1, 2. Jesuh cu zeiti lam in dah a fimmi lamhruaitu a si?

 HMUHTONNAK a ngeimi khual vahpitu nih a nuam i khuaruahhar a simi khua ah aan vahpi hna hei ti u sih. Mah khua cu nangmah le na kalṭimi hna caah hmunhma thar a si caah khual vahpitu nih a chimmi paoh kha ṭha tein nan ngaih. A caan ah nan phanh rih lonak hmun cheukhat kong kha lungtho ngaiin nan hal. Asinain aan chim hna lo, aa tlakmi caan a phanh tik le mah thil nan hmuh taktak tik lawngah aan chimh hna. Hngalh nan duhmi kong kha aa tlakmi caan ah aan chimh hna caah a fimnak kha nan hun hngalh chin i nan upat tuk.

² A hmaanmi Khrihfa hna kan sining cu mah khual pawl sining he aa lo. Kannih cu khuaruahhar bik a simi “zungzal in a hmunmi khuapi,” Pathian Pennak kong kha hngalh kan duh tuk. (Heb. 11:10) Jesuh vawleicung a um lioah mah Pennak kong kha tam deuh in hngalh awkah a zultu pawl kha amah theng nih lam a hruai hna. Jesuh nih a zultu pawl halmi biahalnak vialte kha a let hna maw? Pennak kong kha voikhatte ah a dihlak in a chim hna maw? Jesuh nih cutin a tuah lo. Hitin a chim: “Tampi chimh awk kaan ngei ko rih hna, sihmanhsehlaw atu ah cun nan i cinken khawh cawk ding a si lo.” (Johan 16:12) A fim bikmi khual vahpitu asiloah hruaitu Jesuh nih a zultu pawl kha an hngalhthiam lo dingmi a kong tampi a chim hna lo.

3, 4. (a) Jesuh nih zumhfekmi hna kha Pathian Pennak kong zeitindah a cawnpiak rih hna? (b) Hi ṭhen ah zei kong dah kan i ruah lai?

³ Jesuh nih Johan 16:12 bia kha vawleicung a nunnak a dih lai zan ah a chimmi a si. A thih hnuah zumhfekmi hna kha Pathian Pennak kong zeitindah a cawnpiak khawh rih hna lai? “Biatak Thlarau [nih] . . . biatak chungah cun aan luhpi hna lai” tiah lamkaltu hna kha bia a kamh hna. a (Johan 16:13) Thiang thlarau kha a lung a saumi khual vahpitu in kan hmuh khawh. Jesuh nih thiang thlarau kha hmangin a zultu hna nih Pathian Pennak kong hngalh an herhmi paoh kha hngalh an herh caante ah a cawnpiak hna.

⁴ Jehovah thiang thlarau nih lungthin ṭha a ngeimi Khrihfa hna kha Pennak kong tam deuh in hngalh awkah zeitindah  lam a hruai hna ti kha i ruah hna u sih. Pakhatnak ah, Pathian Pennak nih zeitikah dah uk hram a thawk timi kan hun hngalhthiamning kan i ruah lai. Mah hnuah, Pennak uktu hna le an ukmi hna aho an si timi le zeidah an i ruahchan timi kong kan i ruah lai. A donghnak ah, Khrih zultu hna nih Pennak cung i zumhawktlak tein um awkah zeidah a herh timi an hun hngalhthiamning kong kan i ruah lai.

5, 6. (a) Baibal Siangngakchia hna cu Pennak dirh a sinak le rawlṭuan caan he aa tlaiin zei bantuk a hmaan lomi ruahnak dah an rak ngeih? (b) Cu bantuk a hmaan lomi ruahnak hna nih Jesuh nih a zultu pawl lam a hruai hna timi kongah zeicah lunghrinnak a chuahter awk a si lo?

⁵ Hi cauk, Ṭhen 2nak ah kan hmuh cang bantukin Baibal Siangngakchia hna nih 1914 cu Baibal chimchungbia tlinnak ah a biapimi kum a si lai tiah kum tampi chung an rak chimchung. Asinain mah lio caan ah Khrih ratnak cu 1874 ah aa thawk, 1878 ah vancung ah uk hram a thawk i 1914, October thla lawngah Pennak nih nawlngeihnak tling a hmuh lai tiah an rak ruah. Rawlṭuan caan cu 1874 in 1914 tiang a si lai i chiti thuhmi hna vancung i pumh an si tikah a dih lai tiah an rak ruah. Cu bantuk a hmaan lomi ruahnak hna nih Jesuh nih zumhfekmi hna kha thiang thlarau hmangin lam a hruai hna timi cungah lunghrinnak a chuahter maw?

