1, 2. Vawlei tuanbia i a cang balmi thil lakah a lianngan bikmi cu zeidah a si, mah thil minung hmuh lonak ah a canmi cu zeicah khuaruahhar awk a si lo?

 TUANBIA chung i thlennak nganpi a um lio caan ah nun cu zeidah a lawh hnga tiah na ruat bal maw? Mi tampi cu an ruat tawn. Asinain ruat ṭhan hmanh: Cu bantuk caan ah hei nung hmanh law thlennak a chuahtertu a biapi bikmi thil kha na hmu hnga maw? Na hmu theng lai lo. Uknak hlun a tlaktertu thil le mah kong he aa tlaiin tuanbia cauk ah ṭialmi hna cu mipi hmuh lonak ah a cangmi an si tawn. Mah thil tam deuh cu a thli tein i tonnak khaan le cozah zung hna ah a cangmi an si. Asinain cu bantuk thlennak nih mi tampi kha a hnorsuan hna.

² Vawlei tuanbia i a cang balmi thil lakah a lianngan bikmi tah zeitin? Mah nih mi tampi kha a hnorsuan hna. Asinain mah thil cu minung hmuh lonak ah a cangmi a si. Mah cu vancung ah Messiah ukmi Pathian Pennak dirh a simi kha a si, hlanliopi in chimchungmi mah Pennak nih a rauhhlan ah hi vawlei uknak vialte hi a donghter dih cang lai. (Daniel 2:34, 35, 44, 45 rel.) A biapimi mah thil a canmi kha mi nih an hmuh lo caah Jehovah nih minung sinin mah thil kha a thuh tiah kan ti kho lai maw? Asiloah zumhfekmi a mi hna kha mah thil caah a hlankan in a timchung hna maw? Zoh hna hmanh u sih.

3-5. (a) Malakhi 3:1 i “biakamnak lamkaltu” cu ahodah a si? (b) Biakinn ah “biakamnak lamkaltu” a rat hlanah zeidah a cang lai?

³ Messiah Pennak dirhnak ca i a miphun timhtuah awkah Jehovah cu hlanliopi in tinhnak a ngei. Tahchunhnak ah, Malakhi 3:1 i chimchungbia hi ruathmanh: “Zohhmanh, ka hmaiah ka lam a sialtu ding ka lamkal ka thlah lai. Nan kawlmi Bawipa cu chikkhatte ah a biakinn ah a ra lai; nannih nih nan duhmi biakamnak lamkaltu cu hika ah a ra cang.”

⁴ Mah bia chanthar a tlinnak ah, “Bawipa” timi Jehovah cu thlaraulei biakinn i vawlei lei tual ah rian a ṭuanmi hna check awkah zeitikah dah a rat? Jehovah cu “biakamnak lamkaltu” he an ra lai tiah chimchungbia nih a ti. Mah cu ahodah a si? Messiah Siangpahrang Jesuh Khrih a si. (Luka 1:68-73) Jesuh  nih Uktu a ṭuankami in vawleicung i Pathian miphun kha a check hna lai i a thenh hna lai.—1 Pit. 4:17.

⁵ Malakhi 3:1 i a hmasa deuh ah ṭialmi “lamkal” tah ahodah a si? Mah lamkal cu Messiah Siangpahrang a rat hlanah a ummi a si lai. Cu a si ah 1914 hlanah Messiah Siangpahrang caah pakhatkhat nih ‘lam a sial’ maw?

6. Hmailei a cang hngami thil ca i Pathian miphun timhtuah awkah a ra hmasami “lamkal” cu ahodah a si?

⁶ Hi cauk chungah cu bantuk biahalnak hna i a phi kha chanthar Jehovah miphun i lungthawh awk ngai a simi tuanbia ah kan hmuh lai. Tuanbia zoh tikah kumzabu 19nak a donghlei ah zumhawk a tlakmi phu hmete cu Khrihfa deu tampi lakah a hmaanmi Khrihfa in an hung lang ti kha kan hmuh. Mah phu cu Baibal Siangngakchia tiin hngalh an si. An lakah hruaitu a simi Charles T. Russell le a hawile cu chimchungmi “lamkal” in rian an rak ṭuan. Pathian miphun kha thlaraulei lamhruainak an pek hna i a ra laimi thil caah an timhtuah hna. “Lamkal” nih cutin a tuahnak lam pali kha i ruah hna u sih.

7, 8. (a) A thi kho lomi thlarau cawnpiaknak cu a hmaan lo ti kha 1800 hnuah ahote nih dah an hun langhter? (b) C. T. Russell le a hawile nih a hmaan lomi a dang zei cawnpiaknak hna zong dah an langhter?

