VAWLEI CU A HMUN LAI MAW?
Tupi
TUPI kha vawlei “cuap” in an auhmi cu khuaruahhar awk a si lo. Zeicahtiah thingkung pawl nih kan caah ṭih a nungmi carbon dioxide kha an dawp i kan dawpmi oxygen kha a kan chuahpiak caah a si. Thingkung le saram tam deuh cu tupi chung ah an um. Tupi um hlah sehlaw minung kan nung kho lai lo.
Tupi Caah Ṭih A Nungmi Hmailei
Kum fatin cinthlaknak caah thingkung nuai thong tampi an hau caah 1950 hlan i tupi he tahchunh ahcun atu cu a cheu lawng a tang cang.
Tupi pakhat a rawh ahcun mah tupi ah a ummi saram le thingkung vialte zong an rawk ve.
Vawlei Cu Zungzal Hmun Ding In Ser A Si
Thingkung an haunak tupi cheukhat ah thingkung pawl an khoh ṭhanmi le a hlan nakhmanh in thingkung a tam deuhmi hmuh cu khuaruahhar ngai a si. Thingkung an haunak hmun hna ah thingkung pawl khulrang in an khoh ṭhanmi le a hnah an corh ṭhanmi kha hlathlaitu pawl nih an hmuh. A tanglei tahchunhnak hna hi zohhmanh hna u sih:
-
Tupi i hmun cheukhat kha lo caah an hman i a hnuah an kaltak ṭhan. Mifim pawl nih America le Nitlaklei Africa ah a ummi hmun 2,200 hrawng kha an hlathlai tikah mah vawlei cu kumhra chung ah a hlan bantuk in a ṭhat ṭhanmi kha an hmuh.
-
Hlathlaitu pawl nih Science mekazin i capar pakhat ah kum 100 chung ah a phun a tlingmi thingkung le saram an um khawhnak tupi pakhat ah amah tein a cang ṭhan kho tiah a ti.
-
Nai ah Brazil scientist pawl nih mi nih thlaici an cinnak vawlei le an cin lonak vawlei ah a kung pawl an khoh ning kha an tahchunh i an hlathlai.
-
Cutin an hlathlaimi kong kha (National Geographic) mekazin pakhat ah hitin an langhter: “Ṭha tein cinthlak a hau lem lo ti kha an hmuh. Thlaici an cin lonak vawlei cu kum nga chung ah an ram ah a ummi thlaikung in a hung khat ṭhan.”
Minung I Zuamnak
A um ciami tupi pawl zohkhenh awk le an haumi thingkung pawl a ṭhat ṭhan nakhnga vawleicung pumpi i mi pawl cu an i zuam. Cucaah a luancia kum 25 leng chung ah “vawlei pumpi ah thingkung haunak zatuak ah 50 hrawng a hung zor” tiah United Nation i thawngzamhnak pakhat nih a ti.
Asinain tupi kilven awkah mah nakin i zuam deuh a hau. Global Forest Watch timi phu nih an thanhmi ning in “a lumnak ram ah a ummi tupi thingkung hna cu hau an si rih ko.”
A lumnak ram ah a ummi tupi pawl an rawhnak cu dollar nuai thong tampi a miak i upadi nih a onh lomi thingkung haunak le tannak rian ruang ah a si.
Vawlei Caah Ruahchannak—Baibal Chimmi
“[Jehovah nih] a thingkung a phunphun kha a khohter hna an i dawh i thei ṭha a phunphun an tlai.”—Genesis 2:9.
Tupi in minung nih ṭhatnak an hmuh nakhnga le thingkung hna anmah tein an khoh ṭhan nakhnga phun in a tuahtu cu Sertu a si. Cucaah Pathian nih tupi le tupi sining hna kha hmun peng hna seh ti a duh.
Mah leng ah Pathian nih vawlei le thil nung pawl zong hmun peng hna seh ti a duh. Cucaah vawlei le a chung ah a ummi pawl a hrawktu mahzawn lawng aa ruatmi hna kha a hrawh cang hna lai. Cahmai 15 i “Pathian Nih Vawlei A Hmun Peng Lai Tiah Bia Aa Kam” timi capar kha zoh.
a Jehovah timi cu Pathian pumpak min a si.—Salm 83:18, NWT.