1, 2. (a) Pathian Pennak rammi na si kha zeitindah na langhter lai? (b) Jehovah Tehte Hna nih zalong tein biak khawh awkah zeicah an doh tawn?

 PATHIAN Pennak rammi na si maw? Jehovah Tehte na si caah Pennak rammi na si. Rammi na si kha zeitindah na langhter lai? Hmatpungṭin in le a dang cozah ca hna in a si lo. Jehovah Pathian na biakning in na langhter khawh. A hmaanmi biaknak ti tikah zeidah na zumh timi lawng a si lo. Zeidah na tuah timi zong aa tel, phundang cun Pathian Pennak upadi zulh zong aa tel. Kan biaknak cu chungkhar zohkhenhning le siithlopning ti bantuk kan nunnak kip he aa pehtlai.

² Kan sunsak tukmi Pennak rammi sinak le mah nih a kan halmi kha vawlei mi hna nih an upat zungzal men lai lo. Cozah cheukhat nih kan biaknak khenkham awk asiloah hloh awk hmanh an i zuam. A caan ah Khrih uknak tangah a ummi hna nih Messiah Siangpahrang nawlbia kha zalong tein an zulh khawh nakhnga an doh a herh tawn. Mah cu khuaruahhar awk a si maw? A si lo. Baibal chan i Jehovah miphun zong nih Jehovah kha zalong tein an biak khawh nakhnga an rak doh tawn.

3. Siangpahrang nu Esther chan ah Pathian miphun nih zei dohnak dah an ton?

³ Tahchunhnak ah, Siangpahrang nu Esther chan ah Pathian miphun nih an nunnak caah an rak doh. Zeicah? A ṭhalomi Vuanci Ngan Bik Haman nih Persia Siangpahrang Ahasuerus kha a uknak chungah a ummi Judah mi vialte kha thah dih awkah a forh caah a si. Zeicahtiah “an phunglam cu midang hna phunglam he khan an i dang” tiah a ti. (Esther 3:8, 9, 13) Jehovah nih a salle kha a kaltak hna maw? A kaltak hna lo, a miphun kilven awkah Esther le Mordekai nih Persia siangpahrang sinah an nawl tikah an i zuamnak kha Pathian nih thluachuah a pek.—Esther 9:20-22.

4. Hi ṭhen ah zei kong dah kan i ruah lai?

⁴ Tuchan ah tah zeitin? A hmasa ṭhen ah kan hmuh cang bantukin vawleicung nawlngeitu hna nih a caan ah Jehovah Tehte Hna kha an ralchanh hna. Cu bantuk cozah hna nih kan biaknak khenkham awkah an hmanmi lam cheukhat kha hi ṭhen ah kan i ruah lai. Mah kong pathum hi kan i ruah lai: (1) bu pakhat in dirnak nawl le kan i thimmi ningin biaknak nawl, (2) Baibal phunglam he aa tlakmi siithlopning zalong tein thimnak nawl le (3) nulepa nih Jehovah phunglam  ningin fale zohkhenhnak nawl. A kong pakhat cio kan i ruah tikah Messiah Pennak i rammi hna nih rammi sinak kilven awkah zeitindah ralṭha tein an i zuam ti kha kan hmuh lai. Cun an i zuamnak kha Pathian nih zeitindah thluachuah a pek hna ti zong kan hmuh lai.

5. Upadi hnatlakpimi sinak nih a hmaanmi Khrihfa hna kha zei ṭhatnak dah a pek hna?

⁵ Jehovah biak awkah minung cozah i hnatlakpimi si a hau maw? A hau lo. Asinain upadi hnatlakpimi kan si tikah biaknak he aa tlaimi thil hna kha fawi tein kan tuah khawh. Tahchunhnak ah, Biakinn le Civui tuahnak Inn ah zalong tein kan i pum kho, Baibal hrambunhmi cauk kha kan chuah khawh i kan kuat khawh, cun dawnkhantu thil um loin zalong tein thawngṭha kan chim khawh. Ram tampi ah Jehovah Tehte Hna cu upadi ningin min an i khumh caah upadi hnatlakpimi a dang biaknak bantukin zalong tein Pathian an biak khawh. Asinain cozah nih upadi hnatlakpimi sinak an kan pek duh lo tik asiloah kan zalonnak khenkham an i zuam tikah zeidah a cang?

6. 1940 hnuah Australia i Jehovah Tehte Hna cu zei harnak dah an ton?