⁷ Baibal Siangngakchia hna nih thlacam buin Baibal an hlathlai; zapi hnatla in biakhiahnak an tuah, an hngalhmi biatak kha an khawmh i cauk in an chuah. Kum tampi chungah Khrihfaram cu thlaraulei muihnak nih a khuh hna i an cawnpiaknak tampi cu lawkih mi hna sinin a rami a si. A lang ngaimi tahchunhnak pakhat cu a thi kho lomi thlarau a um timi cawnpiaknak hi a si. Asinain 1800 hnuah lungthin ṭha a ngeimi mi tlawmte nih mah cawnpiaknak kha ṭha tein an hlathlai tikah Baibal he aa tlak lo ti kha an hun hngalh. Henry Grew, George Stetson le George Storrs nih mah cu lih bia a si tiah ralṭha tein mi an cawnpiak hna i ca an ṭial. a Mah an rianṭuannak nih C. T. Russell le a hawile kha Baibal hngalhthiam chin awkah a bawmh hna.

⁸ A thi kho lomi thlarau a um timi cawnpiaknak he aa pehtlaimi a dang cawnpiaknak hna zong hi mi lung a tuaitermi le a hmaan lomi a si ti kha Baibal Siangngakchia phu hmete nih an hun hngalh. Mah ah miṭha vialte van ah an kai timi le Pathian nih misual pawl i an thlarau kha hell mei ah zungzal in a hrem hna timi cawnpiaknak aa tel. Russell le a hawile nih mah cawnpiaknak hna cu lih bia an si kha capar, cauk, cauk hmemi, cazual le thanhca ah ralṭha tein an langhter.

9. Thumkomh pathian cawnpiaknak a hmaan lo kha Zion Vennak Innsang nih zeitindah a langhter?

⁹ Baibal Siangngakchia hna nih mi tampi cohlanmi Thumkomh pathian cawnpiaknak zong hi a hmaan lo tiah an langhter. 1887, Zion Vennak Innsang nih hitin a ti: “Jehovah le kan Bawipa Jesuh an i dannak le Pa le Fa an sinak kong kha Baibal nih fiang tein a langhter.” Cun hitin a ti chap: “Pathian pathum ah pakhat asiloah Pathian pakhat ah pathum timi  thumkomh Pathian cawnpiaknak a laar ngaimi le mi tampi nih an cohlanmi cu khuaruahhar taktak a si. Mah nih Khrihfaram biaknak hna cu thlaraulei an i hngilh caah Satan nih mah a hmaan lomi cawnpiaknak kha a karhter khawh ti a langhter.”

10. Vennak Innsang nih 1914 cu aa thleidangmi kum a si kha zeitindah a langhter?

¹⁰ Zion Vennak Innsang le Khrih A Phanh Thanhtu timi journal nih a min he aa tlakin Khrih phanhnak he aa pehtlaimi chimchungbia hna kha biapi in a langhter. Mah journal caah ca a ṭialmi zumhfekmi chiti thuhmi hna nih “kum sarih” kong Daniel chimchungbia cu Messiah Pennak he aa tlaimi Pathian biakam a tlin caan he aa pehtlai ti kha an hngalh. Mah kum sarih cu 1914 ah a dong lai tiah 1876 lioin an rak ti cang. (Dan. 4:25; Luka 21:24) Mah lio caan ah a nungmi kan unau hna nih 1914 kong kha a dikthliar in cun an rak hngal lo nain an hngalhmi biatak kha hmun tampi ah an rak thanh. Mah ruangah a chuakmi ṭhatnak kha atu tiang kan hmuh.

11, 12. (a) Unaupa Russell nih biatak a hngalh khawh caah ahodah thangṭhatnak a pek? (b) 1914 hlanah Russell le a hawile nih an ṭuanmi rian cu zeitlukin dah a biapit?

 ¹¹ Russell a si zong, zumhfekmi a hawile an si zongah mah a sunglawimi biatak an hngalh khawh i an langhter khawh caah anmahle anmah thangṭhatnak an i pe lo. Russell nih amah hlan i rian a rak ṭuanmi hna tu kha thangṭhatnak a pek hna. A hleiin a miphun nih hngalh an herhmi kong kha hngalh an herh caante ah a cawnpiaktu, Jehovah Pathian kha thangṭhatnak a pek. A hmaan lomi cawnpiaknak chungin a hmaanmi cawnpiaknak langhter awkah Russell le a hawile nih an i zuammi kha Jehovah nih thluachuah a pek taktak hna. Kum a liam thluahmah tikah annih cu Khrihfaram he an i thleidang chinchin.