⁶ A chuahter lo. A hramthawknak i tahchunhnak kha ruat ṭhan hmanh. Khual pawl nih a hlankan in an ruahdamhmi le biahalnak an tuahmi nih a vahpitu zumhawktlak a sinak kha lunghrinnak a chuahter maw? A chuahter lo. Cu bantukin Pathian mi hna nih thiang thlarau lamhruainak an hmuh hlanah Jehovah tinhnak kong kha a dikthliar in hngalh awkah an i zuam caan a um. Asinain Jesuh nih lam a hruai hna ti cu a fiang ko. Cucaah zumhfekmi hna nih cawnpiaknak kha lungtho tein an cohlan i an ruahnak kha toidor tein an i remh.—Jeim 4:6.

7. Pathian miphun cu zei bantuk thlaraulei ceunak ceu chin awkah dah bawmh an si?

⁷ 1919 thawkin Pathian mi hna cu thlaraulei ceunak ceu chin lengmang awkah bawmh an si. (Salm 97:11 rel.) 1925, Vennak Innsang ah “Pennak Dirhnak” timi philh khawh lomi capar a hun i tel. Mah capar nih Messiah Pennak cu 1914 ah dirh a si i Biathlam dal 12 chung i vancung minu nih fa a hrinnak kong chimchungbia cu a tling tiah a fianter. b Cun ral a thawh lio caan chung i Jehovah miphun nih an tonmi hremnak le harnak cu Satan van in thlak a si cang i “caan tawite lawnglawng ka ngei ti kha a hngalh fawn caah a thin a linh in a lin” ti a langhtermi hmelchunhnak a si ti zongin a fianter.—Biat. 12:12.

8, 9. (a) Pathian Pennak a biapitnak kha zeitindah a hleikhun in langhter a si? (b) Zei biahalnak hna dah kan i ruah lai?

⁸ Pennak cu zeitlukin dah a biapit? 1928, Vennak Innsang nih tlanhnak man thawngin kanmah khamhnak hmuh nakin Pennak cu a biapi deuh tiah a hleikhun in a hun langhter. Jehovah nih Messiah Pennak kha hmangin a min a thianter lai, cungnung bik a sinak kha a langhter lai i minung ca i aa tinhnak kha a tlinter lai.

⁹ Mah Pennak ah Khrih he ahote dah uktu a ṭuanṭi lai? Pennak uknak tangah ahote dah vawlei ah a um lai? Khrih zultu hna nih zei rian dah an ṭuan awk a si?

10. Pathian miphun nih 144,000 he aa tlaiin a hlanpi in zeidah an rak hngalh?

¹⁰ 1914 hlanin a hmaanmi Khrihfa hna nih vancung ah Khrih he zumhfekmi zultu 144,000 cu uktu an ṭuanṭi lai ti kha an hngalh cang. c Mah nambar cu a ca ningin lak a si i kumzabu pakhatnak thawkin thim an si ti kha Baibal Siangngakchia hna nih an hngalh.

11. Khrih nupi a si hngami hna nih vawleicung i an rian kong kha zeitindah duhsah duhsah in an hun hngalh?

¹¹ Khrih nupi a si hngami annih cu vawleicung an um lioah zei rian dah pek an si? Annih nih phungchim rian kha Jesuh nih biapi ah a chiah i mah rian kha rawlṭuan caan he a pehtlaihter ti kha an hngalh. (Matt. 9:37; Johan 4:35) Ṭhen 2nak ah kan rak hmuh cang bantukin rawlṭuan caan cu kum 40 a rau lai i vancung ah chiti thuhmi pawl pumh an si tikah a dih lai tiah an rak ruah. Asinain mah rian cu kum 40 hnu tiang a dih rih lo caah hngalhthiamnak tam deuh an herh. Atu ah rawlṭuan caan cu 1914 in aa thawk ti kha kan hngalh cang. Mah cu belh kung a simi a hmaan lomi Khrihfa hna sinin rawl kung a simi zumhfekmi chiti thuhmi Khrihfa pawl ṭhen caan kha a si. Vancung ruahchannak a ngeimi a taang rihmi hna pumh caan cu a phan cang.

12, 13. Ngaknu pahra le sal pathum kong Jesuh chimmi bianabia cu donghnak caan ah zeitindah a tlin?

