1. Chungkhar nunnak nuamhnak tawhfung cu zeidah a si?

JEHOVAH Pathian nih na innchungkhar nunnak kha nuamhter a duh. A Bia, Baibal ah chungkhar kip ca lamhruainak a um i chungkhar mi pakhat cio tuah dingmi rian kha a chim. Pathian ruahnak cheuhmi ningin chungkhar mi nih an tuah tikah a theitlai cu lungsi tuk a si. Jesuh nih hitin a ti: “Pathian bia kha a thei i a ngaimi caah cun zei tluk in dik lunglawmhnak a si!”—Luka 11:28.

2. Chungkhar nuamhnak cu zei theihhngalhnak cung ah dah aa hngat?

² Chungkhar nuamhnak cu chungkhar hram a thawktu, “Kan Pa” tiah Jesuh nih a timi Jehovah theihhngalhnak cungah aa hngat bik. (Matthai 6:9) Vawlei cung chungkhar vialte hi vancung kan Pa thawngin a ummi a si caah chungkhar nuamhnak a chuahter mi kha a hngalh taktak. (Efesa 3:14, 15) Cu a si caah, chungkhar mi kip tuah hngami rian he aa tlaiin Baibal nih zeidah a kan cawnpiak?

3. Baibal nih minung chungkhar hram thawknak kha zeitindah a chim i, cu a chimmi bia a hmaan kha zeitindah kan hngalh?

³ Jehovah nih hmasa bik minung Adam le Evi kha a ser hna i nu le va in a fonh hna. Aa dawhmi vawlei paradis, Eden  dum ah a chiah hna i tefa ngei u tiah a ti hna. “Tefa tampi in ngei u law nan tefa cu vawlei cung khuazakip ah khat hna seh” tiah Jehovah nih a rak ti hna. (Genesis 1:26-28; 2:18, 21-24) Cucu tuanbia men a si lo, zeicahtiah Jesuh nih chungkhar nunnak thawknak kong Genesis chimmi kha a hmaan tiah a rak langhter. (Matthai 19:4, 5) Harnak tampi kan tong i atu kan nuncan hi Pathian tinhmi ningin a si lo nain, chungkhar a nuamhter khomi a kong kha zoh u sih.

4. (a) Chungkhar mi kip nih an chungkhar kha zeitindah an nuamhter khawh? (b) Chungkhar nuamhnak caah Jesuh nunning hlathlai cu zeicah a biapit tuk?

⁴ Chungkhar mi kip nih dawtnak langhternak ah Pathian nawl i cawnnak thawngin chungkhar nunnak nuamh awkah a bawmh khawh. (Efesa 5:1, 2) Asinain, kan hmuh bal lomi Pathian cu zeitindah a nawl kan i cawn khawh lai? Jehovah nih a Fater kha van in vawlei ah a run thlah caah Pathian nawl cawn khawh a si ko. (Johan 1:14, 18) A Fapa Jesuh Khirh nih vawlei cung a um lioah vancung a Pa nawl kha ṭha tuk in aa cawn caah amah hmuh le a bia ngaih cu Jehovah he umṭi i a bia theih bantuk a si. (Johan 14:9) Cucaah, Jesuh langhtermi dawtnak kong kan hlathlai i a nunning kan i cawnnak thawngin chungkhar nunnak a nuamh khawh nakhnga kan bawmh khawh.

5, 6. (a) Jesuh nih khrihfabu a pehtlaih ning cu vale caah zeitindah zohchunh awk a si? (b) Sual ngaihthiammi si awkah zei tuah dah a herh?

⁵ Jesuh nih a zultu pawl a pehtlaih hna bantukin vale nih an nupile kha an pehtlaih hna ding a si tiah Baibal nih a ti. Hi Baibal lamhruainak hi ruat hmanh: “Vale hna, Khrih nih Khrihfabu cu a dawt i a nunnak a pek bantukin nannih zong nih nan nupile kha nan dawt hna awk a si. . . . Pa nih an nupile cu anmah pum an i dawt bantukin an dawt hna awk a si. A nupi a dawmi pa cu amah le amah aa dawt a si ko. Ahohmanh nih mah pum kha an hua bal lo. Khrih nih Khrihfabu kha a cawm a zoh a khenh bantukin, ahohmanh nih a pum cu a zoh a khenh i a cawm ve.”—Efesa 5:23, 25-29.

