1, 2. Kan phanh bal lonak hmun i kan kal tikah zeicah lamhruaitu kan herh? Jehovah nih zei bantuk lamhruaitu dah a kan pek?

 THETSE ram kaupi kha tan in hmun pakhat ah na kal hei ti u sih. Asinain lamhruaitu a um lo ahcun lam naa palh kho asiloah a tlau hmanh na tlau kho ti kha na hngalh. Mah tikah na duhnak hmun phanh khawh awkah zeidah na tuah lai? Mah thetse ram kong ṭha tein a hngalmi pakhat kha lam naa hruaiter ko lai. Asiloah ni, arfi, khuaram hmanthlak, chaklei a sawh pengmi suimilam (compass) le GPS (Global Positioning System) ti bantuk pakhatkhat kha na zoh a hau lai. Lamhruaitu  ngeih cu a biapi tuk, zeicahtiah khoika lam in kal ding timi hngalhnak nih na nunnak a khamh khawh caah a si.

² Kan nunnak ah zuamcawhnak tampi kan tong i a caan ahcun fawi tein kan lung a dong. Asinain kanmah lamhruai awkah Jehovah nih chiaṭha thleidannak lungthin kha kan dihlak in a kan pek. (Jeim 1:17) Chiaṭha thleidannak lungthin cu zeidah a si i zeitindah rian a ṭuan ti kha zohhmanh u sih. Cun chiaṭha thleidannak lungthin kha zeitindah kan cawnpiak khawh, midang chiaṭha thleidannak lungthin kha zeicah biapi ah kan chiah awk a si i a thiangmi chiaṭha thleidannak lungthin nih zeitindah ṭhatnak a kan pek khawh ti zong kan hngalh lai.

3. Chiaṭha thleidannak lungthin timi cu zeidah a si?

³ Chiaṭha thleidannak lungthin cu Jehovah sinin kan hmuhmi a sunglawi tukmi laksawng a si. Mah cu kan chungah a ummi a hmaan, hmaanlo hngalhnak kha a si. Baibal ah hmanmi “chiaṭha thleidannak lungthin” timi Greek biafang cu “mahle mah i hngalhnak” timi sullam a ngei. Kan chiaṭha thleidannak lungthin ṭha tein rian a ṭuan ahcun mah nih zei bantuk minung dah kan si kha i check awkah a kan bawmh lai. Mah nih kan lungchung i a ummi ruahnak le intuarnak hna i check awk zongah a kan bawmh khawh. Cun ṭhatnak tuah in ṭhatlonak hrial awkah lam a kan hruai khawh. A ṭhami biakhiahnak kan tuah tikah a kan nuamhter i a ṭhalomi biakhiahnak kan tuah tikah ka sual timi ruahnak a kan ngeihter.—A Donghnak I Fianternak 5 ah zoh.

4, 5. (a) Adam le Evi nih an chiaṭha thleidannak lungthin hnu an zulh lo tikah zeidah a cang? (b) An chiaṭha thleidannak lungthin rian a ṭuanmi Baibal chung i mi cheukhat cu ahote dah an si?

 ⁴ Kan dihlak in kan chiaṭha thleidannak lungthin hnu kan zul lai maw, zul lai lo ti kha kan i thim kho. Adam le Evi nih an chiaṭha thleidannak lungthin hnu an zulh lo caah sualnak an rak tuah. Kan palh timi ruahnak an ngeih tikah cun a tlai tuk cang. Pathian nawl a buarmi an si cang. (Genesis 3:7, 8) Annih cu a tlingmi chiaṭha thleidannak lungthin an ngei i Pathian nawlngaih lo cu a palh ti kha an hngalh ko nain mah kha zei ah an rel lo.