⁶ Australia. 1940 hnuah Australia uktu nih Jehovah Tehte Hna zumhnak nih raltuknak rian he aa tlaiin “sunghralhnak” a chuahter tiah a ruah i a khenkham hna. Cucaah unau pawl cu zalong tein an i pum kho lo, phung an chim kho lo, cun Bethel rianṭuannak cu ngol a si i Biakinn zong chuh an si. Baibal hrambunhmi cauk ngeih hmanh khenkham an si. Kum tam nawn chung a thli tein rian an ṭuan hnuah luatnak an hmu. 1943, June 14 ah Australia i a Sangmi Biaceihnak Zung nih khenkhamnak kha a lak ṭhan.

7, 8. Russia i unau pawl nih zalong tein biaknak nawl hmuh awkah kum tampi chung an dohmi kong kha chim.

⁷ Russia. Jehovah Tehte Hna cu Communist uknak tangah kum tampi chung khenkham an si nain 1991 ah upadi ningin an min an khumh khawh. A hmasa Soviet Union aa ṭhencheu hnu, 1992 ah Russia ah upadi hnatlakpimi sinak kan hmu. Asinain mah hnu tlawmpal ah a kan dotu pawl, a hleiin Russia Orthodox Church mi hna nih kan karh tukmi kha an hmuh tikah an thin a phang. Dotu hna nih 1995 in 1998 tiangah Jehovah Tehte Hna cu sualnak an tuah tiin voinga tiang report an tuah hna. A voinga ning tein sihni nih unau pawl an sualnak kha a hmu lo. Dotu hna nih 1998 ah khuami zalonnak hna a hnawhtu an si tiin report an tuah ṭhan hna. A hmasa ah cun unau pawl cu teinak an hmu nain dotu hna nih biaceihnak zung biachahmi kha an hna a tla lo i 2001, May ah unau pawl cu an sung ṭhan. Mah kum October ah bia an ceih ṭhan hna i Moscow i Jehovah Tehte Hna nih an hmanmi phungning a simi bu kha hrawh awk le an rianṭuannak khenkham awkah 2004 ah bia an chah.

⁸ Mah tikah unau pawl cu hremnak an tong. (2 Timote 3:12 rel.) Hnahnawhnak le dohnak zong an tong. Biaknaklei  cauk kha an chuh hna i biaknak caah inn hlan le inn sak zong fakpi in an khenkham hna. Cu bantuk harnak an ton tikah unau pawl zeitindah an um lai khi ruathmanh. 2001 ah Minung Zalonnak kong Europe Biaceihnak Zung (ECHR) ah an kai i 2004 ah a kong tam deuh in an chuahpi. 2010 ah ECHR nih biachahnak a tuah. Russia cozah nih Jehovah Tehte Hna a khenkhammi hna cu biaknaklei thleidannak ruangah a si ti kha a hmuh. Cun Jehovah Tehte Hna i an sualnak zeihmanh a hmuh lo caah a niam deuhmi biaceihnak zung i biachahnak kha zulh a hau lo tiah ECHR nih a ti. Mah lengah upadi pekmi tinvo chuh an duh hna caah an khenkhammi hna a si zong kha a hmuh. Biaceihnak Zung biachahnak nih Jehovah Tehte Hna i zalong tein biaknak nawl an ngeihmi kha a fehter. Russia nawlngeitu tampi nih ECHR biachahmi kha an zul lo nain Russia i unau pawl cu mah teinak ruangah thazaang tampi an hmu.

9-11. Greece ah Jehovah miphun nih zalong tein i pumh khawh awkah zeitindah an i zuam, zei ṭhatnak dah a chuak?

⁹ Greece. 1983 ah Titos Manusakis nih Crete, Heraklion khua ah innkhaan pakhat a hlan i cuka ah Jehovah Tehte phu hmete pakhat cu an i pum. (Heb. 10:24, 25) Tlawmpal a rauh ah Orthodox hruaitu nih cozah nawlngeitu hna sinah unau pawl cuka innkhaan ah an i pumhmi a duhlonak kong kha a report. Zeicah? Jehovah Tehte Hna zumhnak cu Orthodox Church zumhnak he aa dan ca men ah a si. Nawlngeitu hna nih Titos Manusakis le unau dang pathum cu sualnak an ngei tiah an ti hna. Cucaah tangka an liamter hna i thla hnih chung thong thlak awkah bia an chah hna. Pathian Pennak rammi a simi Jehovah Tehte Hna nih biaceihnak zung biachahnak nih zalong tein biaknak nawl kan ngeihmi a buar tiah an ruah, cucaah an ram i biaceihnak zung hna ah mah kong kha an chuahpi i a donghnak ah ECHR ah an chuahpi.