¹² 1914 hlanah mah zumhfekmi pa pawl nih biatak dirkamh awkah rian an ṭuanmi cu khuaruahhar taktak a si. Hnulei caan kha ruat ṭhan in 1917, November 1, Zion Vennak Innsang le Khrih A Phanh Thanhtu nih hitin a ti: “Tuchan mi tampi cu hell mei le a dang a hmaan lomi cawnpiaknak ruangah ṭihnak an ngeihmi in an luat cang . . . A luancia kum sawm li lengin a thomi Biatak tilet cu a ngan thluahmah i vawleicung pumpi a cul tiang a ngan lai. Vawleicung pumpi ah Biatak a karh nakhnga lo ralchanhtu hna nih an i zuammi cu rili i tilet nganpipi kha hmunphiah sawhsawh in phiah he aa lo.”

13, 14. (a) “Lamkal” nih Messiah Siangpahrang caah zeitindah lam a sial? (b) A luancia kum 100 leng i kan unau hna sinin zeidah kan i cawn khawh?

¹³ Mah hi ruathmanh: Mi nih Jesuh kha a Pa, Jehovah he an thleidan khawh hna lo ahcun Khrih rat hram aa thawknak caah timhcia tein an um kho lai maw? Cun a thi kho lomi nunnak cu Khrih hnu a zulmi mi tlawmte lawng nih hmuhmi laksawng sung a si tiah ruat loin mi zapi hmuhmi a si tiah an ruah ah tah? Asiloah Pathian nih mi kha hell mei ah zungzal in a hrem hna tiah an ruah ah tah timhcia an si kho lai maw? An si hrimhrim lai lo. “Lamkal” nih Messiah Siangpahrang caah lam a sial ti cu a fiang ko.

¹⁴ Tuchan ah tah zeitin? A luancia kum 100 leng i kan unau hna sinin zeidah kan i cawn khawh? Kannih zong lungtho tein Baibal a relmi le a hlathlaimi kan si a hau ve. (Johan 17:3) Thilri chawva lawng biapi ah a chiami hi vawlei ah mi cu thlarau rawl ei awk an ngeih lo lioah kannih cu thlarau rawl ei kan duhnak ṭhang chin lengmang ko seh.—1 Timote 4:15 rel.

15. Baibal Siangngakchia hna nih zeidah duhsah duhsah in an hun hngalh? (A tanglei fianternak zong zoh.)

¹⁵ Baibal Siangngakchia hna nih vawlei he aa cawhkalhmi church in chuah a hau tiah an cawnpiak hna. 1879, Vennak Innsang nih “Babilon church” kong a fianter. Mah cu pope nawlngeihnak kha a si maw? Asiloah Roman Catholic Church dah a si? Protestant biaknak hna nih Baibal chung i Babilon timi cu Catholic Church kha a si tiah an ti. Asinain chanthar “Babilon” ah Khrihfaram i church vialte an i tel ti kha Baibal Siangngakchia hna nih duhsah duhsah in an hun hngalh. Zeicah? An dihlak in a cunglei ah kan i ruahmi a hmaan lomi cawnpiaknak hna kha an cawnpiak hna caah a  si. b A hnuah kan cauk hna nih Babilon church ah a ummi lungthin ṭha a ngeimi hna nih zeidah an tuah awk a si kha fiang chin lengmang in a langhter.

16, 17. (a) Kum Thongkhat Deika cauk, a uk 3nak le Vennak Innsang nih mi kha a hmaan lomi biaknak in chuah awkah zeitindah an forh hna? (b) Cu bantuk ralrin peknak kha zeinihdah hmual a ngeihter lo? (A tanglei fianternak zoh.)

¹⁶ Tahchunhnak ah, 1891 ah Kum Thongkhat Deika timi cauk, a uk 3nak nih Pathian nih chanthar Babilon a hlawtnak kong kha a fianter i “Khrihfaram i church vialte cu hlawt an si cang” tiah a ti. Cun “a hmaan lomi a cawnpiaknak le a tuahsernak a hna a tla lomi vialte cu atu ah amah chungin chuah a herh cang” tiah a ti chap.