⁵ Asinain mitlinglo a simi mi tampi nih an chiaṭha thleidannak lungthin hnu kha an zulh. Job cu zohchunh awk ṭha pakhat a si. A ṭhami biakhiahnak a tuah caah “ka nunchung poahpoah ka lung nih sual a ka phaw lai lo” tiah a chim khawh. (Job 27:6, NW) Job nih ka “lung” a ti tikah a ṭha le a ṭhalo a hngalhtermi, chiaṭha thleidannak lungthin kha a chim duhmi a si. Asinain David nih a chiaṭha thleidannak lungthin kha zei ah a rel lo i a caan ah Jehovah nawl a buar. Siangpahrang Saul cungah upatnak a langhter lo caah a hnuah ka sual timi ruahnak a ngei i “lung sivang” in a um. (1 Samuel 24:5) Mah cu a tuahsernak a palh kha a chiaṭha thleidannak lungthin nih a hngalhtermi a si. A chiaṭha thleidannak lungthin hnu a zulhnak thawngin cu bantuk palhnak kha tuah ṭhan ti lo awkah a cawn.

6. Chiaṭha thleidannak lungthin cu Pathian sinin kan hmuhmi laksawng a si tiah zeicah kan chim khawh?

⁶ Jehovah a hngal lomi hmanh nih a ṭhami thil le a ṭhalomi thil a um ti kha an hngalh. Baibal nih hitin a ti: “Anmah lungthin lila nih a zeimaw caan ah sual a phawt hna i a zeimaw caan ah thiam a coh hna.” (Rom 2:14, 15) Tahchunhnak ah, mi nih lainawn le fir cu a  palh ti kha an hngalh. Jehovah nih an lungthin chungah a chiahmi a ṭha le ṭhalo hngalh khawhnak, chiaṭha thleidannak lungthin hnu an zulhmi kha an hngal men lai lo. Cun a ṭhami biakhiahnak tuah khawh awkah Jehovah nih a kan pekmi a phunglam asiloah a hrampi biatak zong kha an zulh men lai.

7. A caan ah kan chiaṭha thleidannak lungthin cu zeicah a palh khawh?

⁷ Asinain a caan ah kan chiaṭha thleidannak lungthin cu a palh kho. Tahchunhnak ah, a tling lomi kan ruahnak le kan intuarnak kha lam kan i hruaiter ahcun kan chiaṭha thleidannak lungthin cu a rawk kho. A thiangmi chiaṭha thleidannak lungthin cu amah tein a chuakmi a si lo. (Genesis 39:1, 2, 7-12) Kan cawnpiak a hau. Kanmah bawmh awkah Jehovah nih thiang thlarau le Baibal phunglam hna a kan pek. (Rom 9:1) Zeitindah chiaṭha thleidannak lungthin kan cawnpiak khawh ti kha zohhmanh u sih.

8. (a) Kan intuarnak cu chiaṭha thleidannak lungthin cungah zeitindah huham a ngeih khawh? (b) Biakhiahnak kan tuah hlanah zei bia dah kan i hal awk a si?

⁸ Chiaṭha thleidannak lungthin hnu zulh cu intuarnak hnu zulh a si tiah cheukhat nih an ruah. Anmah nih a ṭha tiah an ruahmi, an duhmi poah tuah khawh a si tiah an ruah. Asinain mitlinglo kan si caah kan intuarnak cu a palh kho. Kan intuarnak cu a ṭhawn tuk tikah kan chiaṭha thleidannak lungthin cungah huham a ngei kho. Baibal nih hitin a ti: “Lungthin hi zeizong vialte nakin a zer bik, aho nih dah minung lungthin hi a hngalh khawh lai?” (Jeremiah 17:9) Cucaah a hmaanlomi hmanh kha a hmaanmi in kan hun hmuh khawh.  Tahchunhnak ah, Paul nih Khrihfa a si hlanah Pathian miphun kha fakpi in a hrem hna i a tuahmi thil cu a hmaanmi a si tiah a ruah. A thiangmi chiaṭha thleidannak lungthin a ngei. Asinain a hnuah hitin a chim: “Ka cung i bia a khiaktu cu Bawipa kha a si.” (1 Korin 4:4; Lamkaltu 23:1; 2 Timote 1:3) A tuahsernak cu Jehovah nih zeitindah a hmuh ti kha Paul nih a hngalh tikah thlennak tuah a hauh kha a hngalh. Thil pakhat kan tuah hlanah ‘Jehovah nih zeidah tuahter a ka duh?’ tiah kan i hal hmasa awk a si.