 ⁶ Jesuh nih zultu pawl in dirhmi khrihfabu a dawtnak cu vale caah a tlingmi zohchunh awk a si. Cu zultu pawl cu mi tlinglo an si ko nain, an ca i a nunnak a peknak thawngin “annih cu a dongh tiang hrimhrim in a dawt hna.” (Johan 13:1; 15:13) Cu bantuk cun vale kha hitin forh an si: “Nan nupile kha daw [“peng,” NW] hna u law bia hrangin ti hna hlah u.” (Kolose 3:19) A caancaan ah a nupi nih ṭha tein a ṭhutum lo tikah a va kha a cung lei cawnpiaknak zulh awkah zeinihdah a bawmh lai? Amah theng i a palhnak le Pathian ngaihthiamnak hmuh awkah zeidah ka tuah awk a si ti kha a philh lo ding a si. Zeidah a tuah lai? A nupi tel in a cungah a sualmi hna kha a ngaihthiam hna lai. A nupi zong nih cutin a tuah ve awk a si. (Matthai 6:12, 14, 15) A hlawh a tlingmi chungkhar cu aa ngaithiammi mi pahnih i fonhnak a si tiah mi cheukhat nih zeiruangah an chim ti kha na hngal maw?

7. Jesuh nih zeidah ruat chih in vale caah zei zohchunh awk dah a chiah?

⁷ Jesuh cu a zultu pawl cungah zawnruahnak a ngei peng ti kha vale nih an philhlo awk a si. A zultu pawl ri ngeihnak le pumsa lei herhmi kha a ruahpiak chih hna. Tahchunhnak ah, an tha a bat tikah hitin a ti hna: “Kanmah lawngte in kan um khawh nakhnga dingah kal tuah u sih law a dinh zong nan i din tuah lai.” (Mark 6:30-32) Nupile cung zongah zawnruahnak ngeih ding a si. Baibal nih “a der deuhmi an si” i vale nih nan “hmaizah” hna lai tiah a ti. Zeiruangah? Vale he nupile he an pahnih in “Pathian pekmi laksawng nunnak” a ngei veve mi an si caah a si. (1 Piter 3:7) Pathian hmai ah mi pakhat man a ngeihtermi cu pa a si caah, nu a si caah si loin zumhawktlakmi sinak tu a si kha vale nih philh lo ding a si.—Salm 101:6.

8. (a) Va pakhat caah ‘a nupi a dawmi cu amah le amah aa dawt a si ko’ ti cu zeitindah a si? (b) “Pakhat” an si timi hi nu le va caah zei sullam dah a ngeih?

⁸ Baibal nih “a nupi a dawmi pa cu amah le amah aa dawt a si ko” tiah a ti. Zeicahtiah Jesuh nih a chim bantukin nu le va cu “pahnih an si ti lo i pakhat an si cang.” (Matthai 19:6) Cucaah nu le pa umṭinak kha an pahnih ca lawngah  an siter lai. (Phungthlukbia 5:15-21; Hebru 13:4) Mah khakha mah zawnruat loin pakhat le pakhat an herhmi an i tlinternak thawngin an tuah khawh. (1 Korin 7:3-5) Hi ralrin peknak hi cinken awk tlak a si: “Ahohmanh nih mah pum kha an hua bal lo. . . . Ahohmanh nih a pum cu a zoh a khenh i a cawm.” Vale nih an lu a simi Jesuh Khrih sinah kan kong kan i chim a hau lai ti kha hngal in nupi le cungah dawtnak ngeih a herh.—Efesa 5:29; 1 Korin 11:3.

9. Filipi 1:8 ah Jesuh i zei ziaza dah langhter a si i, zeiruangah vale nih cu ziaza cu nupile sinah langhter awk a si?

⁹ Lamkaltu Paul nih ‘Jesuh ngeihmi tlaihchan dawtnak’ kong kha a rak chim. (Filipi 1:8, NW) Jesuh ngeihmi tlaihchan dawtnak cu mi a hrimhtermi ziaza pakhat a si, cucu a zultu a hung simi nu pawl caah duhnungmi ziaza a rak si. (Johan 20:1, 11-13, 16) Cu bantuk cun nupile nih an vale sinin tlaihchan dawtnak kha hmuh an duh.