¹⁷ 1900, January, Vennak Innsang nih Khrihfaram church ah an min an i khumh rih nain “Ka zumhnak cu biatak ningin a si i a dang zongah kaa pum setsai lo” tiah aa silhnalhmi hna kha a cawnpiak hna. Hitin a ti hna: “Babilon in a cheu chuah, a cheu um cu aa tlak hnga maw? Mah cu nawlngaih a si hnga maw, . . . Pathian duhmi le cohlanmi tah a si hnga maw? A si hrimhrim lo. Mi pakhat cu biaknak pakhat ah a luh tikah mah biaknak he mi zapi hngalh in hnatlaknak a tuah. Cucaah mah biaknak in mi zapi hngalh in a chuah hlan lo . . . mah hnatlaknak ningin zumhfek tein a um a hau.” Mah hnu kum tampi chung mah kong kha fiang chin lengmang in langhter a si. c Jehovah salle nih a hmaan lomi biaknak ṭemṭawnnak vialte kha an hlawt awk a si.

18. Mi cu a Liannganmi Babilon in zeicah an chuah a herh?

¹⁸ A Liannganmi Babilon in chuah awkah cutin ralrin pek lengmang a si lo ahcun Siangpahrang a ṭuankami Khrih nih vawleicung ah timhcia a simi chiti thuhmi phu pakhat a ngei kho hnga maw? A ngei kho lai lo, zeicatiah Babilon in a chuakmi hna lawng nih Jehovah kha “thlarau le biatak” in an biak khawh caah a si. (Johan 4:24) Tuchan ah tah a hmaan lomi biaknak he i cawhkalh lo awkah bia kan khiak maw? “Ka mi hna, chuak tuah u, amah chung khan chuak tuah u” timi nawlpeknak kha zul zungzal hna u sih.—Biathlam 18:4 rel.

19, 20. Vennak Innsang nih Pathian miphun kha hmunkhat ah i pumhṭi awkah zeitindah a forh hna?

¹⁹ A si khawhnak hmun paohah zumtu khat hna cu Pathian biak awkah an i pumhṭi awk a si tiah Baibal Siangngakchia hna nih an cawnpiak hna. A hmaanmi Khrihfa hna cu a hmaan lomi biaknak in chuah lawng a za lo. A thiangmi biaknak ah an i tel zong a hau. Vennak Innsang chuah a sika in a reltu hna kha biaknak caah hmunkhat ah i pumh awkah a forh hna. Tahchunhnak ah, 1880, July ah Unaupa Russell nih phungchimtu in khual a tlawnnak kong kha a langhter i pumhnak hna cu zeitluk thazaang petu dah an si kha a chim. Cun an ṭhanchonak kha card ah ṭial in kuat awkah careltu hna kha a forh hna, mah lak i cheukhat kha journal ah telhchih a si lai.  Aa tinhnak cu zeidah a si? “Zumhnak aa khatmi hna he nan i pumṭi maw, pumṭi lo ti le Bawipa nih zeitindah thluachuah aan pek hna ti kha . . . kan dihlak in kan hngalhter u,” tiah a ti.

²⁰ 1882, Vennak Innsang ah “Hmunkhat ah i Pumhṭinak” timi capar aa tel. Mah capar nih Khrihfa hna kha “pakhat le pakhat i bawmh, tha i pek le i forhnak caah” pumhnak tuah awkah a forh hna. Hitin a ti: “Nan lakah mifim asiloah thiamnak a ngeimi an um le um lo cu a biapimi a si lo. Pakhat cio nih nanmahle nan Baibal, cauk, khedan le Baibal biafang kawlnak (Concordance), . . . ti bantuk nan ngeihmi bawmtu thilri vialte kha rak i put u. A kong pakhat in i thim u; hngalhthiam awkah Thlarau lamhruainak hal u; cun rel u, ruat u law Baibal cang pakhat kha a dang Baibal cang he tahchunh u, cutin nan tuah ahcun biatak hngalhthiam awkah thiang thlarau nih lam aan hruai hrimhrim ko hna lai.”

21. Pennsylvania, Allegheny i Khrihfabu nih pumhnak le unau pawl zohkhenhnak kongah zeitindah zohchunhawk ṭha an chiah?

²¹ Baibal Siangngakchia hna cu U.S.A., Pennsylvania, Allegheny ah zungpi an ngei. Cuka ah Hebru 10:24, 25 (rel) i cawnpiaknak kha zul in hmunkhat ah an i pumhṭinak thawngin zohchunhawk ṭha an chiah. Kum upa a simi unaupa Charles Kapen nih a ngakchiat lioah a rak i pumhmi kong kha a hnuah a chim. Hitin a ṭial: “Bupi ta a simi civui tuahnak  inn i vanpang ah aa ṭialmi Baibal cang lak i pakhat kha kaa cinken rih. Mah cacang cu ‘Saya cu pakhat lawng nan ngei i nan dihlak in u le nau nan si’ timi a si. Mah cacang cu ka lung chungah a caam peng i Jehovah miphun lakah cawnpiaktu le mi sawhsawh tiin thleidannak a um lo ti kha a ka hngalhter.” (Matt. 23:8) Unaupa Kapen nih lung a thawhtermi pumhnak, thazaang peknak le unau pakhat cio zohkhenh awkah Unaupa Russell nih aa zuammi zong kha aa cinken rih.

