A ummi cazin ah kal

A ummi cazin ah kal

Biakam Thar Baibal Ah Pathian Min A Telh Ṭhanmi Baibal Lettu Pahnih

Biakam Thar Baibal Ah Pathian Min A Telh Ṭhanmi Baibal Lettu Pahnih

 Mi tampi nih a hmasa bik an cawnmi thlacamnak cu Jesuh nih a zultu pawl a cawnpiakmi hna Bawipa Thlacamnak a si. Mah thlacamnak kha Biakam Thar tiah auhmi Baibal ah hmuh khawh a si. Mah thlacamnak cu hitin aa thawk: “Vancung khua i a um kan Pa, Na min thiang cu upat [asiloah thianter] si ko seh.” (Matthai 6:9) Asinain Mirang holh in “Jehovah” asiloah a caan ah “Yahweh” tiah lehmi Pathian min cu Mirang holh in lehmi Biakam Thar ah tlawmpal lawng hmuh a si. Mah Baibal lehnak hna ah Zeus, Hermes le Artemis ti bantuk a hmaan lomi pathian min kha an telh. Cu a si ah Baibal a Ṭialtu, a hmaanmi Pathian min tah an telh awk a si lo maw?Lamkaltu 14:12; 19:35; 2 Timote 3:16.

Biakam Thar ah a hmaan lomi pathian min tampi a um ahcun a hmaanmi Pathian min zong telh ding a si ko lo maw?

 Mirang Baibal lettu Lancelot Shadwell le Frederick Parker nih Biakam Thar Baibal ah Pathian min telh ṭhan awk a si tiah an ruah. Zeicah “telh ṭhan” timi biafang cu hman a si? A ruang cu a hrampi Baibal ah Pathian min aa tel nain a hnuah hloh ṭhan a si tiah an ruah caah a si. Zeicah cutin an ruah?

 Shadwell le Parker nih a bik in Hebru holh in ṭialmi, atu tiang a um rihmi kut in ṭialmi Biakam Hlun ca hna ah Pathian pumpak min thong tampi aa tel ti kha an hngalh. Cucaah an ngeihmi Biakam Thar Baibal ah Pathian min tling tein zeicah aa tel lo ti kha hngalh an duh. a Biakam Hlun ah atu le atu hmanmi biafang cheukhat kha Biakam Thar zongah hmuh khawh a si. Tahchunhnak ah, “Jehovah vancungmi” timi biafang a si. Asinain Greek Biakam Thar tlengtu hna nih Pathian min a umnak hmun ah “Bawipa” (Kyʹri·os) timi biafang in an airolh ti kha Shadwell nih a hngalh.—2 Siangpahrang 1:3, 15, NW; Lamkaltu 12:23.

Hebru holh in Pathian min

 Shadwell le Parker nih Mirang holh in lehmi Baibal an chuah hlan hmanhin a dang Mirang Baibal lettu hna nih Biakam Thar ah Pathian min kha an rak telh, asinain hmun cheukhat lawngah an telh. b 1863 ah Parker nih A Literal Translation of the New Testament timi Baibal cauk kha a chuah. Anih cu Biakam Thar Baibal ah Pathian min hmun tampi ah a telh ṭhan hmasa bikmi Baibal lettu a hung si. Lancelot Shadwell le Frederick Parker cu ahote dah an si?

Lancelot Shadwell

 Lancelot Shadwell (1808-1861) cu sihni a si i England biaceihtu bawi bik pahnihnak Sir Lancelot Shadwell a fapa a si. Anih cu England i Church chungtel pakhat a si i Thumkomh Pathian kha a zumh. Asinain “liannganmi JEHOVAH min” tiah Pathian min kha upatnak he a rak auh. Matthai le Marka Thawngṭha cauk a leh tikah “Jehovah” timi min kha voi 28 tiang a langhter i chingchiahnak a ṭialmi ah voi 465 leng a langhter.

 A hrampi Hebru holh in ṭialmi Biakam Hlun Baibal ah Pathian min kha a hmuh caah Shadwell nih Pathian min a hngalhmi a si men lai. Biakam Hlun Baibal kha Greek holh in an leh tikah Pathian min kha bawipa (Kyʹri·os) timi biafang in a airolhtu hna cu “a ding lomi holh lettu” an si tiah Shadwell nih a ti.