¹² 1919 hnuin Khrih nih zumhawk a tlakmi le a fimmi sal kha phungchim rian biapi chiah awkah lam a hruai. Mah rian kha kumzabu pakhatnak ah a pek. (Matt. 28:19, 20) Chiti thuhmi a zultu hna nih phungchim rian an ṭuan khawh nakhnga zei ziaza dah ngeih a herh ti zong a langhter. Zeitin in dah? Ngaknu pahra bianabia ah chiti thuhmi hna cu vancung ṭhitumnak puai ah an i tel khawh nakhnga ralring tein le thlaraulei hliphlau tein an um a hau ti kha a langhter. Mah chiti thuhmi 144,000 cu va ngei lai ngaknu in langhter an si. (Biat. 21:2) Cun sal pathum bianabia ah Jesuh nih chiti thuhmi a salle cu a pekmi hna rian, phungchim rian kha teima tein an ṭuan awk a si ti a langhter.—Matt. 25:1-30.

 ¹³ A luancia kum 100 chungah chiti thuhmi hna nih hliphlau tein a ummi le teimami an si kha an langhter. Cutin an um caah thluachuah an hmu lai ti cu a fiang ko. Rawlṭuan rian cu Khrih he uktu a ṭuan hngami 144,000 a taang rihmi hna pumhnak ca lawngah a si maw?

14, 15. A Tling Cangmi Pathian Thil Thuk Hna timi cauk nih zei bantuk phu pali kong dah a fianter?

¹⁴ Biathlam 7:9-14 ah aa ṭialmi “mibu nganpi” (“mirun nganpi,” King James Version) kong kha zumhfekmi nu he pa he hngalh an duhnak hi a saupi cang. Asinain Khrih nih mah mibu nganpi aho an si kha a phuan caan a phanh rih lo caah an hngalhthiamning cu tuchan kan hngalhmi le kan duhmi, a fiangmi biatak he aa dan tukmi hi khuaruahhar awk a si lo.

¹⁵ 1917 ah A Tling Cangmi Pathian Thil Thuk Hna timi cauk nih “Vancung khamhnak phunhnih a um i vawleicung khamhnak zong phunhnih a um” tiah a ti. Mah aa lo lomi ruahchannak a ngeimi phu pali ah ahote dah aa tel? A phukhatnak cu Khrih he uktu a ṭuanṭi hngami 144,000 an si. A phuhnihnak cu mirun nganpi an si. Annih cu Khrihfaram church ah a um rihmi, Khrihfa aa timi hna kha an si tiah rak ruah a si. Zumhnak cu an ngei pah ko nain zumhfek tein um awkah an zumhnak cu a za lo. Cucaah vancung ah a niam deuhmi hmun pek an si lai. Vawleicung ah cun a phuthumnak a simi Abraham, Moses le midang ti bantuk hlanlio i zumhfekmi hna an um lai. Annih cu a phulinak a simi vawlei mi hna cungah nawl an ngei lai.

16. 1923 le 1932 ah zei bantuk thlaraulei ceunak dah a ceu?

¹⁶ Tuchan ah kan sunsakmi biatak ningin hngalhthiam awkah thiang thlarau nih Khrih zultu hna kha zeitindah lam a hruai hna? Thlaraulei ceunak cu duhsah duhsah in a ceu thluahmah. 1923, Vennak Innsang nih Khrih uknak tangah vawlei ah a um hngami van ruahchannak a ngei lomi phu pakhat kong a fianter. 1932, Vennak Innsang nih Pathian chiti thuhmi Israel Siangpahrang Jehu kha a hmaan lomi biaknak dohnak ah a bawmmi Jonadab (Jehonadab) kong a fianter. (2 Si. 10:15-17) Tuchan zongah Jonadab he aa lomi phu pakhat an um lai tiah mah capar nih a ti, mah phu kha hi vawlei i nun awkah Jehovah nih “Armageddon harnak in” a luatter hna lai tiah a ti chap.

17. (a) 1935 ah zei bantuk a ceu tukmi thlaraulei ceunak dah a hung um? (b) Mirun nganpi kong hngalhthiamnak thar nih zumhfekmi Khrihfa hna kha zeitindah a ṭhathnemh hna? (“ Atu lawngah Kan Hna a Ngam” timi rinli kulh zoh.)