22. I pumh awkah thapeknak kha zumhfekmi hna nih zeitindah an lehrulh, an sinin zeidah kan i cawn khawh?

²² Mah zohchunhawk ṭha le an hmuhmi lamhruainak hna kha zumhfekmi hna nih an zulh. Khrihfabu kha Ohio le Michigan ti bantuk ramkulh zongah an dirh i a hnuah Chaklei America pumpi le ram dangdang zongah an dirh. Ruathmanh: Zumhfekmi hna cu Pathian biak awkah hmunkhat i pumh ding timi Baibal lamhruainak zulh awkah cawnpiak an si lo ahcun Khrih a ratnak caah timhcia an si kho lai maw? An si kho hrimhrim lai lo. Kannih tah zeitin? Kannih zong hmaan tein i pumh awkah bia kan khiah ve ding a si, cun hmunkhat ah Pathian biakṭi awk le pakhat le pakhat thlaraulei tha i pek awkah caanṭha kan kawl awk a si.

23. Chiti thuhmi vialte biatak kong a chimtu si a herhnak kong kha Vennak Innsang nih zeitindah fiang tein a langhter?

²³ Chiti thuhmi vialte cu biatak kong a chimtu an si awk a si tiah Baibal Siangngakchia hna nih an cawnpiak hna. 1885, Vennak Innsang nih hitin a ti: “Chiti thuhmi vialte cu thawngṭha chim awkah chiti thuh kan si (Isa. 61:1), phungchim awkah auh kan si ti kha kan philh lo awk a  si.” 1888, Vennak Innsang ah mah forhnak bia aa tel: “Kan hmuhmi rian cu a fiang ko . . . Mah kha zei ah kan rel lo i kan i silhnalh ahcun kannih cu a tha a thumi sal kan si lai i chiti thuh awkah aa tlak lomi kan si kha kan langhter a si lai.”

24, 25. (a) Russell le a hawile nih mi kha phungchim awkah an forh hna lawng si loin zei zong dah an tuah? (b) Colporteur pakhat nih ‘mawṭaw a rak um setsai lo lio caan’ i a rianṭuannak kong kha zeitindah a chim?

²⁴ Unaupa Russell le a hawile nih midang kha phungchim awkah an forh hna lawng a si lo. Baibal Siangngakchia Cazual tiah auhmi cazual pawl kha an hun chuah, mah cazual kha a hnuah Zumhnak Hlun tiah an auh. Vennak Innsang a relmi hna nih mah cazual kha man loin mi an pek hna.

²⁵ Phungchimnak ah caantling in aa pemi hna cu colporteur tiah auh an si. A hmasa ah a kong ṭialmi Charles Kapen cu colporteur a si ve. A hnuah hitin a chim: “Pennsylvania ramkulh dihlak ka cul khawh nakhnga United States Cozah nih an chuahmi khuaram hmanthlak kha ka hman. Mah hmanthlak nih lam vialte kha a langhter caah hmun kip ah ka ke in kal khawh awkah a ka bawmh. A caan ah khuate ah nithum chung ka kal i Baibal in Hlathlainak timi cauk cah a duhmi hna cazin ka lak tawn. Cun rangleng ka hlan i mah cauk kha ka phawt hna. Lothlo pawl sinah kaa din i ka riak lengmang. Mah lio caan ah mawṭaw a rak um setsai rih lo.”

26. (a) Pathian miphun cu zeicah phungchimnak ah an i tel a herh? (b) Zei bia dah kan i hal awk a si?

²⁶ Cutin phungchim khawh awkah ralṭhatnak le lungthawhnak ngeih a herh taktak. A hmaanmi Khrihfa hna cu phungchim a biapitnak cawnpiak an si lo ahcun Khrih uknak caah timhcia an si kho lai maw? An si hrimhrim lai lo. Mah lengah mah rian cu Khrih a ratnak a langhtertu a biapimi hmelchunhnak a hung si lai. (Matt. 24:14) Mah nunnak khamhnak rian kha an nunnak ah a biapi bikmi siter awkah Pathian miphun cu timhtuah an si. Kannih zong hitin kan i hal awk a si: ‘Phungchim rian cu ka nunnak ah a biapi bikmi a si maw? Mah rian ah tling tein kaa tel khawh nakhnga mahca ṭhatnak ka hlaw maw?’