The Gospel according to Matthew rendered into English with notes, by L. Shadwell (1859), provided by the Bodleian Libraries. Licensed under CC BY-NC-SA 2.0 UK. Modified: Text highlighted

Shadwell Baibal lehnak chungin Matthai 1:20

 Shadwell lehmi Baibal ah “Jehovah” min kha Matthai 1:20 ah hmasa bik a hman. Mah Baibal caang i chingchiahnak a tuahmi ah hitin a ṭial: “Biakam Thar Baibal chung i mah cacaang le a dang cacaang hna nih a langhtermi [Kyʹri·os] timi biafang cu Pathian min JEHOVAH kha a chim duhmi a si. Mah min kha Mirang Baibal lehnak ah telh ṭhan cu a biapi bikmi a si. . . . Pathian thangṭhatnak caah cutin tuah hrimhrim a hau. Pathian nih amahle amah i langhter awkah JEHOVAH timi min kha a hman. Cucaah kannih zong Pathian kong kan chim tikah mah min kha kan hman ve awk a si. . . . King James Version Baibal ah JEHOVAH min tlawmte lawng kan hmuh. . . . Pathian min canah Bawipa tiah an langhter.” Shadwell nih amah hmanh a inn ah “Bawipa” tiah an auh caah Pathian min khaBawipa” tiin an airolhmi cu “aa tlak lo tukmi a si” tiah a ti.

“[Pathian] nih amahle amah i langhter awkah JEHOVAH timi min kha a hman. Cucaah kannih zong Pathian kong kan chim tikah mah min kha kan hman ve awk a si.”—Lancelot Shadwell

 Shadwell nih holh a lehmi Matthai cauk kha 1859 ah a chuah i Matthai le Marka fonhmi cauk kha 1861 ah a chuah. 1861, January 11, kum 52 a si ah a thi. Cucaah a rianṭuanmi zong a dong. Asinain aa zuamnak cu pakpalawng a si lo.

Frederick Parker

 Frederick Parker (1804-1888) cu a rum ngaimi London chawlettu pakhat a si i Shadwell nih a lehmi Matthai cauk kha a hlathlai. Kum 20 a si ah Biakam Thar kha a hun leh. Shadwell he i lo loin Parker nih Thumkomh Pathian cawnpiaknak kha a zum lo. Hitin a ṭial: [Pathian] dawtmi Fapa Church ah a ummi dihlak nih . . . biatak kha cohlang u law . . . pakhat lawng a simi Lianngan Bik Jehovah a biami [si hram ko u].” Parker nih kut in ṭialmi Biakam Thar ah Bawipa Pathian le Bawipa Jesuh an pahnih caah Kyʹri·os timi biafang a hmanmi nih an i thleidannak kha hngalhthiam awkah a harter tiah a ruah. Cucaah Baibal caang cheukhat ah bawipa ti canah “Jehovah” tiah Shadwell nih a hmanmi a hmuh tikah a lung a suk tuk.

 Mah kong kha Parker nih zeitindah a hngalhthiam khawh? Greek holh a hlathlaimi le Greek grammar kong he aa tlaimi cauk le cazual tampi a ṭialmi a si caah a si. Anih cu a ṭha deuhmi Mirang Baibal chuah khawh awkah kut in ṭialmi Baibal a hlathlaimi Mirang Baibal Bu [Anglo-Biblical Institute] chungtel a hung si. Parker nih a hmasa bik ah a lehmi Biakam Thar Baibal kha 1842 ah a nam. Ṭhen tampi in a ṭhen i a cheubang tete in a rak chuah. c

Parker (Heinfetter) lehmi Biakam Thar Baibal

Parker Nih Pathian Min Telh Ṭhan Awkah Aa Zuam

 “Bawipa (Kyʹri·os) timi biafang nih zeitik ah dah Bawipa Jesuh kha a aiawh i zeitik ah dah Bawipa Pathian kha a aiawh? Grammar ningin Kyʹri·os timi cu upatnak min a si ko nain min pakhat caah zeicah atu le atu a hman?” tiah Parker nih kum tampi chung biahalnak a tuah.

