1, 2. (a) Aho lamhruainak dah kan zulh a herh? (b) Hi ṭhen ah zei biahalnak dah kan i ruah hna lai?

 NA NGAKCHIAT lioah na nu le na pa nih tuah na duh lomi thil kha tuah awkah an in fial caan a um men ko lai. Na nu le na pa kha na dawt hna i an nawl ka ngaih hna awk a si ti kha na hngalh. Asinain a zungzal in an nawl ngaih cu na duh men lai lo.

² Kan Pa, Jehovah nih a kan dawt ti kha kan hngalh. A kan zohkhenh i nunnak ah kan i nuamhpi khawh nakhnga a herhmi vialte a kan pek. Hlawhtlinnak kan hmuh nakhnga kan herhmi lamhruainak a kan pek. A caan ah midang hmangin lamhruainak a kan pek. Jehovah nawlngeihnak kha kan upat a hau. (Phungthlukbia 24:21) Asinain a caan ah lamhruainak cohlan cu zeicah a har? Lamhruainak zulh awkah Jehovah nih zeicah a kan fial? A nawlngeihnak kan upat kha zeitindah kan langhter khawh?—A Donghnak I Fianternak 9 ah zoh.

3, 4. Minung cu zeitindah mitlinglo kan hung si? Midang sinin kan hmuhmi lamhruainak cohlan cu zeicah a har khawh men?

³ Minung kan si bantukin nawlngaih duh lonak lungput kan ngei. Mah cu a hmasa bik minu le mipa,  Adam le Evi sualnak in aa thawkmi a si. Annih cu a tlingmi in ser an si ko nain Pathian nawlngeihnak kha an ralchanh. Mah caan thawkin mi vialte cu mitling loin hrin kan si. Jehovah le minung sinin kan hmuhmi lamhruainak cohlan awkah kan i harhnak a ruang pakhat cu kan tlinlo caah a si. A dang a ruang pakhat cu Jehovah nih kanmah lamhruainak pek awkah a tlinglomi minung a hman hna caah a si.—Genesis 2:15-17; 3:1-7; Salm 51:5; Rom 5:12.

⁴ Mitlinglo kan si caah kan hun i porhlaw kho. Porhlawtnak nih lamhruainak cohlan awkah a harter. Tahchunhnak ah, Jehovah nih hlanlio Isreal mi chan ah a miphun pawl hruaitu ah Moses kha a thim. Jehovah rian caan saupi a ṭuan cangmi Korah cu a hun i porhlaw i Moses cungah upatnak a langhter lo. Moses cu Pathian miphun hruaitu a si ko nain aa porhlaw lo. Mah lio caan i a nungmi vialte lakah aa toidor bikmi in langhter a si. Asinain Korah nih Moses lamhruainak kha a cohlang duh lo. Mibu kha amah lei ah ṭangin Moses doh awkah a forh hna. Korah le dotu hna nih zeidah an ton? An dihlak in thah an si. (Nambar 12:3; 16:1-3, 31-35) Baibal ah porhlawt ṭih a nunnak kong a kan cawnpiakmi a kong tampi a um.—2 Chanrelnak 26:16-21; A Donghnak I Fianternak 10 ah zoh.

5. Mi cheukhat nih an nawlngeihnak kha zeitindah ningcang loin an hman?

⁵ “Nawlngeihnak nih mi a hrawh” timi bia kha na theih bal ko lai. Mi tampi nih an nawlngeihnak kha ningcang loin an hman. (Phungchimtu 8:9 rel.) Tahchunhnak ah, Saul cu Jehovah nih Israel siangpahrang si dingin a thim lioah miṭha le aa toidormi a si. Asinain a lungthin chungah porhlawtnak le nahchuahnak  a ṭhanter caah sualnak a ngei lomi David kha harnak a pek. (1 Samuel 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11) A hnuah David cu siangpahrang a hung si i anih cu Israel siangpahrang lakah a ṭha bikmi a si. Asinain David hmanh nih a hnuah a nawlngeihnak kha ningcang loin a rak hman. Uriah nupi Bathsheba he nupa sualnak an tuah i a sualnak thuh awkah aa zuam. Cucaah Uriah a thih nakhnga raltuknak hmun ah a thlah.—2 Samuel 11:1-17.

6, 7. (a) Jehovah kan dawtnak nih zei tuah awkah dah a kan forh? (b) A har tik caan hmanhah nawlngaih awkah zeinihdah a kan bawmh lai?