¹⁰ 1996 ah ECHR nih a hmaanmi biaknak a dotu hna ralchanh in biachahnak a tuah. “Greek nawlbia ningin Jehovah Tehte Hna cu ‘hngalhmi biaknak’ timi lakah aa telmi an si” ti kha ECHR nih a hmuh. Cun a niam deuhmi biaceihnak zung i biachahnak nih “taza cuai a simi hna i zalong tein biaknak nawl an ngeihmi kha a hnorsuan” tiah a ti. Cun Greece cozah cu “biaknak hna i an zumhnak le an zumhnak langhterning cu phungning in a si maw, si lo ti biakhiahnak nawl” a ngei lo ti zongin ECHR nih a ti. Jehovah Tehte Hna ralchanh in tuahmi biachahnak cu hrawh ṭhan a si i zalong tein biaknak nawl an ngeihmi cu fehter a si.

¹¹ Mah teinak nih Greece ah thil sining kha a ṭhatter maw? A ṭhatter lo. Mah he aa lomi kong kha kum 12 hrawng biaceih a si hnuah 2012 ah Greece, Kassandreia khua ah biachahnak tuah a si. Mah kongah dohnak a chuahtertu cu Orthodox bishop a si. Ram Council a simi Greece i a sang bikmi  biaceihnak zung nih Pathian miphun kha teinak a pek hna. Mah biachahnak nih ahopaoh zalong tein biaknak nawl an ngei timi Greece phunghrampi kha a cherhchan i Jehovah Tehte Hna cu hngalhmi biaknak an si lo tiah sual an puh lengmangmi hna kha a hrawh. Biaceihnak zung nih hitin a ti: “‘Jehovah Tehte Hna’ nih an zumhnak kha an thuh lo caah hngalhmi biaknak an si ko.” Kassandreia i Khrihfabu hmete cu anmah Biakinn te ah an i pumh khawh cang caah an i nuam tuk.

12, 13. France ah dotu hna nih Pathian miphun dohnak caah zeitindah ‘phung ding lo kha an ser,’ a phichuak cu zeidah a si?

¹² France. Dotu cheukhat nih Pathian miphun dohnak caah ‘phung ding lo kha an ser.’ (Isaiah 10:1 rel.) Tahchunhnak ah, 1995 ah France i ngunkhuai lei nawlngeitu hna nih France i Jehovah Tehte Hna hmanmi phungning a simi bu ATJ (Association Les Témoins de Jéhovah) i an tangka sining kha an check. Mah an checknak a ruang kha tangkalei vuanci nih hitin a chim: “Mah checknak nih upadi leiin sunghralhnak asiloah sualnak an ngei tiin taza cuainak a chuahter khawh . . . , mah nih an bu rianṭuannak kha a ṭumchukter khawh asiloah an rianṭuannak kha a donghter khawh.” An check tikah an sualnak an hmu lo nain ngunkhuai lei nawlngeitu hna nih ATJ kha ngunkhuai tampi an hal. Nawlngeitu pawl cu an hlawh a tlin ahcun unau pawl nih mah ngunkhuai tampi kha pek awkah zung ṭengnge inn pawl zuar dah ti lo cu zei thim awk hmanh an ngei lai lo. Mah cu a har ngaimi a si nain Pathian miphun cu an lung a dong lo. Cutin a ding loin pehtlaih an simi kong kha ralṭha tein an langhter i 2005 ah ECHR ah an chuahpi.

¹³ ECHR nih 2011, June 30 ah biachahnak a tuah. Zalong tein biaknak nawl upadi a um caah cozah nih a biapi tukmi a kong a um dah ti lo ahcun biaknak hna i an zumhnak le an zumhnak langhterning cu phungning in a si maw, si lo ti kha biakhiah awk a si lo tiah a ti. Cun hitin a ti chap: “Ngunkhuai kholhnak nih . . . an bu i a biapimi rianṭuannak hna kha a ngolter khawh. Cutin a si ahcun an bu chungmi hna nih an biaknak kha zalong tein an langhter kho ti lai lo.” Biaceihnak Zung nih Jehovah Tehte Hna kha teinak a pek hna. France cozah nih ATJ sinin a lakmi ngunkhuai kha a karh he a pek ṭhan, cun Biaceihnak Zung nawlpekmi ningin leiba caah zung ṭengnge a tlaihmi zong kha a pek ṭhan hna. Mah tikah Jehovah miphun cu an i nuam tuk.

