A ummi cazin ah kal

A ummi cazin ah kal

Georgette Douwma/Stone via Getty Images

VAWLEI CU A HMUN LAI MAW?

Rili

Rili

RILI nih kan caah rawl le sii ai chuahnak ah a herhmi thil tampi a kan pek. Vawlei oxygen hnar cheu leng a chuahter leng ah mi nih lam tampi in an chuahmi carbon dioxide zong kha a dawp. Vawlei khua caan hmaan tein a kal khawh pengmi zong rili ruang ah a si.

Rili Caah Ṭih A Nungmi Hmailei

Khua caan i thlennak ruang ah coral lungvar, cengkeuh le a dang rili chung i thilnung pawl cu harnak an tong. Scientist pawl nih rili chung ah a ummi thilnung cheu li ah cheukhat a bawmmi coral lungvar dihlak cu kum 30 chung ah an thi kho tiah an ruah.

Scientist pawl nih rili ah a tlawngmi va zatuak ah 90 leng nih plastic an i ei sual. Cucaah kum fatin rili chung ah a ummi thil nung pawl a nuai leng an thihmi cu plastic an i ei sual ruang ah a si kho men tiah an ti.

2022 kum lio i UN ah Secreatary a ṭuanmi António Guterres nih “ṭha tein zohkhenh a si lomi rili cu a tu ah bawmh a herhmi sining a phan cang” tiah a ti.

Vawlei Cu Zungzal Hmun Dingmi In Ser A Si

Rili le a chung i a ummi thilnung hna nih rili kha an thianter khawh. A hleiin rili ti a thurmi cu minung tuahsernak ruang ah a si. Regeneration: Ending the Climate Crisis in One Generation timi cauk ah mi nih an thurhnawmhter lo ahcun “rili pawl cu anmah tein an i thianter khawh ko lai” tiah a ti. Tahchunhnak cheukhat in zohhmanh hna u sih:

  • Phytoplankton tiah auhmi mit in hmuh khawh lomi thil nung pawl nih vawlei a lumter chintu tiah zumhmi carbon dioxide kha an khon i an ei. Vawlei ah a khomi ramh le thingkung vialte chung ah a ummi carbon dioxide kha phytoplankton nih a khon piak.

  • A thimi nga pawl a eimi mit in hmuh khawh lomi rungrul pawl an um lo ahcun rili ti cu a thur lai. Mah mit in hmuh khawh lomi rungrul hna kha rilipi chung ah a ummi a dang thilnung pawl nih an ei ṭhan hna. Smithsonian Institution Ocean Portal website nih cuti cun “rili chung ti hna an hun thianmi a si” tiah a ti.

  • An rawl rialnak thawng in coral lungvar, cengkeuh le a dang thilnung hna harnak a pe khomi ti chung acid kha zorter awkah nga tampi nih an bawmh.

Minung I Zuamnak

Hman ṭhan khawh a simi bag le thawl pawl kan hman ṭhannak thawng in rili chung ah plastic hlonh a zor deuh nakhnga kan bawmh khawh.

Rili chung ah hmunthur hlonh a si lo ahcun thianh a hau lai lo. Cucaah plastic le plastic bawm hna le thilri hna kha voikhat hman in hlawnh can ah hman ṭhan awkah mifim pawl nih tha an kan pek.

Nai ah pawngkam kilvennak phu pakhat nih ram 112 i rilikam hna ah rili ti let ruang ah a tangmi hmunthur ton 9,200 an thianh. Mah cu rilipi chung kum fatin an hlonhmi hmunthur cheu thongkhat ah cheukhat lawng a si rih. Cucaah rili kilven awkah tampi i zuam a herh rih.

National Geographic mekezin nih hitin a ti: “Mi nih hmunthur tampi an khangh caah rilipi chung i thilnung pawl nih anmah tein rili ti thianter khawhnak sining he ser an si ko nain an thianh kho ti lo.”

Vawlei Caah Ruahchannak—Baibal Chimhmi

“Vawlei cu na sermi thil in a khat. A ngan ngaingai i a kau ngaingaimi rilipi kha na ser, a chungah thilnung a hme he a ngan he a rel rel cawk loin an um.”—Salm 104:24, 25.

A kan Sertu nih rili kha a ser lawng si loin amah tein aa thianh khomi phun zong in a ser. Mah hi ruathmanh: Sertu nih rili le rili chung ah a ummi thilnung vialte kong kha mah tluk in a hngalh ahcun rili ti a thurtermi thil hna kha remh loin a um lai maw? Cahmai 15 i “Pathian Nih Vawlei A Hmun Peng Lai Tiah Bia Aa Kam” timi capar kha zoh.