¹⁷ 1935 ah a ceu tukmi thlaraulei ceunak a hung um. Washington, D.C. ah tuahmi civui ah mirun nganpi cu vawlei ruahchannak a ngeimi an si, annih cu Jesuh chimmi tuu le meheh bianabia i tuu kha an si tiah an thanh. (Matt. 25:33-40) Mirun nganpi cu “tuudang” ah aa telmi an si i Jesuh  nih “annih zong kha ka ratpi ve hrimhrim hna lai” tiah a ti. (Johan 10:16) Phungchimtu J. F. Rutherford nih “vawleicung ah zungzal nun ding aa ruahchanmi paoh zaangfahnak in dir u” tiah a ti tikah aa pummi a cheu leng cu an dir. Mah tikah “mirun nganpi hi zoh hna hmanh u” tiah a ti. Mi tampi cu hmailei caah an i ruahchanmi kha an hngalh cang i mah nih an lung a suk tuk hna.

18. Khrih zultu hna nih phungchimnak ah zeidah biapi ah an chiah, zei ṭhatnak dah a chuak?

¹⁸ Mah caan thawkin Khrih nih a miphun kha harnak nganpi in him tein a luat i a nung hngami mibu nganpi ah aa telmi hna pumhnak rian kha biapi chiah awkah lam a hruai hna. A hramthawk ah cun mah pumhnak rian cu lunghmuih awk tlak a lo lo. Unaupa Rutherford nih “‘mirun nganpi’ cu mah tlukin an tam men lai lo” ti hmanhin a rak chim bal. Jehovah nih mah caan thawkin rawlṭuannak rian kha zeitlukin dah thluachuah a pek ti kha atu cu kan hngalh cang. Jesuh le thiang thlarau lamhruainak tangah chiti thuhmi le an hawile a simi “tuudang” cu Jesuh nih a chimchung bantukin “tuukhal pakhat” tangah “tuurun runkhat” in rian an ṭuanṭi.

19. Mibu nganpi a karh chin nakhnga zeitindah rian kan ṭuan khawh ve?

¹⁹ Zumhfekmi mi tam deuh cu Khrih le 144,000 ukmi vawlei paradis ah zungzal in an nung lai. Baibal ruahchannak kong fiang tein hngalhthiam awkah Khrih nih Pathian miphun lam a hruai hnaning kong ruah cu a nuam tukmi a si. Mah ruahchannak kong mi sin kan chim khawhmi cu tinvo sung taktak a si. Mibu nganpi an karh chin nakhnga le Jehovah min thangṭhat chinchin a si nakhnga mah rian ah kan sining nih a pek ningin lungtho tein i tel hna u sih.—Luka 10:2 rel.

20. Satan bu ah zei hna dah aa tel, zumhawktlak tein um awkah zeidah tuah awk a si lo?

²⁰ Pathian mi hna nih Pennak kong an hun hngalh thluahmah tikah mah vancung cozah cung i zumhawktlak tein um awkah zeidah a herh timi zong an hngalh a hau. Mah kong he aa tlaiin 1922, Vennak Innsang nih Jehovah bu le Satan bu tiin bu pahnih a um i Satan bu ah chawlehnak, biaknak le nainganzi an i tel tiah a langhter. Khrih uknak tang i Pathian Pennak cungah zumhawktlak tein a ummi hna nih Satan bu ah aa telmi pakhatkhat ah an i telnak thawngin an zumhfehnak kha an thlahdorh awk a si lo. (2 Kor. 6:17) Mah cu zei sullam dah a si?

21. (a) Zumhawktlak sal nih chawlehnak nganpipi he aa tlaiin Pathian miphun kha zeitindah ralrin a pek hna? (b) 1963, Vennak Innsang nih “Babilon Khualipi” kong zeidah a chim?

²¹ Zumhawktlak sal timhpiakmi thlarau rawl nih chawlehnak nganpipi i ziknawh an einak kha a langhter lengmang i Pathian miphun kha thilri chawva duh tuk lo awkah ralrin a pek hna. (Matt. 6:24) Cu bantukin kan cauk pawl nih Satan bu ah aa telmi biaknak kong zong a langhter lengmang. 1963, Vennak Innsang nih “Babilon Khualipi” timi nih Khrihfaram lawng si loin a hmaan lomi biaknak dihlak a langhter tiah fiang tein a chim. Cucaah hi cauk Ṭhen 10nak ah tam deuh in kan hmuh lai bantukin hmun kip,  nunphung kip ah a ummi Pathian mi hna cu a hmaan lomi biaknak in ‘chuah’ awk le a ṭhalomi a tuahsernak vialte he i cawhkalh lo awkah bawmh an si.—Biat. 18:2, 4.

