JESUH Khrih nih a hnu zulh a duhmi pakhat kha “inn tu ah va tlung law Bawipa nih zeizat riamruam dah na ca i a tuahmi kha a si le zeitluk in dah aan zaangfah kha na chungle kha va chim deuh hna” tiah a ti. Mah bia kha Galilee Rili i nichuah thlanglei, Gadara hmun ah Jesuh nih a chimmi a si kho men. Hngalh duh awk ngai a simi le a biapimi kong hna kha chungkhar sinah chim an duhmi cu minung phung a si ti kha Jesuh nih a hngalhthiam.​—Mar. 5:​19.

Tuchan zongah mah bantuk lungput kha hmuh khawh a si. Nunphung cheukhat ahcun tam deuh hmanhin hmuh khawh a si. Mi pakhat nih a hmaanmi Pathian Jehovah a hun biak tikah a zumhnak thar kong kha a chungle sinah chim a duh tuk ko lai. Asinain zeitindah a chimh hna lai? Biaknak aa khat lomi asiloah biaknak a ngei lomi kan rualchan pawl lungthin suk khawh awkah zeitindah kan tuah khawh? A ṭhami le zulh awk a tlakmi lamhruainak hna kha Baibal ah hmuh khawh a si.

Kumzabu pakhatnak ah Jesuh cu Messiah a si ti a zum hmasa bikmi hna lakah Andru zong aa tel ve. A hngalhmi kong kha ahodah a chimh hmasa bik? “Andru nih a tuah hmasa bikmi thil cu a u Simon va kawl kha a si i, ‘Messiah cu kan hmuh cang’ tiah a ti. (Messiah cu ‘Khrih’ tinak a si.)” Andru nih Peter kha Jesuh sinah a kalpi caah Jesuh zultu si dingin Peter cu caanṭha a rak hmu.​—Johan 1:​35-​42.

Kumruk a rauh hnuah Peter cu Joppa khua i a um lioah Kepṭen Kornelias sin va len dingin sawm a si caah chaklei Sisaria khua ah a kal. Kornelias inn ah Peter nih ahote dah a hmuh hna? “Kornelias le a sahlawh a rualchan hna le a hawikom a rak sawmmi hna nih khan [Peter le a hawile cu] an rak hngah ko.” Kornelias nih a sawm hna caah a rualchan pawl nih Peter chimmi ngaih awk le an hngalhmi cungah hrambunh in biakhiahnak tuah awkah caanṭha an rak hmu.​—Lam. 10:22-​33.

Andru le Kornelias nih an chungle an pehtlaih hna ningin zeidah kan hngalh khawh?

Andru le Kornelias nih an hmuhmi caanṭha kha an rak hman. Andru nih Peter kha Jesuh kong a rak chimh. Kornelias zong nih Peter chimmi bia kha a rualchan pawl nih an ngaih khawh nakhnga a rak timhtuah. Asinain an chungle kha an hnek hna lo i Khrih zultu si awkah a lem zong an lem hna lo. Mah in zeidah kan cawn khawh? Anmah bantukin kan tuah ve awk a si. Kan rualchan pawl Baibal biatak kong chimh awk le zumtukhat unau pawl he theihhngalhter awkah caanṭha kan kawl khawh. Asinain zalong tein thimnak nawl an ngeihmi kha upat in kan hnek hna awk a si lo. Tahchunhnak ah, Germany ram ah a ummi Jürgen le Petra te nuva kong hi zohhmanh u sih.

Petra cu Jehovah Tehte Hna he Baibal a cawng i a hnuah tipil a ing. A vapa Jürgen cu ralbawi pakhat a si. A hmasa ahcun a nupi biakhiahnak kha a rak cohlang lo. Asinain Jehovah Tehte Hna nih Baibal biatak kong an cawnpiakmi a si ti kha a hun hngalh. Cuticun Jürgen zong Jehovah sinah aa pumpe ve i atu ahcun Khrihfa upa pakhat a si cang. Zumlotu rualchan pawl lungsuk khawh ning he aa tlaiin zeitindah ruahnak a kan cheuh?