10. Jesuh nih nupile caah zohchunh awk zeitindah a chiah?

¹⁰ Chungkhar pakhat cu bu pakhat a si i tlam a tlin nakhnga caah hruaitu lu ngeih a hau. Jesuh hmanh hruaitu Lu a ngei. “Pa cu nu lu a si” bantukin “Pathian cu Khrih lu a si.” (1 Korin 11:3) Kan zapi in a nawl kan ngaih awk a simi hruaitu kan ngeih caah Jesuh nih Pathian lamhruainak a ngaih ning kha kan caah zohchunh awk ṭha a si.

11. Nupi nih a va cungah zei lungput dah a ngeih awk a si i, a tuahsernak nih zei thil dah a chuahter khawh?

¹¹ A tlinglomi pa pawl cu an palh tawn caah a caancaan ah chungkhar caah hruaitu ṭha an si lo. Cu tikah, nupi nih zeidah a tuah awk a si? A va kha a nautat lai lo, lu si zong aa cuh lai lo. Pathian mit ah nemnak le daihnak lungthin ngeih a biapit tuk kha nupi nih a philh lo awk a si. (1 Piter 3:4) Mah lungput a langhternak thawngin thil umtuning a ṭhatlo caan hmanhah Pathian tang i dor awkah aa fawih deuh lai. Mahlengah, Baibal nih “nupile nih nan vale cu nan hmaizah hna lai” tiah a ti. (Efesa 5:33) Sihmanhsehlaw a va nih Khrih Lu sinak  a cohlan lo ah tah zeitindah? Baibal nih nupile kha hitin a forh hna: “Cu bantuk ṭhiamṭhiam in nu nih nan vale kha an nawl nan ngaih hna awk a si. Cu ti nan tuah ahcun, nan vale pawl lak i Pathian bia a zum lomi hna nih khan, nan ziaza a ṭhami thawng cun Pathian bia cu an zumh lai, zeicahtiah zeitluk nun thiang in dah nan nun ti le zeitluk in dah nan upat hna kha anmah nih an hmuh ko lai.”—1 Piter 3:1, 2.

12. Nupi pakhat nih a ruahnak kha upatnak in langhter cu zeicah a palh lo?

¹² A va zumtu a si zong a si lo zongah nupi nih a va he aa khat lomi a ruahnak kha fim ngaiin a langhter tikah a va a upat lo a si lo. A ruahnak cu a hmaan khomi a si i, a va nih a ngaih tikah an chungkhar dihlak caah a ṭha kho. Sarah nih an innchungkhar buainak pakhat he aa tlaiin hman tlakmi tonghtham ning pakhat a chimh tikah Abraham cu a hna a rak tla lo nain, “Sarah nih an chimh mi paoh tuah ko” tiah Pathian nih a rak ti. (Genesis 21:9-12) A va nih Pathian nawlbia he aa ralchanh lomi biachahnak a tuah tikah a nupi nih a hna a tlakpinak thawngin aa tangdornak kha a langhter.—Lamkaltu 5:29; Efesa 5:24.

13. (a) Titas 2:4, 5 nih va a ngeimi nu pawl kha zei tuah awk ah dah a forh hna? (b) I ṭhennak le i maknak he aa tlaiin Baibal nih zeidah a chim?

¹³ Nupi pakhat nih a rian tlamtlinter awkah a chungkhar caah a tuah khawhmi tampi a um. Tahchunhnak ah va a ngei cangmi nu pawl cu ‘an vale le an fale dawt a thiammi, mah le mah aa uk khomi le a thiangmi le innchungkhar khuasak ṭhate in a zohkhenh khomi le an vale bia a ngaimi an si’ lai tiah Baibal nih a ti. (Titas 2:4, 5) Cutin a tuahmi nupi nih chungkhar sinin a hmunmi dawtnak le upatnak a hmuh lai. (Phungthlukbia 31:10, 28) Asinain chungkhar timi cu a tlinglomi mi pahnih i fonh a si i thil umtuning cheukhat a chiat tuk ruangah i ṭhennak asiloah i maknak zong a chuak kho men. Thil umtuning cheukhat ruangah i ṭhen kha Baibal nih a awnh. Asinain i ṭhennak kha sawhsawh men ah kan rel lai lo, zeicahtiah Baibal nih hitin a kan cawnpiak: “Nu nih a va kha a kirtak hrimhrim lai lo; . . . cun pa nih a nupi kha ma  hrimhrim hlah seh.” (1 Korin 7:10, 11) A nupi maw a va maw nu pa sualnak a tuah lawnglawng ah Cathiang ningin i mak khawh a si.—Matthai 19:9.

