rak i tel lo, raldohnak he aa pehtlaimi zei rian hmanh an rak ṭuan lo.​—Isaiah 2:4; Matthai 26:52.

    • Thimnak ah me an pe lo i Nazi phu zongah an rak i tel lo.​—Johan 17:16.

    • Nazi phu hmelchunhnak hmai ah an kun lo. ‘Heil, Hitler’ ti zongin an rak chim lo.​—Matthai 23:10; 1 Korin 10:14.

  2. Zumhnak langhternak. Jehovah Tehte Hna rianṭuannak cu khenkham a si ko nain Jehovah Tehte Hna cu

    • Hmunkhat ah an i pum i thla an rak camṭi.​—Hebru 10:24, 25.

    • Baibal kong thawngṭha kha an chim i Baibal hrambunh in chuahmi cauk hna kha an rak pekṭhenh hna.​—Matthai 28:19, 20.

    • Jew mi hna i telin an minung hawi cungah dawtnak an rak langhter.​—Marka 12:31.

    • An zumhnak kha fek tein an i tlaih, an zumhnak hlawt dingin min an thutter hna tikah an rak al.​—Marka 12:30.

Professor Robert Gerwarth nih Jehovah Tehte Hna lawng hi “Nazi uknak nih an zumhnak ruangah a hremmi bu an si” tiah a ti. a Jehovah Tehte Hna nih an zumhnak kha fek tein an i tlaih caah rianhrang ṭuannak thonginn ah thong a tla vemi hna nih an rak thangṭhat hna. Austria rammi thongtla pakhat nih hitin a ti: “Annih cu ral an do lo. Midang thah canah anmah thah kha an duh deuh.”

 Khoika ah dah an thih?

  • Rianhrang ṭuannak thonginn hna: Jehovah Tehte tampi cu rianhrang ṭuannak thonginn ah an rak thi. Auschwitz, Buchenwald, Dachau, Flossenbürg, Mauthausen, Neuengamme, Niederhagen, Ravensbrück le Sachsenhausen thonginn hna ah thong an rak tla. Sachsenhausen thonginn lawngah Jehovah Tehte 200 hrawng an rak thi.

  • Thonginn hna: Jehovah Tehte cheukhat cu thonginn ah fakpi in an hrem hna caah an thi. Cheukhat cu bia an hal hna lioah an hrem tuk hna caah an thi.

  • Thahnak hmun hna: Jehovah Tehte Hna cu Berlin-Plötzensee, Brandenburg, le Halle/Saale thonginn hna ah thah an rak si. Mah lengah a dang hmun 70 zongah thah an rak si.

 Thah a simi cheukhat

  • Min: Helene Gotthold

    An thahnak hmun: Plötzensee (Berlin)

    Helene cu fa pahnih a ngeimi a si, voi tampi tlaih a rak si. 1937 ah fakpi in an hrem caah nau aa rak i rawk. 1944, December 8 ah Berlin, Plötzensee thonginn ah lu tannak seh in thah a rak si.

  • Min: Gerhard Liebold

    An thahnak hmun: Brandenburg

    Kum 20 a simi Gerhard cu 1943, May 6 ah a lu an tan. A luancia kum hnih lioah a pa zong kha mah thonginn ah a lu an rak tan ve. A chungkhar le a nungak sin a cakuat ah: “Bawipa sinin ṭhawnnak ka hmuh lo ahcun mah lam hi ka zul kho lai lo” tiah a rak ti.

  • Min: Rudolf Auschner

    An thahnak hmun: Halle/Saale

    Rudolf cu 1944, September 22 ah a lu tan a rak si, mah lioah kum 17 lawng a rak si. A nu sin a cakuat ah: “Mah lam hi unau tampi nih an zulh bantukin kei zong ka zul ve lai” tiah a rak ti.

a Hitler’s Hangman: The Life of Heydrich, page 105.