Jürgen nih hitin a ti: “Kan rualchan pawl kha kan hnek hna awk a si lo i Baibal kong lawngte kan chimh hna awk a si lo. Cutin kan tuah ahcun biatak he a hlatter chin men hna lai. Atu le atu tlawm tete in chimh lengmang cu hmailei ca tiang a ṭha bikmi lam a si. Kan rualchan pawl kha anmah he an kumkhua le an huammi, aa khatmi unau pawl he hngalhternak tuah zong a ṭha tukmi a si. Cutin tuahnak thawngin pakhat le pakhat pehtlaihnak ṭha a ngeihter khawh hna.”

Lamkaltu Peter le Kornelias rualchan pawl nih Baibal biatak kha an rak cohlan colh. Asinain kumzabu pakhatnak i mi cheukhat nih cun biatak cohlan awkah a caan sau deuh an lak.

Jesuh phungchim rian a ṭuan lioah a rualchan tampi nih amah an zumh kha an rak langhter. Tahchunhnak ah, lamkaltu Jeim le Johan cu Jesuh i dankhat naule an si i an nu Salome cu Jesuh i a nute si dawh a si. “Jesuh le a zultu hna an ngeihmi thil in a bawmtu hna nudang tampi” lakah anih zong aa tel ve men lai.​—Luka 8:​1-3.

Asinain Jesuh chungkharmi cheukhat nih cun Jesuh kha an rak zum colh lo. Tahchunhnak ah, Jesuh tipil a in hnu, kumkhat a rauh hnuah Jesuh chimmi bia ngaih awkah mibu cu inn pakhat ah an i pum. “Mi nih ‘a hrut cang’ an ti kha a chungle nih an theih tikah kan va hnuh lai tiah an i thawh.” A hnuah Jesuh naule nih a khualtlawnnak kong an hal tikah Jesuh nih fiang tein a rak let hna lo. A ruang cu ‘a naule hmanh nih khan an zumh lo’ caah a si.​—Mar. 3:​21; Johan 7:5.

Jesuh nih a chungle a pehtlaih hna ningin zeidah kan cawn khawh? A rualchan pawl nih a hrut cang tiah an ti tik hmanhah a thin a rak hung lo. Jesuh cu an thah i a thawh ṭhan tikah nukhat padang a naupa Jeim sinah a rak i langh i a chungle kha tha a rak pek hna. Cutin aa langhnak thawngin Jesuh cu Messiah a si ti kha Jeim le a dang a naule zong nih an rak zumh. Cuticun annih zong Jerusalem i cungdot khaan ah a dang lamkaltu pawl he thiang thlarau an rak hmu ve. A hnuah Jeim le Jesuh nau pakhat a si vemi Judas zong tinvo sung an hmu ve.​—Lam. 1:​12-​14; 2:​1-4; 1 Kor. 15:7.

Kumzabu pakhatnak bantukin tuchan zongah kan rualchan cheukhat cu biatak lam ah an phanh nakhnga a caan tam deuh a herh men lai. Roswitha kong hi ruathmanh. Jehovah Tehte pakhat in a vapa tipil a in lio, 1978 ah Roswitha cu Roman Catholic ah a ṭhawng ngaimi pakhat a rak si. A zumhnak cu a hmaanmi in a ruah caah a hmasa ahcun a vapa kha a ralchanh. Asinain kum tampi a rauh hnuah a ralchanh tuk ti lo i Jehovah Tehte Hna nih biatak an cawnpiakmi a si ti kha a hun hngalh. 2003 ah amah zong tipil a ing ve. Zeinihdah a lungput a thlen? Roswitha nih a ralchanh tikah a vapa cu thinhung loin an nu i a hmuh ning aa thlen nakhnga caanṭha a rak pek. Roswitha nih hitin ruahnak a kan cheuh: “A zungzal in lungsaunak langhter cu a ṭha tukmi a si.”

