A ummi cazin ah kal

Careltu Hna Sinin Biahalnak

Careltu Hna Sinin Biahalnak

Careltu Hna Sinin Biahalnak

Jehovah Tehte Hna nih thi cheubang tete kha an cohlang maw?

A phi cu 2000, June 15 chuahmi kha nam ṭhanmi a si.

A hrampi a phi cu Jehovah Tehte Hna nih thi kha an cohlang lo. Thi kong he aa tlaimi Pathian nawlbia cu aa thleng tawnmi ruahnak hna he aa tlak ningin aa thleng lo ti kha kan zumh. Asinain atu ah thi kha a bik in ṭhenmi cheubang phunli le mah phunli i cheubang tete kha caan saupi tiang nguh dingin an tuah khawh caah i ruah awk a kong thar a hung chuak. Khrihfa pakhat nih mah thi cheubang tete kha cohlan ding, cohlan lo ding timi biakhiahnak ah siilei he aa tlaiin a chuak khomi ṭhatnak le ṭhatlonak hna kha ruah chih a hau. Baibal chimmi le Lianngan Bik Pathian he an i pehtlaihnak a hnorsuang lai maw ti kha biapi ah a chiah awk a si.

A biapimi kong hna cu a sawhsawh te a si. Zeicah cutin a si ti hngalh awkah Baibal lei, tuanbialei le siilei he aa tlaimi hnulei sining hna kha ruathmanh u.

Jehovah Pathian nih thi kha biapi ah chiah dingin Noah kha nawl a rak pek. (Genesis 9:​3, 4) Pathian nih Israel mi a pekmi hna nawlbia ah thi a sunlawinak kha hitin a langhter: “Israel innchungkhar mi siseh, an sin i a pemmi siseh, ahohmanh nih zei thi hmanh a ei ahcun, thi a eimi cu ka hmai ka chiat hnawh lai.” Israel mi pakhat nih Pathian nawlbia a buarnak thawngin midang kha a thurhnawmhter khawh hna, cucaah Pathian nih “a mi hna chungin ka hlonh lai” tiah a ti. (Levitikas 17:10) A hnuah Jerusalem ah tuahmi pumhnak pakhat ah lamkaltu le upa pawl nih “thi ei kha i sum u” tiah nawl an rak chuah. Cutin tuah cu nupa sualnak le siasal biaknak hrial tlukin a biapimi a si.​—Lamkaltu 15:28, 29.

Mah lio caan ah “sum” asiloah hrial timi biafang i a sullam cu zeidah a si? Khrihfa hna nih chuahkami thi asiloah thi khal hna kha an ei lo i thi chuah lomi sa zong an ei lo. Cun thi rawnmi saril ti bantuk thi aa telmi rawl hna zong an ei lai lo. Cu bantuk lam hna in thi an ei ahcun Pathian nawlbia an buarmi a si lai.​—1 Samuel 14:32, 33.

Tertullian (AD kumzabu pahnihnak le pathumnak) ṭialmi ca ah kan hmuh khawh bantukin hlanlio mi tam deuh cu thi einak he aa tlaiin an zei a poi lai lo. Khrihfa hna nih thi an ei timi a hmaan loin sualpuhnak lehrulhnak caah thi din in biakamnak a tuahmi miphun pawl kong kha Tertullian nih hitin a langhter: “Arena lente celhnak hmun i, i ṭhuatnak a dih tikah a thi a linmi mi cheukhat nih an ngeihmi tluk zawtnak a dam nakhnga thi hring kha . . . an din.”

Cu bantuk tuahsernak hna cu (Rom mi cheukhat nih ngandamnak caah cutin an tuah hmanhah) Khrihfa caah cun a palhmi a si. Tertullian nih “Kan eimi rawl ah saram thi zeihmanh aa tel lo” tiah a ti. Rom mi nih a hmaanmi Khrihfa pawl i an zumhfehnak hneksaknak caah thi aa telmi rawl kha an rak hman. Tertullian nih hitin a ti chap: “[Khrihfa hna nih] saram thi hmanh an fih ti na hngalh ko buin minung thi an duh tuk lai tiah ruah cu aa tlak maw tiah biahalnak kaan tuah?”