⁶ Jehovah kha kan dawt caah a lamhruainak kha kan upat. Jehovah kha zei bantuk thil asiloah aho nakhmanh in kan dawt deuh caah a lung lawmhter kan duh. (Phungthlukbia 27:11; Marka 12:29, 30 rel.) Eden dum ah a hmasa bik nuva an um lioin Satan nih Jehovah nawlngeihnak he aa tlaiin biahalnak a chuahter. Jehovah nih zeidah tuah ding ti kha chimnak nawl a ngei lo tiah Satan nih ruahter a kan duh. Asinain mah cu lihbia a si ti kha kan hngalh. Mah bia hi kan hna a tla ve: “Kan Bawipa le kan Pathian, nangmah cu sunparnak le upatnak le lianhngannak kha hmuh awkah aa tlakmi na si. Zeicahtiah zeizong vialte kha nangmah nih na ser hna.”—Biathlam 4:11.

⁷ Na duh lomi a si hmanhah nulepa nawlngaih dingin na ngakchiat lioah cawnpiak na si men lai. Mah bantukin Jehovah salle nih nawlngaih awkah an i harh caan a um men ko lai. Asinain Jehovah kha kan dawt i kan upat caah a nawlngaih awkah a si khawh chungin kan i zuam. Jesuh nih zohchunhawk ṭha a chiah. A fawi  caan ah siseh, a har caan ah siseh Jehovah nawl kha a ngaih. Cucaah a Pa sinah “keimah nawl si loin nangmah nawl si ko seh” tiah a chim khawh.—Luka 22:42; A Donghnak I Fianternak 11 ah zoh.

8. Jehovah nih zei lam hna in dah lamhruainak a kan pek? (“ Ruahnak Cheuhnak Kha Zul” timi rinli kulh ah zoh.)

⁸ Tuchan ah Jehovah nih lam a phunphun in lamhruainak a kan pek. Tahchunhnak ah, a Bia, Baibal a kan pek. Khrihfa upa pawl zong a kan pek. Jehovah nih kanmah lamhruai awkah a hmanmi hna kan upat hna tikah Jehovah nawlngeihnak kan upatmi a si. An kan pekmi bawmhnak kan cohlan lo ahcun Jehovah bawmhnak kan cohlan lomi a si lai. Israel mi nih Moses kha an ralchanh tikah Jehovah nih amah an ralchanhmi in a hmuh.—Nambar 14:26, 27; A Donghnak I Fianternak 12 ah zoh.

9. Dawtnak nih lamhruainak zulh awkah zeitindah a kan forh?

⁹ Nawlngeihnak kan upatmi nih unau pawl kan dawt hna ti zong a langhter. Mah hi ruathmanh. Leiser ral a um tikah harnak a tongmi a bawmmi phu nih mi tam khawh chung tam an bawmh khawh hna nakhnga hmunkhat ah rian an ṭuanṭi. Mah phu nih hmualngei tein rian an ṭuan khawh nakhnga pakhatkhat nih tlangtlak a hau i mah phu chung i aa telmi pakhat cio zong nih lamhruainak kha an zulh a hau. Asinain mi pakhat nih lamhruainak zul loin a duhmi kha a tuah ah tah zeitin? Aa tinhnak cu a ṭhami a si hmanhah lamhruainak a zulh lomi nih a ṭuanṭi hawi pawl cungah buaibainak a chuahter khawh i harnak nganpi hmanh a chuahter khawh. Cu bantukin Jehovah le Jehovah nih nawlngeihnak cheukhat a pekmi hna sinin hmuhmi lamhruainak kha kan zulh lo ahcun  midang cungah harnak a tlung kho. Asinain Jehovah lamhruainak kan zulh tikah unau pawl kan dawt hna i Jehovah timhtuahnak kan upat kan langhtermi a si.—1 Korin 12:14, 25, 26.

10, 11. Zei kong dah kan i ruah hna lai?

¹⁰ Jehovah nih tuah awkah a kan fialmi paohpaoh cu kanmah ṭhatnak caah a si. Innchungkhar le Khrihfabu i nawlngeitu, cun cozah nawlngeitu pawl kan upat hna ahcun ṭhatnak kan hmu lai.—Deuteronomi 5:16; Rom 13:4; Efesa 6:2, 3; Hebru 13:17.

¹¹ Jehovah nih midang cungah upatnak langhter a duhnak a ruang hngalhthiamnak nih cutin tuah awkah a kan bawmh khawh. Thil sining pathum ah zeitindah upatnak langhter khawh a si ti kha i ruah hna u sih.