22. Vawlei Ralpi Inak lioah Pathian miphun tampi nih Rom 13:1 bia kha zeitindah an rak hngalhthiam?

²² Satan bu ah aa telmi nainganzi tah zeitin? A hmaanmi Khrihfa hna cu raltuknak le miphun dohnak ah i tel khawh a si maw? Vawlei Ralpi Inak lioah Baibal Siangngakchia hna nih Khrih zultu a simi nih an minung hawi kha thah awk a si lo ti kha an hngalh. (Matt. 26:52) Asinain Rom 13:1 nih “ram uktu bawi” an nawl ngaih ding a ti caah ralkap tlak khawh a si, ralthuam i hruk khawh a si i hriamnam hmanh i tlaih khawh a si tiah an rak ruah. Asinain ral pawl thah awkah fial kan si ahcun meithal kha thli lakah kan kah awk a si tiah an ruah.

23, 24. Vawlei Ralpi IInak ah Rom 13:1 bia kha zeitindah an hngalhthiam, Khrih zultu hna kha tam deuh in hngalhthiam awkah thiang thlarau nih zeitindah lam a hruai hna?

²³ 1939 ah Vawlei Ralpi IInak aa thawk tikah Vennak Innsang nih khoikalei hmanh ṭanlonak kong kha a dikthliar in a fianter. Mah capar nih Khrihfa a simi cu Satan vawlei i raltuknak le miphun dohnak ah an i tel awk a si lo tiah fiang tein a langhter. Mah cu a caante ah hmuhmi lamhruainak a si. Cuticun Khrih zultu hna cu raltuknak ah i telnak thawngin a chuakmi thisen chuah mawhnak in an luat. Asinain 1929 thawklei ah kan cauk pawl nih Rom 13:1 i uktu bawi timi cu vawlei uktu hna si loin Jehovah le Jesuh an si tiah a ti. Hngalhthiamnak tam deuh in an herh rih.

²⁴ Cu bantuk ruahnak remh awkah thiang thlarau nih Khrih zultu hna kha 1962 ah lam a hruai hna, mah kum November  15 le December 1 chuahmi Vennak Innsang ah Rom 13:1-7 kong a fiantermi philh khawh lomi capar aa tel. A donghnak ah, Pathian miphun nih Jesuh chimmi mah bia chung i nawlngaihnak he aa tlaimi phunglam kha an hun hngalhthiam: “Siangpahrang ta a simi cu Siangpahrang kha pe ko u, Pathian ta a simi cu Pathian kha pe ko u.” (Luka 20:25) A hmaanmi Khrihfa hna nih uktu bawi timi cu hi vawleicung i nawlngeitu pawl an si i an nawl kan ngaih hna awk a si ti kha an hun hngalhthiam. Asinain an nawl kan ngaih hnanak cu ri a ngei. Nawlngeitu hna nih Jehovah Pathian nawl ngaih lo awk an kan fial tikah hlanlio i lamkaltu hna bantukin “minung nakin Pathian nawl kan ngaih deuh awk a si” tiah kan leh hna. (Lam. 5:29) Hi cauk Ṭhen 13nak le 14nak ah Pathian mi hna nih khoikalei hmanh ṭanlo ding timi phunglam zeitindah an zulh ti kha tam deuh in kan hlathlai te lai.

25. Pathian Pennak kong hngalhthiam awkah thiang thlarau lamhruainak kha zeicah na sunsak?

²⁵ A luancia kum 100 chungah Khrih zultu pawl cawnpiak an simi Pennak kong vialte kha ruat ṭhan hmanh. Pathian Pennak cu zeitikah dah van ah dirh a si ti le mah Pennak cu zeitlukin dah a biapit ti kha kan hngalh cang. Zumhfekmi hna pek an simi ruahchannak pahnih a simi vancung ruahchannak le vawleicung ruahchannak kong zong fiang tein kan hngalh cang. Vawlei nawlngeitu hna an nawl a zatawk in kan ngaih buin zeitindah Pathian Pennak cungah zumhawktlak tein kan um khawh timi zong kan hngalh cang. Hitin i hal, ‘Jesuh Khrih nih vawleicung i zumhawktlak sal kha mah a sunglawimi biatak hngalhthiam awk le mi cawnpiak awkah lam hruai hlah sehlaw mah kong cu ka hngal hnga maw?’ Khrih le thiang thlarau nih lam an kan hruaimi cu thluachuah taktak a si.