14. Jesuh nih ngakchia kha zeitindah a pehtlaih hna i, ngakchia nih nu le pa sinin zeidah an herh?

¹⁴ Nu le pa caah Jesuh le ngakchia an i pehtlaih ning cu a ṭha bikmi zohchunh awk a si. Midang nih ngakchiatete kha Jesuh sin rat an dawnh hna lioah Jesuh nih “ngakchia cu ka sinah ratter ko hna u” tiah a rak ti hna. Cun “ngakchia cu a pom hna i an cungah a kut a chuan i thluachuahnak a pek hna” tiah Baibal nih a ti. (Marka 10:13-16) Jesuh nih ngakchiatete kha caan a rak pek hna bantukin na fanule na fapale hna kha cutin caan na pek ve hna awk a si lo maw? Ngakchia kha caan tlawmpal si loin caan tampi pek a herh. Jehovah nih nu le pa kha nan fale nan cawnpiak hna lai tiah a fial hna caah caan pek a hau.—Deuteronomi 6:4-9.

15. Nu le pa nih fale huhphenhnak caah zeidah an tuah khawh?

¹⁵ Hi vawlei hi a chiat chin lengmang caah ngakchia hna kha nu pa sualnak a tuahpitu ti bantuk hrawk a timmi hna sinin a hupphengtu nu le pa kha fale nih an herh. Jesuh nih “ka fale” tiah dawtnak in a auhmi hna a zultu pawl kha zeitindah  a huhphenh hna kha ruat hmanh. Tlaihkhih a si i thah a si lai te ah a zultu pawl kha luatnak lam a rak tuahpiak hna. (Johan 13:33; 18:7-9) Nu le pa pakhat in Khuachia nih na fale harnak pek a timhnak hna kha naa ralrin a hau. A hlankan in ralrin pek chung a herh. * (1 Piter 5:8) Pumsalei, thlaraulei le ziazalei ah voi dang nakin ṭhihphaih an tong khun.

16. A zultu pawl tlinlonak Jesuh tonghtham ning in nu le pa nih zeidah an i cawn khawh?

¹⁶ Jesuh a thih hlan zan ah kan lakah ahodah a ngan deuh tiin zultu pawl cu an rak i al. Jesuh nih an cung thinhun canah,  a bia le zohchunh awk a tuahsernak he dawtnak in a rak nawl hna. (Luka 22:24-27; Johan 13:3-8) Nu le pa pakhat na si ahcun na fale an palhnak na remh tik hna ah Jesuh zohchunh awk zeitindah naa cawn kha na hngal maw? Fale chimhhrinh a herh cu a hmaan ko, sihmanhsehlaw thinhun bu in si loin ‘an i tlak ningin’ chimhhrinh awk a si. Ruat setsai lo in “nam chunh bangin” fale chimhhrinh cawnpiak cu na duh lai lo. (Jeremiah 30:11; Phungthlukbia 12:18) Cutin na chimhhrin hna ahcun na fale nih cutin chimhhrin a ṭhat kha a hnu ah an hngalh lai.—Efesa 6:4; Hebru 12:9-11.

17. Jesuh nih ngakchia caah zohchunh awk ṭha bik zeitindah a rak chiah?

¹⁷ Ngakchia nih tah Jesuh sinin cawn khawh a si maw? A si! Jesuh nih zohchunh awk a nunning in zeitindah nu le pa nawl ngaih ding a si kha a rak langhter. “Ka Pa nih a ka cawnpiak mi lawnglawng ka chim” tiah a rak ti. Cun “a duhmi kha ka tuah zungzal” tiah a rak ti fawn. (Johan 8:28, 29) Jesuh nih vancung a Pa nawl kha a rak ngaih. Cun Baibal nih ngakchia hna nu le pa bia ngai u tiah a ti. (Efesa 6:1-3) Jesuh cu a tlingmi ngakchia a si ko nain, mitlinglo a simi a nu le a pa, Mari le Josef kha an nawl a rak ngaih hna. Cu ruangah an chungkhar dihlak an i nuam lai ti cu a fiang!—Luka 2:4, 5, 51, 52.