12. Vale nih nawlngeihnak an upat kha zeitindah an langhter khawh?

¹² Jehovah nih chungkhar kha a dirh i chungkhar mi pakhat cio kha rian a pek hna. Chungkhar mi pakhat cio nih Jehovah pekmi rian an hngalhthiam tikah chungkhar rian a tlam a tling lai i an dihlak in ṭhatnak an hmu lai. (1 Korin 14:33) Jehovah nih vale kha chungkharlu in rian a pek hna. Mah cu chungkhar zohkhenh awk le nupile le fale kha dawtnak in lamhruai awkah Jehovah nih aa ruahchan tinak a si. Cucaah a chungkhar a zohkhenh hnaning in mah kha a langhter awk a si. Khrihfa a simi vale nih Jesuh nih Khrihfabu a pehtlaih bantukin nemnak le dawtnak in an chungkhar kha an pehtlaih hna. Vale nih cutin an tuah tikah Jehovah an upat an langhtermi a si.—Efesa 5:23; A Donghnak I Fianternak 13 ah zoh.

13. Nupile nih nawlngeihnak an upat kha zeitindah an langhter khawh?

 ¹³ Khrihfa nupile zong nih a biapimi le hmaizah awk tlakmi rian an ngei. Vale nih chungkharlu ṭha si dingin an i zuamnak ah nupile nih an bawmh hna. Vale he hmunkhat ah fale cawnpiaknak rian an ngei. Upatnak langhter awkah an cawnpiak khawh hnanak lamkhat cu an tuahsernak in a si. (Phungthlukbia 1:8) An vale kha an upat hna i an biakhiahnak kha an cohlan. An ruahnak aa khah lo tik hmanhah nemnak le upatnak tein an ruahnak kha an chim. Khrihfa a simi nu pakhat cu zumlotu he an i um tikah zuamcawhnak a tong. Asinain a vapa kha dawtnak le upatnak in a pehtlaih peng ahcun a vapa zong nikhatkhat ah Jehovah kong hngalh le biak a hun duh ve ko lai.—1 Peter 3:1 rel.

14. Fale nih nawlngeihnak an upat kha zeitindah an langhter khawh?

¹⁴ Fale cu Jehovah caah a sunglawi tukmi an si i a hleiin huhphenhnak le lamhruainak an herh. Fale nih nulepa nawl an ngaih tikah nulepa lung an lawmhter. Mah nakin a biapi deuhmi cu nawl an ngaihnak thawngin Jehovah an upat kha an langhter i a lung an lawmhter. (Phungthlukbia 10:1) Chungkhar tampi ah fale cu nule asiloah pale lawng nih zohkhenhmi an si. Mah cu nulepa le fale caah a har tukmi a si kho. Asinain fale nih nulepa nawl an ngaih i an bawmh hna tikah an innchungkhar nunnak cu a nuam deuh lai. Zei bantuk thil sining hmanhah a tlingmi chungkhar a um lo. Asinain chungkhar pakhat kip cio nih Jehovah lamhruainak an zulh tikah an chungkhar cu a nuam deuh lai. Mah nih chungkhar vialte a Dirhtu, Jehovah kha thangṭhatnak a hmuhter lai.—Efesa 3:14, 15.

15. Khrihfabu ah nawlngeihnak kan upat kha zeitindah kan langhter khawh?

¹⁵ Jehovah nih Khrihfabu hmangin lam a kan hruai i Jesuh kha Khrihfabu cungah nawlngeihnak tling a pek. (Kolose 1:18) Cun Jesuh nih vawleicung i Pathian miphun pawl zohkhenh awkah “zumhawk a tlakmi le a fimmi sal” kha rian a pek. (Matthai 24:45-47) Tuchan i “zumh awk a tlakmi le a fimmi sal” cu Uktu Bu kha an si. Uktu Bu nih kan zumhnak a feh zungzal nakhnga kan herhmi bawmhnak kha a caan hmaan tein a kan pek. Khrihfa upa, bu rianṭuantu le peng zohkhenhtu hna cu Uktu Bu sinin lamhruainak an hmu i vawleicung pumpi ah a ummi Khrihfabu kha an bawmh hna. Mah unaupa hna cu kanmah zohkhenh dingin rian an ngei. Mah kha an rian ṭuanning in Jehovah sinah an langhter. Cucaah mah unaupa pawl kan upat hna tikah Jehovah kan upatmi a si.—1 Thesalon 5:12; Hebru 13:17 rel; A Donghnak I Fianternak 14 ah zoh.

16. Khrihfa upa le bu rianṭuantu pawl cu thiang thlarau bawmhnak in rian pek an si tiah zeicah kan chim khawh?

¹⁶ Khrihfa upa le bu rianṭuantu nih Khrihfabu kha lungrualnak le zumhfehnak ngeih awkah an bawmh hna. Annih zong kanmah bantukin mitlinglo an si ve. Annih cu zeitindah thim an si? Mah unaupa hna nih Baibal ah a ummi sining hna kha an tlinh a hau. (1 Timote 3:1-7, 12; Titas 1:5-9) Mah sining pawl langhter awkah Jehovah nih thiang thlarau hmangin Baibal ṭialtu pawl kha a bawmh hna. Khrihfa upa pawl nih ahodah Khrihfa upa asiloah bu rianṭuantu in rian kan pek lai timi an i ruahceih tikah thlacamnak in thiang thlarau bawmhnak an hal. Khrihfabu cu Jesuh le Jehovah  lamhruainak tangah a um ti cu a fiang ko. (Lamkaltu 20:28) Kanmah bawmh awk le zohkhenh awkah rian pekmi pa hna cu Pathian sinin hmuhmi laksawng an si.—Efesa 4:8.