14. Zalong tein Jehovah biak khawh awk dohnak ah zeitindah na bawmh khawh hna?

¹⁴ Hlanlio i Esther le Mordekai bantukin tuchan Jehovah miphun nih Jehovah kha a duhning in zalong tein an biak khawh nakhnga fakpi in an doh ve. (Esther 4:13-16) Nangtah mah dohnak ah na bawm kho ve hna maw? Na bawmh khawh hna. A dinglomi upadi ruangah harnak a tong liomi unau pawl kha thla na campiak khawh hna. Cu bantuk thlacamnak  cu harnak le hremnak a tongmi unau pawl caah bawmtu taktak a si. (Jeim 5:16 rel.) Cu bantuk thlacamnak kha Jehovah nih a let maw? A leh ti kha biaceihnak zung ah teinak kan hmuh lengmangmi nih a langhter.—Heb. 13:18, 19.

15. Thi hmannak he aa tlaiin Pathian miphun nih zeidah an i cinken?

¹⁵ Ṭhen 11nak ah kan hmuh cang bantukin Pathian Pennak rammi hna cu tuchan ah a tam tukmi thi ningcang loin hmannak kha hrial awkah a fiangmi Baibal lamhruainak an hmu. (Gen. 9:5, 6; Lev. 17:11; Lamkaltu 15:28, 29 rel.) Thi rawnh kha kan duh lo nain kanmah le kan dawtmi hna caah Pathian nawlbia he aa ralkah lo chung paoh cu a ṭha bikmi siithlopnak kha hmuh kan duh. Ram tampi i a sang bikmi biaceihnak zung hna nih biaknaklei zumhnak ruangah le chiaṭha thleidannak lungthin ruangah siithlopning kha zalong tein thim khawh a si asiloah al khawh a si ti kha an cohlan. Asinain hmun cheukhat ah Pathian miphun cu mah kong he aa tlaiin a fakmi zuamcawhnak an tong. Tahchunhnak cheukhat hi ruathmanh.

16, 17. Japan ram i unaunu cu zeitin siithlop a simi nih dah a lauter, a thlacamnak cu zeitindah leh a si?

¹⁶ Japan. Japan ram i kum 63 a simi Misae Takeda cu khuaihlainak nganpi tuah a hau. Anih cu Pathian Pennak rammi a si bantukin siibawi kha thi tel loin thlop ka duh tiah fiang tein a chimhcia. Asinain an khuaihlai lioah thi an rawnhmi kha thla tlawmpal a rauh hnuah a hngalh ṭhan i a lau tuk. Ka zalonnak an buar i an ka hlen tiah a ruah caah Unaunu Takeda nih 1993, June ah siibawi te le siizung kha taza a cuai hna. Aa toidor i a aw a nemmi mah unaunu cu a fekmi zumhnak a ngei. A tha a um lo nain tehte hna dirnak hmun ah suimilam pakhat leng a dir i mi khat lakin a ummi biaceihnak zung ah ralṭha tein bia a chim. A thih hlan thla khat tiangah biaceihnak zung ah a kal rih. A ralṭhatnak le a zumhnak kha kan upat tuk. Mah taza cuainak ah Jehovah nih thluachuah a ka pek nakhnga thla ka cam zungzal tiah Unaunu Takeda nih a chim. Ka thlacamnak Jehovah nih a ka leh lai tiah a zumh. A let taktak maw?

¹⁷ Unaunu Takeda a thih hnu kum thum ah Japan i Biaceihnak Zungpi nih a duh lo buin thi rawnh cu a palh ti kha an hna a tla i unaunu kha teinak an pek. Kum 2000, February 29 ah tuahmi biachahnak nih cu bantuk kong i “biakhiahnak nawl ngeihmi” kha “minung tinvo bantukin upat awk a si” tiah a ti. Unaunu Takeda nih Baibal in cawnpiakmi a chiaṭha thleidannak lungthin kha hmangin zalong tein siithlopning i thim khawh awkah a rak doh. Cucaah atu ah  Japan i Jehovah Tehte Hna nih hramhram in thi rawnh lai kha ṭih loin sii an i thlop khawh cang.