18. Zeiruangah dah Jesuh nih vancung a Pa nawl a ngaih zungzal i, tuchan ah ngakchia nih nu le pa nawl an ngaih tikah ahodah aa lawm?

¹⁸ Ngakchia nih Jesuh he i lawh khawh deuhnak le nu le pa lung a lawmhter deuh khomi lam an hngal maw? Khua caan ahcun mino nih nu le pa nawlngaih kha an i harh, sihmanhsehlaw Pathian nih nu le pa nawl ngai hna seh ti a duh hna. (Phungthlukbia 1:8; 6:20) Jesuh cu a harmi thil umtuning a ton hmanhah vancung a Pa nawl kha a zungzal in a rak ngaih. Voikhat cu Jesuh nih Pathian duhnak tuah a har tuk lioah, “na hna a tlak ahcun hi hrai [na ka halmi] hi ka ṭhialpiak ko” tiah a rak ti. Sihmanhsehlaw Jesuh nih a Pa nih thil ṭha bik a  theih kha a hngalh caah Pathian fialmi kha a rak tuah. (Luka 22:42) Ngakchia nih nawl ngaih awk an cawnnak thawngin nu le pa le vancung an Pa kha an lung an lawmhter tuk hna. *—Phungthlukbia 23:22-25.

19. (a) Satan nih ngakchia kha zeitindah a lem hna? (b) Ngakchia tuahsernak ṭhalo nih nu le pa kha zeitindah a hnorsuan khawh?

¹⁹ Khuachia nih Jesuh a rak lem caah mino zong thilṭhalo tuah awkah a lem ve hna lai ti kha kan zumh khawh. (Matthai 4:1-10) Doh a harmi ṭhirual hneknak kha Satan Khuachia nih a hman khawh. Cu a si caah, ngakchia nih thilṭhalo a tuahmi hna he i komh lo ding kha a biapi tuk! (1 Korin 15:33) Jakob fanu Dinah nih Jehovah a bialomi a komh hna ruangah buainak tampi a rak chuak. (Genesis 34:1, 2) Chungkharmi pakhat nih nu le pa sualnak a tuah tikah chungkhar zei tluk in dah a hnorsuan ti kha ruat hmanh!—Phungthlukbia 17:21, 25.

20. Chungkhar nunnak a nuamh khawh nakhnga chungkhar mi pakhat cio nih zeidah tuah awk a si?

²⁰ Baibal ruahnak cheuhmi zulh tikah chungkhar buainak  kha tei a fawi deuh. A taktak ah, cu ruahnak cheuhnak zulh cu chungkhar nuamhnak tawhfung a si. Cucaah vale hna, nan nupile kha daw hna u law Jesuh nih Khrihfabu a pehtlaih bantukin nan nupile kha pehtlai ve hna u. Nupile hna, nan vale lu sinak tangah i dor u law Phungthlukbia 31:10-31 chung i nupi ṭha nunning kha cawng u. Nu le pa hna, nan fale kha cawnpiak hna u. (Phungthlukbia 22:6) Pale hna, ‘nan innchungkhar kha ṭha tein zohkhenh’ u. (1 Timote 3:4, 5; 5:8) Cun ngakchia hna, nan nu le nan pa kha an bia ngai hna u. (Kolose 3:20) Chungkhar ah ahohmanh mitling kan um lo, kan zapi in palhnak kan tuah cio dih tawn. Cucaah toidor tein pakhat le pakhat ngaihthiamnak i hal u sih.

21. Hmailei ah zei ruahchannak ṭha dah a um i, zeitindah atu ah chungkhar nunnak nuamhter khawh a si?

²¹ A si, Baibal ah chungkhar nunnak he aa tlaimi man a ngeimi cawnpiak chimhhrinhnak tampi a um. Mahlengah Baibal nih Pathian vawlei thar, Jehovah a biami hna in a khat laimi vawlei paradis kong zong a kan cawnpiak. (Biathlam 21:3, 4) Zei tluk ruahchannak ṭha nih dah a kan hngah! Baibal, Pathian Bia ah kan hmuhmi lamhruainak kan zulhnak thawngin atu hmanhah a nuammi chungkhar nunnak kan ngei kho.