9. Pathian ṭih timi cu zei sullam dah a si?

⁹ Mi pakhat kha na dawt tikah a ngaihchiatter kha na duh lai lo. Jehovah kha kan dawt caah a ngaih a chiatter hngami zeithil hmanh tuah kan duh lo. Jehovah a ngaih a chia sual lai ti phan cu a herh hrimhrimmi a si. Mah kha Nehemiah kong in kan hngalh khawh. A nawl ngeihnak kha hmangin rum awkah aa zuam lo. Zeicah? “Pathian ka ṭih caah” a si tiah Nehemiah nih a ti. (Nehemiah 5:15) Nehemiah nih Jehovah a ngaih a chiatter hngami zeithil hmanh tuah a duh lo. Nehemiah bantukin thil ṭhalo pakhatkhat tuahnak thawngin Jehovah a ngaih a chiat lai kha kan phan awk a si. Baibal kan relnak thawngin Jehovah duhmi kha kan hngalh khawh.—A Donghnak I Fianternak 6 ah zoh.

10, 11. Zu he aa tlaiin a ṭhami biakhiahnak tuah awkah zei Baibal phunglam nih dah a kan bawmh khawh?

¹⁰ Tahchunhnak ah, Khrihfa pakhat cu zu ka ding lai maw, ding lai lo timi kong ah biakhiahnak a tuah a hau men lai. A ṭhami biakhiahnak tuah awkah zei phunglam nih dah a bawmh khawh? Mah hna hi an si: Baibal nih zu din kha sual a phaw lo. Mah canah mitsur zu cu Pathian sinin a rami laksawng a si tiah a ti. (Salm 104:14, 15) Asinain Jesuh nih a zultu pawl kha ‘zudin sa ei’ in  um lo awkah a fial hna. (Luka 21:34) Paul nih Khrihfa pawl kha ‘aukhuang cercur in um hlah u, ri hai in um hlah u’ tiah a ti hna. (Rom 13:13) Cun zu a rimi nih “Pathian pennak cu an co lai lo” tiah a ti.—1 Korin 6:9, 10.

¹¹ Khrihfa a simi nih cun hitin kan i hal awk a si: ‘Ka caah zu cu zeitluk in dah a biapit? Hrimhnak caah zu din ka hau maw? Mahle mah zumhnak ngeih awkah zu ka ding maw? Zeitluk in dah ka din lai i zeitik ah dah ka din lai ti kha ri ka khiak kho maw? a Zu din loin tah hawikom pawl he caan ka hmangṭi kho maw?’ A ṭhami biakhiahnak tuah awkah Jehovah sinah bawmhnak kan hal khawh. (Salm 139:23, 24 rel.) Cutin kan tuah ahcun Baibal phunglam ningin kan chiaṭha thleidannak a cawnpiakmi kan si lai. Asinain mah lawngin a za lo.

12, 13. Pakhat le pakhat kan chiaṭha thleidannak lungthin cu zeicah aa khah lo? Mah kha zeitindah kan tawnghtham khawh?

¹² Pakhat le pakhat kan chiaṭha thleidannak lungthin cu aa lo lo. Na chiaṭha thleidannak lungthin nih a awnhmi thil pakhat cu midang chiaṭha thleidannak lungthin nih a awnh men lai lo. Tahchunhnak ah, zu din dingin bia na khiah lioah a dang pakhat nih cun a duh men lai lo. Mah kong he aa tlaiin zeicah nan ruahnak aa khah lo?