Tuchan ah siibawi pakhat nih thi i rawnh dingin ruahnak a kan cheuh tikah mah cu Lianngan Bik Pathian nawlbia he aa pehtlaimi a si tiah a ruatmi an um lo ti awk tluk a si. Jehovah Tehte Hna nih nun kan duh ko nain thi kong he aa tlaimi Jehovah nawlbia kha ngaih awkah rian kan ngei. Mah cu tuchan siithlopnak lam thar ningin zei sullam dah a ngeih?

Vawlei Ralpi II a dih hnuin thi rawnhnak cu mikip cohlanmi a hung si nain mah cu Pathian nawlbia buar a si ti kha Jehovah Tehte Hna nih an hngalh i atu tiang cutin an zumh peng. Asinain siilei fimthiamnak cu a hun i thleng. Tuchan ah, tam deuh nih cun thi a ningpi kha an rawnh ti hna lo i thi cheubang phunli a simi (1) thi sen cell; (2) thi rang cell; (3) thi tlangtete (platelet) le (4) thi a hang (plasma) tu kha an rawnh hna. Mizaw cungah i hngat in siibawi pawl nih thi sen cell, thi rang cell, (3) thi tlangtete (platelet) le (4) thi a hang (plasma) kha i rawnh dingin lamhruainak an pek hna. Mah a bik in ṭhenmi thi cheubang pawl rawnhnak thawngin thi unit pakhat kha mizaw tampi rawnh khawh a si. Asinain Jehovah Tehte Hna nih thi kha a ningpi in siseh, a bik in ṭhenmi thi cheubang phunli siseh i rawnh cu Pathian nawlbia buar a si tiah an cohlan. Baibal cungah hram aa bunhmi mah lamhruainak zulhnak nih thi in chawnh khawh a simi thinphin zawtnak le AIDS ti bantuk zawtnak pawl i telin ṭih a nungmi thil tampi in a kan huhphenh khawh ti cu a fiang ko.

Asinain a bik in ṭhenmi thi cheubang phunli in cheubang tete an ṭhen chin khawh cang caah mah kong he aa tlaiin biahalnak a chuak. Mah cheubang tete cu zeitindah hman a si i mah kong he aa tlaiin Khrihfa pakhat nih biakhiahnak a tuah tikah zei kong hna dah a ruah chih awk a si?

Thi chungah thil tampi aa tel. Zatuak 90 ti aa telmi plasma hmanhah thir dat (mineral) le cini aa telmi hormone, inorganic cite, enzyme le thazaang a pemi dat (nutrient) tampi aa tel. Cun plasma ah albumin, thi a khaltermi thil le zawtnak a do khomi thil hna aa tel. Cucaah siilei fimthiamnak a ngeimi hna nih plasma protein tampi kha an ṭhen i an hman. Tahchunhnak ah, VIIInak thi a khaltermi thil kha thi chuah a fawi i thi a pit ti lomi mizaw pawl kha an rawnh tawn hna. Asiloah mizaw pakhat nih zawtnak cheukhat a ngeih ahcun siibawi pawl nih mah zawtnak in a dam cangmi hna i an thi plasma in lakmi gamma globulin kha chunh awkah an fial men hna lai. Siilei fimthiamnak ningin a dang plasma protein pawl kha an hman thiam ko nain a bik in ṭhenmi thi cheubang (plasma) in cheubang tete ah an ṭhen chin khawh ning kha mah tahchunhnak nih a langhter. *