18-20. (a) Mi pakhat nih siilei lamhruainak ca kha hmangin thi rawnh alnak nawl a ngeihmi kha Argentina i a zu khaannak zung nih zeitindah a ṭanpi? (b) Thi ningcang loin hmannak he aa tlaiin Khrih nawl kan ngaih kha zeitindah kan langhter khawh?

¹⁸ Argentina. Pennak rammi hna nih mahle mah i hngal loin kan um lioah siithlopnak he aa tlaiin biakhiahnak tuah a herh tik caah zeitindah kan i timhtuah khawh? Pablo Albarrasini nih a rak tuah bantukin kanmah aiawh in bia a chimtu dingah upadi he aa tlakmi ca kha kan i ken peng awk a si. Pablo cu 2012, May ah damiah nih meithal in voi tampi an kah. Amahle amah i hngal loin siizung ah an kalpi caah thi rawnhnak he aa tlaiin a dirhmun kha a chim kho lo. Asinain a luancia kum li hrawngah min a rak thutmi siilei lamhruainak ca kha aa ken. A zual ngai i siibawi cheukhat nih a nunnak khamh awkah thi rawnh a hau tiah an ruah nain a cheu nih a duhnak kha zulh an duh. Asinain Jehovah Tehte a si lomi Pablo a pa nih a fapa duhnak kha zulh lo awkah biaceihnak zung in nawlpeknak a lak.

¹⁹ Mah tikah Pablo nupi hlanmi sihni nih a zu a khaan colh. Suimilam tlawmpal chungah a zu khaannak zung nih a niam deuhmi biaceihnak zung biachahnak kha a hrawh i siilei lamhruainak catlap ah aa ṭialmi mizaw duhnak kha zulh awk a si tiah a ti. Mah tikah Pablo a pa nih Argentina Biaceihnak Zungpi ah a zu a khaan. Asinain Zungpi nih “mah [thi rawnh a duhlonak kong aa ṭialmi Pablo i siilei lamhruainak catlap] cu ṭha tein ruahmi, timhtuahmi le zalong tein tuahmi a si ti kha lunghrin awk a um lo” tiin bia a chah. Hitin a ti: “A cuza cangmi le khua a ruat khomi cu a ngandamnak he aa tlaiin a hlankan in lamhruainak peknak nawl a ngei, cun siithlopning cheukhat kha a cohlan khawh asiloah a al khawh . . . Mah lamhruainak kha a thloptu siibawi nih a zulh awk a si.”

²⁰ Unaupa Pablo cu a dam ṭhan. A hlankan in siilei lamhruainak ca kha a rak ṭial caah a nupi he an i nuam tuk. A sawhsawh te a si nain a biapi tukmi mah kha a tuahnak thawngin Pathian Pennak Siangpahrang a simi Khrih nawl a ngaih kha a langhter. Nang le na chungkhar tah mah kha nan tuah cang maw?

21-24. (a) Ngakchia pawl caah thi hmannak he aa tlaiin Canada Biaceihnak Zungpi nih a biapi ngaimi zei biachahnak dah a tuah? (b) Mah kong nih Jehovah salle a simi mino pawl kha zeitindah thazaang a pek hna?

²¹ Canada. Tam deuh cu nulepa nih fale caah a ṭha bikmi siithlopning thimnak nawl an ngei ti kha biaceihnak zung hna nih an hna a tla. A caan ah cun siithlopnak he aa tlaiin biakhiahnak tuah a herh tikah khua a ruat kho cangmi ngakchia pawl duhnak kha upat awk a si ti hmanhin an ti. April Kadora kong hi ruathmanh. Kum 14 a si ah a zual ngaimi chunglei thichuah zawtnak a ngeih caah siizung ah a um. Mah hlan thla tlawmpal ah Siilei Lamhruainak card kha a rak phih i zei bantuk thil poi a chuah hmanhah thi nan ka rawnh lai lo timi ca a ṭial chih. Siibawi pakhat nih fiang tein a langhtermi April duhnak kha al in thi rawnh awkah biaceihnak zung ah nawl a hal. Biaceihnak zung nawlpeknak an  hmuh hnuah April kha hramhram in thi an rawnh. Mah cu tlaihhrem he aa lo tiah April nih a hnuah a ti.