¹³ Thil pakhat he aa tlaiin mi pakhat ruahnak cu a ṭhannak hmun, a chungkhar hmuhning, a hmuhtonnak le a dang a ruang hna cungah aa hngat tawn. Hlanah zu nih a rak lem i ngol awkah aa harhmi pakhat nih  zu din ti lo awkah bia a khiah men lai. (1 Siangpahrang 8:38, 39) Asinain zu din na sawm i aan al tikah zeitindah na lehrulh lai? Na thin a hung lai maw? Din awkah na hnek lai maw? Din a duh lonak a ruang kha na hal lai maw? Na hal lai lo, mah cu a chiaṭha thleidannak lungthin na upat caah a si.

14, 15. Paul chan ah zeithil sining dah a rak um? Paul nih zeitindah ruahnak a cheuh hna?

¹⁴ Lamkaltu Paul chan ah pakhat le pakhat an chiaṭha thleidannak lungthin aa khah lonak a langhtermi thil sining a rak um. Market ah an zuarmi sa cheukhat cu siasal an pekchanh hnuah an zuarmi a si. (1 Korin 10:25) Paul nih mah sa cawk le ei cu a palh tiah a hmu lo. Ei awk vialte cu Jehovah pekmi a si tiah a hmuh. Asinain hlanah siasal a rak biami unau cheukhat caah cun cutin a si lo. Cu bantuk sa ei kha a palh tiah an hmuh. Paul nih ‘ka chiaṭha thleidannak kha a hnorsuang lo, ka duhmi paoh einak nawl ka ngei’ tiah a ruat maw?

¹⁵ Paul nih cutin a ruat lo. Unau pawl i an chiaṭha thleidannak lungthin kha biapi ah a chiah caah tuahnak nawl a ngeihmi cheukhat hmanh kha a rak hlawt. Paul nih “kanmah duhnak kha kan kawl awk a si lo” tiah a ti. Cun hitin a ti chap: “Khrih zong nih khan amah zawn lawng a rak i ruat lo.” (Rom 15:1, 3) Jesuh bantukin Paul nih amah duhnak nakin midang duhnak kha biapi deuh ah a chiah.—1 Korin 8:13; 10:23, 24, 31-33 rel.

16. An chiaṭha thleidannak lungthin nih a awnhmi kong he aa tlaiin unau pawl kha zeicah bia kan ceih hna awk a si lo?

¹⁶ Midang chiaṭha thleidannak lungthin nih a awnhmi thil cheukhat cu kan caah a palhmi a lawh ah tah zeitin? Kan soisel awk a si lo i kan hmuhning in hmuhter awk zongah kan hnek awk a si lo. (Rom 14:10 rel.) Jehovah  nih chiaṭha thleidannak lungthin kha midang biaceihnak caah si loin mahle mah biaceihnak caah a kan pekmi a si. (Matthai 7:1) Kan i thimmi ruangah Khrihfabu ah ṭhencheunak chuahter kha kan duh lo. Mah canah dawtnak le lungrualnak karhternak lam tu kha kan kawl.—Rom 14:19.

17. Mi cheukhat i an chiaṭha theidannak lungthin cu zeitindah a hung um?

¹⁷ Lamkaltu Peter nih “nan chiaṭha thleidannak lungthin kha thiang tein umter u” tiah a ṭial. (1 Peter 3:16)  Ngaihchiat awk cu mi nih Jehovah phunglam zei an rel lo tikah an chiaṭha thleidannak lungthin nih ralrin a pe ti hna lo. “Thir lin nih an chiaṭha thleidannak lungthin a thahmi hna” kong kha Paul nih a rak chim. (1 Timote 4:2) Mei nih fakpi in aan kang bal maw? An kangh bal ahcun na hmape nih zeihmanh a thei ti lai lo. Cu bantukin mi pakhat nih thil ṭhalo a tuah peng a si ahcun a chiaṭha thleidannak lungthin cu rian a ṭuan ti lai lo.