Thi plasma in thi cheubang tete an lak khawh bantukin a dang a bik in ṭhenmi thi cheubang pawl (thi sen cell, thi rang cell, thi tlangtete) zongin thi cheubang tete kha an lak khawh. Tahchunhnak ah, thi rang cell cu chawnh khawhmi virus zawtnak le cancer zawtnak cheukhat thlopnak caah hmanmi virus khamnak protein (interferon) le interleukin hna i a hrampi a si. Thi tlangtete (platelet) kha an sersiam i hma damnak sii an chuah khawh. Mah lengah thi cheubang hna in lakmi thil pawl aa telmi a dang sii hna zong chuah a si. Mah sii hna hmangin siithlopnak cu a bik in ṭhenmi thi cheubang pawl rawnhnak kha a si lo. Cu bantuk siithlopnak tam deuh ah mah in ṭhen chinmi cheubang tete an i tel tawn. Khrihfa a simi nih mah thi cheubang tete kha an cohlan awk a si maw? Kanmah nih kan chim kho lo. Baibal nih a dikthliar in a chim lo caah Khrihfa pakhat nih Pathian hmaiah a chiaṭha thleidannak lungthin hmangin biakhiahnak a tuah awk a si.

Mi cheukhat nih cun thi in chuahmi zei thil paoh (chikkhat chung zawtnak damnak ca timi tinhnak in tuahmi cheubang tete hmanh) kha an cohlang men lai lo. ‘Thi nan ei lai lo’ timi Pathian nawlbia kha mah ningin an hngalhthiam caah a si. Pathian nih Israel mi kha saram pakhatkhat in chuahmi thi kha ‘vawlei ah nan thlet lai’ tiah nawlbia a pek hna ti kha an hngalh caah a si. (Deuteronomi 12:22-​24) Mah Baibal caang he pehtlaihnak a ngei maw? Gamma globulin, thi hrambunh in thi khalternak thil ti bantuk ser awkah thi kha lak in a dotdot in tuah a hau. Cucaah Khrihfa cheukhat nih thi a ningpi asiloah a bik in ṭhenmi thi cheubang phunli kha an cohlan lo bantukin mah sii hna zong kha an cohlang lo. Lungtak tein le an chiaṭha thleidannak lungthin ningin an tuahmi biakhiahnak kha kan upat awk a si.

Khrihfa cheukhat tu cu cutin biakhiahnak an tuah lo. Annih zong nih thi a ningpi, thi sen cell, thi rang cell, thi tlangtete (platelet) le thi a hang (plasma) i rawnh kha an cohlang lo. Asinain a bik in ṭhenmi thi phunli in lakmi cheubang tete in thlop awkah siibawi pawl kha an awnh men hna lai. Mah ah an biachahnak aa dang cio men lai. Khrihfa pakhat nih gamma globulin sii i chunh kha a cohlan ko men lai nain thi sen cell asiloah thi rang cell in lakmi thil pakhatkhat aa telmi sii i chunh tu cu a cohlan men lai asiloah a cohlang men lai lo. Asinain a huap in zoh tikah Khrihfa cheukhat kha thi cheubang tete cu cohlan khawh a si ko tiah biakhiahnak tuah awkah zeinihdah a forh khawh hna?

1990, June 1, Vennak Innsang [English] i “Careltu Hna Sinin Biahalnak” timi ah plasma protein (cheubang tete) cu nau a pawimi nu i a thi in a paw chungah a ummi naute i a dang thi sining chungah aa ṭhial tiah a langhter. Cuticun a nu nih a fa sinah immunoglobulin kha a pek caah a biapimi pum ṭhawnnak kha a hmuh. Nu paw chungah a ummi naute i thi sen cell pawl cu an caan a dih tikah oxygen a phortu i an rian cu a dotdot in sersiam a si. Mah lakah cheukhat cu bilirubin ah an hun i cang i a hlam in a nu sinah a phan, mah cu a nu nih a pum in a chuahmi, a thurhnawmmi thil lakah aa tel chih. Cucaah Khrihfa cheukhat nih thi cheubang tete cu kokek sining in midang pakhat sinah aa ṭhial khawh caah thi plasma asiloah cell in chuahmi thi cheubang tete cu cohlan khawh a si tiah an ti men lai.