27, 28. Lamkaltu Johan nih langhnak ah zeidah a hmuh, Pennak dirh a simi kha Satan le a khuachia hna nih zeitindah an lehrulh?

²⁷ A donghnak ah, a biapimi kum a simi 1914 cu a hung phan. Hi ṭhen a thawknak ah kan i ruah cang bantukin vancung ah a cangmi a biapimi thil a hmumi minung ahohmanh an um lo. Asinain mah thil kha lamkaltu Johan nih langhternak bia in langhnak ah a hmuh. Mah hi ruathmanh: Johan nih vancung ah “hmelchunhnak nganpi pakhat” a hmuh. “Minu” cu nau a pawi i fapate a hrin, mah minu cu vancung i thlarau pum a ngeimi hna in dirhmi Pathian bupi kha a si. Mah langhternak fa cu a rauhhlan ah “miphun vialte thir fung in a uktu ding” kha a si. Asinain a chuahle cangka “an lak zau i Pathian le a bawiṭhutdan sinah an kalpi.” Vancung ah aw thangpi pakhat nih hitin a ti: “Atu cu Pathian khamhnak a phan cang! Atu cu Pathian nih a ṭhawnnak kha siangpahrang  bantukin a langhter cang. Atu cu a Messiah nih khan a nawlngeihnak kha a langhter cang.”—Biat. 12:1, 5, 10.

²⁸ Johan hmuhmi langhnak cu Messiah Pennak dirhnak kong a si ti cu a fiang ko. Mah cu a sunglawi tukmi thil a si ko nain a mikip in cun an i lawm lo. Satan le a khuachia hna nih Mikhael asiloah Khrih lamhruainak tangah a ummi zumhfekmi vancungmi hna kha an doh hna. Zeidah a cang? Baibal ah hitin kan hmuh: “Limkeng nganpi cu leng ah an hlonh. Cu limkeng cu rulpi tar, Khuachia, asiloah Satan timi vawleicung mi vialte a hleng dihtu hna kha a si. Amah cu a vancungmi vialte hna he vawlei ah an thlak hna.”—Biat. 12:7, 9.

29, 30. Messiah Pennak dirh a si tikah (a) vawleicung ah, (b) vancung ah zeitindah thil sining aa thlen?

²⁹ 1914 hlanpi in Baibal Siangngakchia hna nih aa thleidangmi mah kum ah harnak caan aa thawk lai tiah an rak chim. Asinain an chimmi cu zeitluk hmaan in dah a tlin lai ti kha an rak hngal lo. Mah caan thawkin Satan cu minung cungah huham a ngei chin lai ti kha Johan hmuhmi mah langhnak nih a langhter: “Vawlei le rili caah cun ṭihnung a va si hringhran dah! Zeicahtiah Khuachia cu nan sinah a rung ṭum cang i cu pin ah caan tawite lawnglawng ka ngei ti kha a hngalh fawn caah a thin a linh in a lin ko.” (Biat. 12:12) 1914 ah vawlei ralpi pakhatnak aa thawk i siangpahrang nawlngeihnak he Khrih a rat a langhtermi hmelchunhnak cu vawleicung pumpi ah tlin hram aa thawk. “Ni hmanung bik” caan cu aa thawk cang.—2 Tim. 3:1.

³⁰ Asinain vancung ah cun lunglawmhnak a um. Satan le a khuachia hna cu vancung in a zungzal in ṭhawl an si cang. Baibal ah hitin kan hmuh: “Nannih van hna le khika i a ummi vialte hna, i lawm tuah u.” (Biat. 12:12) Vancung cu a thiang cang i Jesuh cu Siangpahrang a si cang. Atu ah Messiah Pennak cu vawleicung i Pathian miphun hna ca rianṭuan awkah timhcia a si cang. Zeidah a tuah lai? A pakhatnak ah hi ṭhen a thawknak ah kan hmuh bantukin “biakamnak lamkaltu” a simi Khrih nih vawleicung i Pathian salle kha a thenh hna lai. Mah cu zei sullam dah a si?

31. Malakhi nih thianhnak caan kong kha zeitindah a chimchung, mah chimchungbia cu zeitindah a tlin? (A tanglei fianternak zong zoh.)