18, 19. (a) Ka sual timi ruahnak le ningzahnak nih zeidah a kan cawnpiak? (b) Kan i ngaihchih cangmi palhnak he aa tlaiin ka sual timi ruahnak kan ngeih rih ahcun zeidah kan tuah khawh?

¹⁸ Ka sual timi ruahnak kan ngeihmi cu thil ṭhalo kan tuah hnuah kan chiaṭha thleidannak lungthin nih a kan hngalhtermi a si kho. Mah nih kan tuahmi kha hngalh awk le tuah ti lo awkah a kan bawmh. Palhnak kan tuah  ti nakhnga lo kan palhnak in fimnak i lak kan duh. Tahchunhnak ah, Siangpahrang David cu sualnak a tuah ko nain a chiaṭha thleidannak lungthin nih i ngaihchih awkah a forh. A tuahmi thil kha a huat i hmailei ah Jehovah bia ngaih zungzal awkah bia a khiah. David nih a hmuhtonnak in Jehovah cu ‘a ṭha i ngaihthiamnak in a khat’ tiah a chim khawh.—Salm 51:1-19; 86:5; A Donghnak I Fianternak 7 ah zoh.

¹⁹ Mi pakhat cu aa ngaihchih cang hnu hmanhah hlanlio i a tuahmi thil ruangah ka sual timi intuarnak a ngei rih men lai. Cu bantuk intuarnak nih lungretheihnak le man ka ngei lo timi ruahnak a ngeihter khawh. A caan ah cutin na ruah ve ahcun hlanlio thil sining na thlen khawh lo kha i cinken. A hmaan le hmaanlo kha ṭha tein na hngalhthiam ah siseh, na hngalhthiam lo ah siseh Jehovah nih aan ngaihthiam i na sualnak kha aan  hnawhpiak. Cucaah Jehovah hmaiah na thiang cang i atu cu a hmaanmi thil kha na tuah cang. Asinain na lung nih sual aan phawt rih ahcun Baibal nih “Pathian cu kan lung nakin a ngan deuh” tiah a ti. (1 Johan 3:19, 20 rel.) Mah cu Jehovah dawtnak le ngaihthiamnak cu kan ngeih khawhmi ka sual timi intuarnak le ningzahnak nakin a ṭhawng deuh tinak a si. Jehovah nih aan ngaihthiam kha na zumh khawh. Jehovah ngaihthiamnak a cohlangmi pakhat cu a chiaṭha thleidannak lungthin nih daihnak a pek lai i nuam tein Pathian a bia kho lai.—1 Korin 6:11; Hebru 10:22.

20, 21. (a) Mah cauk nih zeitindah aan bawmh lai? (b) Jehovah nih zei bantuk zalonnak dah a kan pek? Zeitindah kan hman awk a si?

²⁰ Hi harnak caan chungah na chiaṭha thleidannak lungthin nih ralrin aan pek i aan huhphenh khawh nakhnga mah cauk hi chuah a si. Mah cauk nih thil sining kip ah Baibal phunglam zulh khawh awkah aan bawmh lai. Asinain thil sining kip he aa tlaiin zulh dingmi phunglam hna kha cazin in a langhter lo. Pathian phunglam cungah hram aa bunhmi “Khrih nawlbia” ningin kan nung. (Galati 6:2) Cuset, khaset timi nawlbia a um lomi thil sining kha thil ṭhalo tuahnak caanṭha ah kan hmang lo. (2 Korin 4:1, 2; Hebru 4:13; 1 Peter 2:16) Mah canah kan ngeihmi zalonnak kha Jehovah dawtnak langhternak ah kan hman.

²¹ Baibal phunglam hna kha ṭha tein kan ruah i kan hman tikah “chiaṭha thleidan khawhnak” hman awk le Jehovah ruah ningin ruah awkah kan cawnmi a si. (Hebru 5:14) A phichuak cu chiaṭha thleidannak lungthin kan cawnpiakmi nih kan nunnak kha lam a hruai lai i Pathian dawtnak chungah hmunh zungzal awkah a kan bawmh lai.