Monika cu 1974 ah tipil a ing i a fapale pahnih cu kumhra hrawng a ruah hnuah Jehovah Tehte an hung si. A vapa Hans nih a ralchanh bal lo nain 2006 lawngah tipil a rak ing. Hnulei sining an zoh ṭhan tikah mah chungkhar nih zei ruahnak cheuhnak dah a kan pek? “Jehovah cungah zumhawktlak tein um peng. Na zumhnak kha zeitikhmanh ah thlahdorh hlah.” Hans an dawt kha an langhter zungzal. Nikhatkhat ah Hans nih biatak a cohlan te lai timi ruahchannak kha an hlaw bal lo.

Jesuh nih biatak cu zungzal nunnak a hmuhtermi ti he aa lo tiah a ti. (Johan 4:​13, 14) A kik i a thiangmi biatak ti dinnak thawngin kan chungle kha hrimhnak hmuhter kan duh hna. Asinain ti tampi kha khulrang in kan dinter hna ruangah an i haak lai kha cu kan duh lo. Hrimhnak maw an hmuh lai asiloah an i haak lai dah ti cu kan zumhnak kong kan chimh hna ning cungah aa hngat. Baibal nih “miṭha nih cun bialehnak an tuah hlanah an ruah hmasa” tiah a ti. “Mifim nih cun bia a chim hlanah a ruah hmasa, cucaah a chimmi cu hmual a ngei” ti zongin a ti. Mah ruahnak cheuhnak kha zeitindah kan zulh khawh?​—Ptb. 15:28; 16:23.

Nu pakhat nih a zumhnak kong kha a vapa chimh a duh hei ti u sih. “A chim hlanah a ruah hmasa” ahcun a chim dingmi biafang hna kha ṭha tein a thim lai i aa tlakmi caan ah a chim ko lai. Keimah ka hmaan, keimah ka hngalh ti bantuk phun zongin a chim lai lo. Zeitik caan ah, zei bia dah ka chim lai ti kha ṭha tein a ruah ahcun a ngaitu caah hrimhnak le lungdaihnak a si lai. Zeitik caan ah dah a vapa cu a lung a daih i biaruah ah a ṭhat? Zei kong dah chim a duh i rel a duh? Science lei kong maw, ramkhel lei maw asiloah zaang lentecelhnak kong dah? A vapa a intuar ning le a hmuh ning kha upat buin Baibal kong hngalh a duh nakhnga zeitindah a forh khawh? Mah kong hna ṭha tein ruahnak nih fimkhur tein biachim a thiammi si awkah a bawmh lai.

Jehovah Tehte a si lomi chungkhar pawl an lung suk awkah biatak kong kha zeitik caan ah le zeitluk in dah chim ding ti hngalhthiam lawngin a za lo. Kan chimmi le kan tuahsernak zong aa khah a hau.

A hmasa ah langhtermi Jürgen nih hitin a ti: “Nitin na nunnak ah Baibal lamhruainak kha zul zungzal. Mah cu biatak a cohlang lomi zumlotu hna caah hmual a ngei tuk.” A nupi tipil a innak kum 30 hnu lawngah tipil a ingmi Hans zong nih hitin a ti: “Khrihfa ziaza langhter cu a biapi tukmi a si. Mah lawngah biatak cu kan nunnak ah a ṭhami huham a ngei ti kha kan chungle nih an hngalh lai.” Kan zumhnak nih a chiatnaklei ah si loin a ṭhatnaklei ah lam a kan hruai ning kha na chungle hngalhter hna.