 1859 i Shadwell lehmi Matthai cauk ah Kyʹri·os timi biafang he aa tlaiin chingchiahnak a tuahmi kha Parker nih a hmuh. Cucaah Baibal caang cheukhat ah aa telmi Kyʹri·os timi cu “Jehovah tiin leh awk a si” ti kha fiang tein a hun hngalh caah a lehmi Biakam Thar Baibal kha a uk ningin a remh ṭhan. Greek grammar asiloah a hnuhmai bia cungah i hngat in “Jehovah” timi min kha a telh ṭhan. 1863 ah Parker chuahmi Baibal [A Literal Translation of the New Testament] a uk ning ah Pathian min voi 187 aa tel. Mah cu Khrihfa Greek Baibal dihlak ah Pathian min a hmasa bik hman a sinak Mirang Baibal a si men lai. d

Parker nih 1864 ah a chuahmi Biakam Thar Baibal biatlangpi cahmai

 1864 ah Parker nih Baibal cauk pahnih kha fonh in a rak chuah. Mah Baibal kha Mirang Biakam Thar Baibal le . . . King James Baibal Fonhmi tiah an auh. Biakam Thar pahnih kha ukkhat ah a fonhnak a ruang cu amah nih a chuahmi Baibal le King James Version khoika zawn ah le zeitindah an i dan ti langhter a duh caah a si. e

 Pathian min telh ṭhan a biapitnak langhter awkah Parker nih King James Baibal chungin Baibal caang cheukhat kha a langhter. “Bawipa min a aumi paoh cu khamh an si lai” timi Rom 10:13 ti bantuk cacaang hna kha a si. “Mah cacaang hna ah aa telmi bawipa timi cu Fapa Jesuh Khrih Kan Bawipa si loin Jehovah kha a chim duhmi a si ti kha careltu hna nih an hngal hnga maw?” tiah Parker nih biahalnak a tuah.

Rom 10:13, King James Baibal (a cung) le 1864 Parker Baibal lehnak

 Parker nih a ṭialmi cazual, catlap le a dang ca hna chuahnak le fakthanh caah tangka tampi a rak hman. Kumkhat lawngah tangka pound 800 a rak hman. Mah cu tuchan i British pound 100,000 ($132,000 U.S.) leng he aa tluk. Cun a chuahmi cauk tampi kha check piak dingin a theihhngalh le a min a thangmi siangbawi pawl sinah man loin a kuat hna.

 Parker nih tlawmpal te lawng a chuahmi ca le Biakam Thar Baibal hna kha Baibal lei mifim cheukhat nih an nihsawh. Mah mi hna cu Mirang Biakam Thar Baibal ah lungtak tein Pathian pumpak min telh ṭhan dingin aa zuammi Parker, Shadwell le midang kha zei ah a rel lomi an si.

 Hngalh duh awk ngai a simi minit pahra a raumi mah video hi zoh na duh men lai: Warwick Thilhlun Chiahnak Inn Lennak: “Baibal le Pathian Min.”

a Biathlam 19:1, 3, 4, 6 nih a langhtermi “Jah, NW” cu “Jehovah” i a tawinak a si i “Hallelujah, NW” timi cu “Jah cu thangṭhat ko u, mi hna!” timi sullam a ngei.

b Shadwell nih Biakam Thar kha a dih tiang in a rak let kho lo. Mah Baibal lehnak ah aa telmi hna cu Philip Doddridge, Edward Harwood, William Newcome, Edgar Taylor le Gilbert Wakefield an si.

c Parker nih pawcawmnak rian le Baibal a hlathlainak rian kha thleidanter a duh caah Baibal a lehmi le biaknak lei ca a ṭialmi ah Herman Heinfetter timi min kha a rak hman. Mah min cu Vawlei Thar Lehnak Baibal i thlaihhlei ah tampi hmuh khawh a si.

d 1864 ah Parker nih a chuahmi Mirang Biakam Thar Baibal ah Pathian min voi 186 aa tel.

e Parker lehmi Baibal a chuah hlanah Hebru holh in lehmi Biakam Thar tampi i Baibal caang hna ah Pathian min aa tel. Cu lengah 1795 ah Johann Jakob Stolz nih German Baibal lehnak kha a chuah i Matthai in Judas tiangah Pathian min 90 leng aa tel.