Ruahnak hna le chiaṭha thleidannak lungthin ningin tuahmi biakhiahnak hna aa khah lo caah mah kong cu a biapi lo tinak a si maw? A si lo, a biapimi a si. Mah kong he aa tlaiin a fiang i hngalh a fawimi a kong pakhat a um. Jehovah Tehte Hna nih thi a ningpi in le a bik in ṭhenmi thi cheubang phunli an i rawnh lo ti kha a cunglei a kong hna nih a langhter. Baibal nih Khrihfa hna kha “siasal pekchanhmi rawl kha ei i sum u, thi ei kha i sum u, . . . cun nu le pa sualnak kha i sum u” tiah a ti hna. (Lamkaltu 15:29) Thi cheubang hna in ṭhen chinmi cheubang tete he aa tlaiin Khrihfa pakhat cio nih thlacam buin ṭha tein ruah hnuah biakhiahnak an tuah awk a si.

Thi in chuahmi thil hna nih ngandamnak a hnorsuan khawh ti kha mi tampi nih an hngalh bu hmanhah ṭhatnak a chuahter kho colh ding a lomi, siithlop ning hna kha lungtho tein cohlan an duh men lai. Lungthin ṭha a ngeimi Khrihfa pakhat nih cun pumsalei lawng zoh loin a tlarimi hmuhnak ngeih awkah aa zuam. Jehovah Tehte Hna nih a ṭhami siithlopnak hna kha an sunsak. Zei bantuk siithlop ning a si ah a ṭhatnak he, a chiatnak he ṭha tein an tuaktan. Asinain thi in chuahmi thil he aa tlaiin Pathian chimmi le Nunnak Petu Pathian he an i pehtlaihnak kha biapi ah chia in ṭha tein an tuaktan.​—Salm 36:9.

Salm caṭialtu pa bantuk zumhnak a ngeimi Khrihfa pakhat cu thluachuakmi taktak a si. Hitin a ti: “BAWIPA cu a kan hupphengtu le a sunglawimi kan siangpahrang a si, amah nih thluachuah a kan pek i vel le thangṭhatnak kan hmuh. A dingmi thil a tuahtu paoh cu thilṭha kha pe loin a um hna lo. Maw Lianngan Bik Pathian, nangmah aan bochanmi cu lunglawmmi an si.”​—Salm 84:11, 12.

[A Tanglei Fianternak]

^ cat. 13 1978, June 15 [English] le 1994, October 1, Vennak Innsang [Myanmar] i “Careltu Hna Sinin Biahalnak” timi ah zoh. Sii company hna nih hlanlio ah rak hmanmi thi cheubang tete canah airolh in hman khawhmi thi in si loin a dang lam hmangin sermi sii hna kha an chuah khawh cang.

[Cahmai 31nak i rinli kulh]

Siibawi Hal Dingin Ruahnak Cheuhmi Biahalnak Hna

Thi aa telmi thil hmangin khuaihlainak tuah ding asiloah sii i thlop ding na si ahcun hitin hal:

Jehovah Tehte pakhat in zei bantuk thil a can hmanhah thi (thi a ningpi, thi sen cell, thi rang cell, thi tlangtete asiloah thi a hang) rawnh lo ding timi ka biakhiahnak kha siithlopnak ah aa tel dingmi dihlak nih an hngal maw?

Thi plasma, thi sen asiloah thi rang cell asiloah thi tlangtete (platelet) in chuahmi sii phunkhatkhat din dingin lamhruainak pek na si ahcun hitin hal:

Mah sii hi a bik in ṭhenmi thi phunli chung i pakhatkhat in chuahmi a si maw, cutin a si ahcun mah sii ah aa telmi thil pawl kha na ka chim kho lai maw?

Thi in chuahmi mah sii kha zetluk tiangin dah hman a si lai, zeitindah hman a si lai?

Mah thi cheubang hna kha cohlan dingin ka chiaṭha thleidannak lungthin nih a awnh ahcun sii ruangah a chuak khomi a chiatnak hna cu zeidah an si?

Ka chiaṭha thleidannak lungthin nih mah thi cheubang hna kha a cohlan lo ahcun a dang zei bantuk siithlop ning dah hman khawh a si lai?

Mah kong kha ṭha tein ka tuaktan hnuah ka biakhiahnak kha zeitik ah dah chimh khawh na si lai?