17. Upatnak langhter awkah unaunu hna nih a caan ah zeidah an tuah a herh?

¹⁷ A caan ah Khrihfabu rian ṭuan awkah Khrihfa upa le bu rianṭuantu an um men lai lo. Mah tikah tipil a ing cangmi unaupa hna nih bawmh khawh a si. Cu bantuk unaupa zong an um lo ahcun tipil a ing cangmi unaupa nih an ṭuan tawnmi rian kha unaunu nih an ṭuan a hau lai. Cutin a si ahcun puanthaan asiloah luchin ti bantukin an lu an i khuh a hau lai. (1 Korin 11:3-10) Cutin a tuahnak thawngin innchungkhar le Khrihfabu ah lu sinak he aa tlaimi Jehovah timhtuahnak a upat a langhtermi a si.—A Donghnak I Fianternak 15 ah zoh.

18, 19. (a) Rom 13:1-7 in zeidah kan cawn khawh? (b) Cozah nawlngeitu pawl cungah zeitindah upatnak kan langhter khawh?

¹⁸ Tuchan ah Jehovah nih cozah pawl kha nawlngeihnak cheukhat a pek hna. Cucaah kan upat hna awk a si. Cozah nih rian ṭha tein an ṭuan khawh nakhnga le mi kha a herhmi rian an pek khawh hna nakhnga ram le bu pawl kha an tlangtlak. Rom 13:1-7 (rel) i lamhruainak hna kha Khrihfa hna nih an zulh. “Ram uktu bawi” kha kan upat hna i kan umnak ram i upadi kha kan zulh. Mah upadi cu kan chungkhar, kan rian le kan ngeihmi thilri cungah huham a ngei. Tahchunhnak ah, ngunkhuai kan pek i cozah nih a kan halmi ca pawl kha hmaan tein kan ṭial. Asinain Pathian nawlbia he aa ralkahmi thil tuah awk a kan fial ahcun zeidah kan tuah awk a si? Lamkaltu Peter nih “minung nakin  Pathian nawl kan ngaih deuh awk a si” tiah a ti.—Lamkaltu 5:28, 29.

¹⁹ Biaceihtu asiloah palik ti bantuk cozah nawlngeitu pawl he kan i pehtlaih tikah a zungzal in upatnak kan langhter awk a si. Khrihfa mino pawl nih an sayate le a dang sianginn rianṭuantu pawl cungah upatnak an langhter. Kan rianṭuannak ah midang nih rianngeitu pawl cungah upatnak an langhter lo hmanhah kannih cu kan langhter. Cutin kan tuah tikah lamkaltu Paul kan i zohchunhmi a si. Anih cu a har tik caan hmanhah nawlngeitu pawl cungah upatnak a langhter. (Lamkaltu 26:2, 25) Midang nih ṭha tein a kan pehtlaih lo hmanhah upatnak kan langhter zungzal.—Rom 12:17, 18 rel; 1 Peter 3:15.

20, 21. Midang cungah upatnak kan langhter tikah zei ṭhatnak dah a chuak?

²⁰ Vawleicung ah mi pawl cu midang cungah upatnak an ngei ti lo. Asinain Jehovah miphun cu cutin an si lo. Kan hmuitinh cu mi vialte cungah upatnak langhter kha a si. “Mi vialte kha upat hna u” timi lamkaltu Peter pekmi lamhruainak kha kan zulh. (1 Peter 2:17) Midang cungah upatnak kan langhternak tikah mi nih an rak hmuh. Jesuh nih hitin a ti: “Nan ceunak zong cu mi hmaiah a ceu awk a si, cuticun thil ṭha nan tuahmi kha an hmuh lai i vancung khua i a ummi nan Pa kha an thangṭhat lai.”—Matthai 5:16.

²¹ Innchungkhar, Khrihfabu le a dang kan nunnak kip ah upatnak kan langhter tikah kan tuahsernak nih midang kha Jehovah kong tam deuh in hngalh a duhter hna. Midang kan upat hnanak thawngin Jehovah kan upat kha kan langhter. Mah nih Jehovah lung a lawmhter i amah kan dawtnak zong a langhter.