²² April le a nu le a pa nih biaceihnak zung ah taza an cuai hna. Kum hnih a rauh tikah Canada Biaceihnak Zungpi ah an phan. April nih phunghrampi a zuamcawhmi cu a sung nain Biaceihnak Zung nih taza cuainak ah a dihmi kha an liampiak. Cun siithlopnak he aa tlaiin anmah tein biakhiah a duhmi April le a dang khua a ruat kho cangmi ngakchia kha cutin tuahnak nawl an pek hna. Biaceihnak Zung nih hitin a ti: “Siithlopnak kong ah kum 16 tang a simi ngakchia pawl kha an i thimmi siithlopnak he aa tlaiin an hmuhning chimnak nawl pek awk an si. Mah nih zalong tein khuaruah khawhnak an ngeih le a cuza cangmi an si kha a langhter lai.”

²³ Biaceihnak Zungpi nih khua a ruat kho cangmi ngakchia pawl caah phunghrampi tinvo kha a tuaktan i bia a chah caah April kong cu a biapi ngai. Mah hlanah cun kum 16 tang ngakchia caah siithlopning phun khat cu a ṭha bik tiah Canada biaceihnak zung nih a ruah ahcun mah kha hman  awkah nawl a pek khawh hna. Asinain mah biachahnak tuah hnuah cun biaceihnak zung nih kum 16 tang ngakchia kha amah tein bia a khiak kho cangmi a si le si lo langhternak nawl pek hmasa loin a duhnak he aa ralkahmi siithlopnak hman awkah nawl a pe kho ti lo.

²⁴ April te chung nih kum thum chung an dohmi cu a phu maw? “A phu ko” tiah April nih a chim. Atu ah April cu hmaanhmaan a ṭuan i a ngan zong a dam cang. Hitin a chim: “Pathian min thianternak le Satan mi lihchim a si langhternak ah kaa tel khawh ve caah kaa nuam tuk.” April kong nih kan lak i a ummi ngakchia pawl zong ralṭha tein an um kho i Pathian Pennak rammi an si kha an langhter khawh ti a langhter.—Matt. 21:16.

25, 26. Nuva i ṭhen hnuah zei buainak dah a chuak tawn?

²⁵ Jehovah nih nulepa kha a phunglam ningin fale zohkhenh awkah rian a pek hna. (Deut. 6:6-8; Efe. 6:4) Mah rian cu a harmi a si i a hleiin nu le va an i ṭhen ahcun a har khun. An i ṭhen tikah fale zohkhenhning he aa tlaiin an hmuhning aa dang tuk kho. Tahchunhnak ah, Jehovah Tehte a simi nu asiloah pa nih a fa kha Khrihfa phunglam ningin zohkhenh awk a si tiah a ruah lai nain zumlotu a simi a nupi asiloah a va nih mah kha a hna a tla men lai lo. I ṭhen tikah nuva pehtlaihnak cu a rawk nain nulepa pehtlaihnak cu a rawk lo ti kha Jehovah Tehte a simi nih a cohlan a hau.

²⁶ Jehovah Tehte a si lomi nih fale zohkhenhnak nawl hmuh awkah biaceihnak zung ah a hal men hna lai, cuticun fale kha amah biaknak a zulhter khawh hna lai. Jehovah Tehte pakhat in fale ṭhanter cu ṭih a nung tiah mi cheukhat nih an ruah. Annih nih ngakchia pawl cu chuah ni puai le a dang puai pawl ah an i tel kho lo, cun siithlop a herh tikah “nunnak khamh” awkah thi rawnh khawh an si lo tiah an ti men lai. Biaceihnak zung tam deuh nih nulepa biaknak cu ṭih a nung maw, nung lo timi kong kha si loin ngakchia caah zeidah a ṭha bik lai timi kong tu an ruah caah kan i lawm tuk. Tahchunhnak cheukhat i ruah hna u sih.

27, 28. Jehovah Tehte pakhat in ngakchia ṭhanter cu ṭih a nung timi sualphawtnak kha Ohio Biaceihnak Zungpi nih zeitindah a lehrulh?