³¹ Thenhnak cu in awkah a har lai tiah Malakhi nih a chimchung. Hitin a ṭial: “Aho nih dah a rat ni cu an inkhawh lai? A hung langh tikah ahodah fek tein a dir kho hna lai? Amah cu thianhtu somei bantuk a si, thil sutu chatpiat bantuk a si.” (Mal. 3:2) Mah bia cu a hmaan taktak. 1914 thawkin vawleicung i Pathian miphun cu a fakmi hneksaknak le harnak a pehpeh in an tong. Vawlei Ralpi Inak chungah Baibal Siangngakchia hna cu a fakmi hremnak an tong i thong zong an thlak hna. d

32. 1916 hnuah bupi chungah zei buaibainak dah a chuak?

³² Bupi chung zongah buaibainak a um. 1916 ah kum 64 lawng a si rihmi Unaupa Russell cu a thi, mah tikah Pathian  miphun cu an lau tuk. A thih tikah mi cheukhat nih Russell kha zohchunhawk a tlakmi in an upat tuk laklawh ti a lang. Cu bantuk upatnak kha Unaupa Russell nih a duh lo nain mi tampi nih amah kha Pathian hmuh in an hmuh. A thih hnu cun biatak langhter thluahmah a simi zong hi a dong ve lai tiah mi cheukhat nih an ruah i cheukhat nih cun bupi rianṭuannak kha fakpi in an doh. Cu bantuk lungput nih zumhpialnak a chuahter i mah nih bupi kha a ṭhencheuter.

33. Ruahchannak a tlin lomi nih Pathian miphun kha zeitindah a hneksak hna?

³³ Ruahchannak a tlin lomi zong hi hneksaknak a si ve. 1914 ah Jentail Mi hna Caan a dih lai tiah Vennak Innsang nih a ti nain mah kum ah zeidah a cang lai ti kha unau pawl nih an rak hngal lo. (Luka 21:24) 1914 ah Khrih nih chiti thuhmi hna kha amah he uktu si awkah vancung ah a laak hna lai tiah an ruah. Asinain an i ruahchan bantukin a rak si lo. 1917 a donghlei ah Vennak Innsang nih kum 40 chung rawlṭuan caan cu 1918, ṭhal chuahka ah a dih lai tiah a ti. Asinain 1918 ah phungchim rian cu a dih lo i a ṭhangcho lehlam. Mah tikah Vennak Innsang nih rawlṭuan caan cu a dih ko nain famua suat caan a taang rih tiah a ti. Asinain mi tampi cu an lung a dongh caah Jehovah kha an bia ti lo.

34. 1918 ah ṭih a nung ngaimi zei hneksaknak dah a chuak, Khrihfaram nih Pathian miphun cu “an thi” cang tiah zeicah an ruah?

³⁴ 1918 ah ṭih a nung ngaimi a dang hneksaknak a um ṭhan. Pathian miphun hruai awkah Unaupa Russell rian a chaangtu J. F. Rutherford le a dang rian a ngeimi unaupa pasarih cu tlaih an si. Annih kha U.S.A., Georgia, Atlanta i thong ah saupi tlak awkah a ding loin bia an ceih hna. Pathian miphun hna rianṭuannak cu caan caankhat chung ngol dingmi a lo. Mah tikah Khrihfaram biaknaklei hruaitu tampi cu an i lawm tuk. “Hruaitu” hna cu thong an tla, Brooklyn i zungpi cu khar a si, America le Europe ah phungchim rian cu khenkham a si, cucaah Baibal Siangngakchia hna cu “an thi” cang i hna an kan hnawh kho ti lai lo tiah biaknaklei hruaitu hna nih an ruah. (Biat. 11:3, 7-10) Cutin an ruahmi cu an palh tuk.

35. Jesuh nih a zultu pawl harnak an tonmi kha zeicah a awnh, anmah bawmh awkah zeidah a tuah?

³⁵ Jehovah nih ‘thianhtu le ngun a ṭawltu bantukin’ a miphun kha a thianh hna caah Jesuh nih cu bantuk harnak umnak nawl a awnhmi a si ti kha biatak a ralchanhtu hna nih an rak hngal lo. (Mal. 3:3) Zumhfekmi hna cu mei bantuk a simi hneksaknak in an luat lai, an thiang lai i Siangpahrang rian ṭuan awkah an i tlak deuh lai tiah Jehovah le a Fapa nih an zumh. Pathian miphun a ralchanhtu hna nih a si kho lai lo tiah an ruahmi thil kha 1919 a thawklei in Pathian thlarau nih a hun tuah. Zumhfekmi hna cu an nung ṭhan. (Biat. 11:11) Mah lio caan ah Khrih nih ni hmanung bik caan he aa tlaimi a biapimi hmelchunhnak pakhat kha a tlinter. Mah cu “zumhawk a tlakmi le a fimmi sal” rian a pekmi kha a si. Mah chiti  thuhmi pa hna in dirhmi phu hmete nih a miphun kha a caan hmaan tein thlarau rawl an pek hnanak thawngin lam an hruai hna lai.—Matt. 24:45-47.