Lamkaltu Peter nih zumlotu va a ngeimi nupile caah man a ngei tukmi mah ruahnak cheuhnak hi a pek hna: “Nan vale kha an nawl nan ngaih hna awk a si. Cuti nan tuah ahcun nan vale pawl lak i Pathian bia a zum lomi hna nih khan nan ziaza a ṭhami thawng cun Pathian bia cu an zumh lai. Nan caah bia kaakhat chim zong a herh lai lo. Zeicahtiah zeitluk nun thiang in dah nan nun ti le zeitluk in dah nan upat hna kha anmah nih an hmuh ko lai. Lenglei ṭamhnak, nan sam phiar ning te hna, nan ṭhi nan hlawn te hna, nan thil nan thuam te hna ah khan nan i dawhnak cu a um awk a si lo. Nan i dawhnak cu nan chung muru ah a um awk tu a si i cu nan i dawhnak cu a tar kho lomi nemnak le daihnak lungthin, Pathian mithmuh i a sung bikmi thil a simi kha a si.”​—1 Pet. 3:​1-4.

Peter nih pa cu a nupi langhtermi ziaza ṭha nih biataklei ah a hnuh khawh tiah a ti. Mah Baibal lamhruainak kha unaunu Christa nih a rak zulh. Tipil a in kum 1972 thawkin ziaza ṭha langhternak in a vapa lungthin suk khawh awkah a rak i zuam. A vapa cu Jehovah Tehte Hna he Baibal a rak hlathlai ko nain biatak kha a ta a siter lo. Pumhnak cheukhat ah aa pum i Khrihfabu i unau pawl he zong naihniam tein a um. Unau pawl nih zalong tein thimnak nawl a ngeihmi kha an upat. A vapa lungthin suk awkah Christa cu zeitindah aa zuam?

“Jehovah nih zulhter a ka duhmi lam ningin zulh awkah a fekmi biakhiahnak ka tuah. Caankhat te ah, a ṭhami ka tuahsernak hna thawngin ‘bia kaakhat hmanh chim hau loin’ ka vapa zumtu a si nakhnga kaa zuam. Baibal phunglam he aa ralkah lo paohah cun ka vapa duhnak zulh awkah ka si khawh chungin kaa zuam. Cun zalong tein thimnak nawl a ngeihmi kha ka upat. A taangmi kha cu Jehovah kut ah ka ap.”

A tlarimi si a ṭhatnak kha unaunu Christa kong in kan hngalh khawh. Hmaan tein i pumhnak, phungchim rian ah hmualngei tein i telnak ti bantuk thazaang a pemi thlaraulei tuahsernak hna ah aa tel. Cun a vapa cungah a caan pek in dawtnak langhter le lungthin pek zong a hau ti kha a hngalh. Zumlotu rualchan a ngeimi hna zong nih cu bantukin a tlarimi sinak le hngalhthiamnak an langhtermi cu fim a si. Baibal nih “zeizong vialte caah hin caan a um cio” tiah a ti. Mah ah zumlotu kan rualchan pawl, a hleiin kan inncunghawi caah a caan pek zong a herh tinak a si. Cutin caan kan hmanṭi tikah pehtlaihnak a ṭhatter deuh. Mah nih lilennak, pheo ka si timi ruahnak le nahchuahnak ti bantuk intuarnak hna kha a zorter.​—Pct. 3:1.

“Kan chungkhar mi kha kan dawt hna i an caah thla kan campiak hna ti hngalhter cu a biapi tukmi a si” tiah Holger nih a ti. A pa cu an dihlak in tipil an innak in kum 20 hnu lawngah tipil a rak ing. Christa zong nih ‘ka vapa nih biatak a hun cohlan te lai ni kha ka hngak peng’ tiah a ti. Kannih zong kan chungle nih nikhatkhat ah biatak an hun cohlan te lai timi ruahchannak he ṭha tein pehtlaih zungzal kha kan duh.

Kan hmuitinhmi cu kan chungle he pehtlaihnak cahter loin biatak an cohlan nakhnga caanṭha pek awk le Baibal biatak in an lungthin suk awkah a si. Cucaah zeizong vialte kha “nem tein le upatnak tein” tuah zungzal hna u sih.​—1 Pet. 3:​15, NW.