²⁷ United States. 1992 ah Ohio Biaceihnak Zungpi nih Jehovah Tehte a si lomi pa pakhat nih ka fapa kha Jehovah Tehte pakhat in ṭhanter a si ahcun a caah ṭih a nung lai tiah a timi kong kha an ceih. A niam deuhmi biaceihnak zung nih mah kha a cohlan i a pa kha zohkhenhnak nawl a pek. A nu Jennifer Pater kha a fa lennak nawl cu a pek nain “Jehovah Tehte zumhnak kong kha zeiti lam hmanhin cawnpiak asiloah chimh” lo awkah nawl an pek. Mah nawlpekmi cu a sullam a kau tuk i Unaunu Jennifer nih a fapa, Bobby kha Baibal kong le Baibal chung i ziazalei phunglam kong chimh khawh hmanh a si lo timi sullam a ngei. Unaunu nih zeitindah a intuar  lai khi na ruat kho maw? Jennifer cu a lung a rawk tuk, asinain Jehovah nih rian a ṭuan lai caan kha lungsau tein hngah awkah ka cawn tiah a ti. Cun “Jehovah cu ka pawngah a um zungzal” ti zongin a ti. Jennifer sihni nih Jehovah bupi bawmhnak in Ohio Biaceihnak Zungpi ah a zu a khaan.

²⁸ Zungpi nih a niam deuhmi biaceihnak zung i biachahnak kha a cohlang lo i hitin a ti: “Nulepa cu fale cawnpiaknak nawl an ngei. Ziazalei le biaknaklei phunglam kong chimhnak nawl an ngei.” Jehovah Tehte Hna biaknak phunglam nih fale i pumsalei le lungthinlei a hnorsuan ti langhter khawh a si lo ahcun biaceihnak zung nih biaknak cungah hrambunh in fale zohkhenhnak nawl kha rikhiahpiak khawh a si lo tiah Zungpi nih a ti. Jehovah Tehte Hna zumhnak nih ngakchia i lungthinlei le pumsalei ngandamnak a hnorsuan ti kha Zungpi nih a hmu lo.

29-31. Denmark i unaunu pakhat cu a fanu zohkhenhnak nawl kha zeicah a sungh, mah kong kha Denmark Biaceihnak Zungpi nih zeitindah bia a chah?

²⁹ Denmark. Anita Hansen cu a va hlun nih kum sarih a simi an fanu Amanda zohkhenhnak nawl hmuh awkah biaceihnak zung ah a hal tikah cu bantuk harnak a tong ve. Pengkomh biaceihnak zung nih 2000 ah Unaunu Anita kha a fa zohkhenhnak nawl a pek nain a vapa nih a sang deuhmi biaceihnak zung ah a zu a khaan. Mah tikah mah zung nih pengkomh biaceihnak zung biachahnak kha a thlen i a vapa kha zohkhenhnak nawl a pek. Biaceihnak zung nih Amanda  a nu le a pa cu an biaknak ruangah nunnak an hmuhning aa dang, cucaah a pa nih a fanu zei biaknak in dah ṭhanter ding a si kha bia a khiah awk a si tiah a ti. Unaunu Anita cu Jehovah Tehte a si ca men ah a fanu zohkhenhnak nawl a sung.

³⁰ Mah a har ngaimi biaceihnak caan chungah Unaunu Anita cu a lung aa tuai tuk caah thlacam awk a hngalh lo caan hmanh a um. Hitin a chim: “Rom 8:26, 27 bia cu ka caah hnemtu taktak a si. Zeidah ka chimduhmi a si kha Jehovah nih a hngalh zungzal tiah ka ruah. A ka zoh zungzal i keimah bawmh awkah timhcia a si zungzal.”—Salm 32:8; Isaiah 41:10 rel.

³¹ Unaunu Anita nih Denmark Biaceihnak Zungpi ah a zu a khaan. Zungpi nih biachahnak a tuahmi ah hitin a ti: “Ahodah zohkhenhnak nawl pek ding a si ti kha ngakchia caah zeidah a ṭha bik lai timi cungah hrambunh in biakhiah awk a si.” Cun zohkhenhnak nawl kong biakhiahnak cu Jehovah Tehte Hna i “an zumhnak le an dirhmun” cungah si loin nulepa nih buaibainak an tawnghthamning cungah hrambunh in tuah awk a si tiah a ti. Biaceihnak zung nih Unaunu Anita cu fa zohkhenhtu si awkah aa tlakmi a si kha a cohlan i Amanda zohkhenhnak nawl kha a pek ṭhan caah Unaunu cu a hna a ngam tuk.

32. Minung Zalonnak kong Europe Biaceihnak Zung nih Jehovah Tehte a simi nulepa thleidan an simi kha zeitindah a tawnghtham?