36. Pathian miphun cu thlaraulei ah an nung ṭhan ti kha zeinihdah a langhter?

³⁶ 1919, March 26 ah Unaupa Rutherford le a hawile cu thong in an luat. Mah kum, September thla ah civui tuah dingin an timhtuah colh. Sui Chan tiah auhmi a pahnihnak journal chuah ding zongin an timhtuah. Mah journal cu phungchimnak ah Vennak Innsang he hmanṭi awkah chuahmi a si. e Mah kum ah atu ah Khrihfa Nunning le Rianṭuannak tuahchunhnak cauk tiah kan auhmi Bulletin zong chuah hram an thawk. Mah catlap cu a hramthawk tein phungchimnak caah thapetu a si zungzal. 1919 thawkin innkhat hnu innkhat phungchimnak kha biapi deuh ah an hun chiah.

37. 1919 hnuah mi cheukhat nih zumhawktlak lo an si kha zeitindah an langhter?

³⁷ Aa porhlawmi le a ruam a kaimi hna nih mah a nautami rian kha ṭuan an duh lo caah phungchim rian nih Khrih salle kha a thianh thluahmah hna. Mah rian ṭuan a duh lomi hna cu zumhfekmi hna he an i kom ti lo. 1919 hnuah zumhawk a tlak lomi cheukhat cu an thin a hung i zumhfekmi  Jehovah salle kha an bia in le ca in an thangchiat hna, cun Pathian miphun a hremtu hna lei hmanhah an ṭang.

38. Vawleicung i Khrih zultu hna hmuhmi hlawhtlinnak le teinak nih zeidah a langhter?

³⁸ Vawleicung i Khrih zultu hna cu cu bantuk dohnak an tong ko nain thlaraulei ah an ṭhawng i an ṭhangcho. Mah caan thawkin an hlawh a tlinmi le teinak an hmuhmi vialte nih Pathian Pennak nih uk hram a thawk cang ti kha a kan zumhter chin. Pathian nih a Fapa le Messiah Pennak hmangin a bawmh hna ca le thluachuah a pek hna ca lawngah mitling lo a simi phu hmete nih Satan le a vawlei cungah teinak pakhat hnu pakhat an hmuh khawhmi a si.—Isaiah 54:17 rel.

39, 40. (a) Hi cauk aa ṭialning cheukhat cu zeidah an si? (b) Mah cauk hlathlainak in zeitindah ṭhatnak na hmuh khawh?

³⁹ Vancung ah Pathian Pennak dirh a si in kum 100 chungah Pennak nih vawleicung ah a tuahmi thil hna kha a hnu ṭhen hna ah kan i ruah lai. Hi cauk i dal pakhat cio nih vawleicung ah Pennak nih a tuahmi a biapimi thil pakhat cio kha fiang tein an langhter lai. Ṭhen pakhat cio ah a ummi i ruahṭi ṭhan awk rinli kulh nih Pennak cu kan caah zeitlukin dah a um taktakmi a si ti hngalh awkah a kan bawmh lai. A rauhhlan ah ṭhatlonak vialte hrawh awk le vawlei paradis i canter awkah Pennak a rat tikah zeidah a cang lai ti kha a donghnak lei ṭhen hna ah kan i ruah lai. Hi cauk hlathlainak in zeitindah ṭhatnak na hmuh khawh?

⁴⁰ Satan nih Pathian Pennak na zumhnak kha hrawh a duh. Asinain Jehovah nih cun na zumhnak kha fehter a duh, mah lawngah na zumhnak nih aan kilven lai i aan ṭhawnter lai. (Efe. 6:16) Cucaah mah cauk hi thlacam buin hlathlai awkah kan in forh. ‘Pathian Pennak cu ka caah a um taktakmi a si maw?’ tiah i hal zungzal. Na caah a um taktakmi a si ahcun a nungmi kip nih Pathian Pennak cu a um taktakmi a si i a uk cang ti an hmuh tikah mah Pennak chungah na um kho ve lai, cun mah Pennak kha zumhfek te le lungtho tein na ṭanpi khawh lai.