³² Europe ram hna. Fale zohkhenhnak nawl kong buainak kha ram chung i a sang bikmi biaceihnak zung hna nih an ceih kho tawn lo. Cucaah Minung Zalonnak kong Europe Biaceihnak Zung (ECHR) ah mah kong kha an chuahpi tawn. Buaibainak pahnih ah a niam deuhmi biaceihnak zung hna nih Jehovah Tehte a simi le a si lomi nulepa hna kha an biaknak ruang men ah an thleidan hna ti kha ECHR nih a hmuh. ECHR nih cu bantuk pehtlaihnak cu a ding lo tiah a ti i “biaknak i dan ca men ah thleidan in pehtlaih cu cohlan awk a si lo” tiah a ti. ECHR i cu bantuk biachahnak in ṭhatnak a hmumi unaunu pakhat nih aa lawmhnak a chim hnuah hitin a ti: “Fale harnak a pemi tiin sualphawt ka simi cu a fak tuk. A tak ti ah cun ka fale caah a ṭha bik tiah ka ruahmi, Khrihfa nunning in ṭhanter awkah fakpi in kaa zuammi a si.”

33. Jehovah Tehte a simi nulepa nih Phungchimtu 7:16 kha zeitindah an zulh khawh?

³³ An fale lungthin ah Baibal phunglam khumhnak nawl hmuh awkah upadi leiin a domi nulepa hna nih a tlarimi si awk zongah an i zuam a hau. (Phungchimtu 7:16 rel.) An fale kha Pathian duhning in cawnpiaknak nawl an hmuh caah an i lawm, asinain Jehovah Tehte a si lomi an innchunghawi hlun zong nih a duh ahcun nulepa rian a lak khawh ve ti kha an hngalh. Jehovah Tehte a simi nih fale cawnpiaknak rian kha zeitluk rian ngan in dah an hmuh?

34. Nehemiah chan i Judah mi hna kong in tuchan Khrihfa nulepa cu zeitindah ṭhatnak an hmuh khawh?

³⁴ Nehemiah chan i a cangmi thil cu cinken awk tlak a si. Judah mi hna cu Jerusalem vanpang saknak le remhnak ah fakpi in rian an ṭuan. Mah nih an pawngkam i ral hna kut in  anmah le an chungkhar a huhphenh hna lai kha an hngalh. Cucaah Nehemiah nih “nan unau hna le nan fapa hna le nan fanu hna le nan nupi hna le nan inn hna caah khan do hna u” tiah a forh hna. (Neh. 4:14) Judah mi hna caah mah an dohmi cu a phu tuk. Tuchan zongah Jehovah Tehte a simi nulepa nih an fale kha biatak lam ningin ṭhanter awkah fakpi in an i zuam. An fale cu sianginn le an umnak hmun ah a ṭhalomi huham an tong ti kha an hngalh. Mah huham cu thawngthanhnak thilri in inn chung hmanhah a lut kho. Nulepa hna, nan fale thlaraulei an ngan a dam nakhnga a himmi hmun ah umter khawh awkah nan dohmi zeipaoh cu a phu tuk ti kha zeitikhmanh ah philhhlah u.

35, 36. Upadi lei tinvo hmuh awkah kan dohmi in zei ṭhatnak dah kan hmuh, zei tuah awkah dah bia na khiah?

³⁵ Chanthar a bupi nih zalong tein biaknak nawl an hmuh nakhnga an dohmi kha Jehovah nih thluachuah a pek taktak. Cutin an dohnak thawngin biaceihnak zung le mi tampi hmaiah hmualngei tein tehte an khaan khawh. (Rom 1:8) Upadi leiin teinak an hmuh lengmangmi nih Jehovah Tehte a si lomi hna i an tinvo zong kha a fehter chin. Asinain Pathian miphun a simi kannih cu nunphung thlen aa zuammi kan si lo i kanmah lawng kan hmaan ti langhter aa zuammi zong kan si lo. Biaceihnak zung ah upadi leiin tinvo hmuh kan i zuammi cu a hmaanmi biaknak dirh awk le ṭhanchoter awkah a si.—Filipi 1:7 rel.

³⁶ Zalong tein Jehovah biak khawh awkah a domi hna sinin kan i cawn khawhmi zumhnak kha zeirel loin zeitikhmanh ah um hna hlah u sih. Jehovah nih kan rianṭuannak ah a kan bawmh i a duhnak tuah awkah thazaang a kan pek peng ti kha zum in zumhfek tein um zungzal hna u sih.—Isa. 54:17.