1. Khrihfa hna nih nunnak tlikzuamnak ah a dongh tiang tlik khawh awkah zeidah an tuah a herh?

KHRIHFA cu nunnak tlikzuamnak ah aa telmi kan si. A tliknak a sau rih lomi kan si ah, a sau cangmi kan si ah a dongh tiang kan tlik zungzal a hau. Filipi Khrihfabu sin Lamkaltu Paul ruahnak cheuhnak nih a dongh tiang tlik awkah thazaang a kan ngeihter. Paul nih ca a kuat hna lioah kumzabu pakhatnak Khrihfabu i mi cheukhat cu kum tampi chung Jehovah a bia cangmi an si. Jehovah kha zumhawktlak tein a biami an si nain Paul nih inkhawhnak he tlik zungzal a herh kha a hngalhter ṭhan hna. ‘Kawl tung lei ah . . . a tlimi’ amah keneh kha zul zungzal hna seh ti a duh.—Fil. 3:14.

2. Filipi Khrihfabu sin Paul ruahnak cheuhnak cu zeicah amahle a caante ah hmuhmi a si?

² Filipi Khrihfabu sin Paul ruahnak cheuhnak cu amahle a caante ah hmuhmi a si. Khrihfabu cu dirh a sika in hremnak an tong lengmang. AD 50 hrawngah “Masidonia leiah hin ra” timi Pathian sawmnak ruangah Paul le Silas cu Filipi khua ah an phan. (Lam. 16:9) Mah ah Lidia timi nu he an i tong, anih cu thawngṭha ‘bia ngaih awk caah Pathian nih a lungthin a hunpiakmi’ a si. (Lam. 16:14) A chungkhar ningin tipil an ing. Asinain Khuachia cu a um sawhsawh lo. Khua chung i pa hna nih Paul le Silas kha an tlaih hna i khua uktu hna hmaiah an chuahpi hna, cun buaibainak a chuahtertu an si tiah sual an puh hna. Cucaah Paul le Silas kha an tuk hna i thong ah an thlak hna, cun khua chungin an ṭhawl hna. (Lam. 16:16-40) Mah tikah an lung a dong maw? A dong lo. Dirhkami Khrihfabu i unau pawl he aa tlaiin tah zeitin? Annih nih inkhawhnak an ngeihnak thawngin kan caah zohchunh awk ṭha an chiah. Paul le Silas chiahmi zohchunh awk ṭha nih thazaang a ngeihter tuk hna lai ti cu a fiang ko.

3. Paul nih zeidah a hngalh, zei biahalnak dah kan i ruah hna lai?

³ Paul nih lungdongh lo awkah bia a khiah. (2 Kor. 4:16)  Asinain a dongh tiangin tlik khawh awkah kawltung ah lungthin pek zungzal a hau ti kha a hngalh. Paul sinin zeidah kan cawn khawh? Harnak kan ton hmanhah zumhfek tein kan um kho ti kha tuchan i zeibantuk zumfekmi hna nunning nih dah a langhter? Hmailei ruahchannak nih lungdongh lo dingin bia kan khiahmi kha zeitindah a fehter khawh?

4. Paul cu zeibantuk thil a ton hmanhah zeitindah Jehovah rianṭuannak ah a rian a tam zungzal?

⁴ Paul nih Filipi Khrihfabu sin ca a ṭial lioah a tuahmi vialte kong kha ruathmanh. Paul cu Rom khua ah thong a tlak caah phung a chim khawhnak cu ri a ngei. Asinain a sinah a lengmi pawl phungchimhnak le lamhlat i Khrihfabu hna sin cakuat ṭialnak ah a rian a tam. Tuchan zongah lengah a chuak kho lomi Khrihfa tampi cu an inn ah a rami hna sinah thawngṭha chimnak caanṭha an hmu. Anmah theng nih kal in an len khawh lomi hna sinah thazaang a pemi cakuat zong an ṭial.

5. Filipi 3:12-14 ningin Paul kha zeinihdah a hmuitinh cungah lungthin pek zungzal dingin a bawmh?

⁵ Paul nih hlanlio ah a hmuhmi hlawhtlinnak asiloah a palhnak ruangah lungvaivuanh kha a duh lo. “Hmailei thil banh” khawh awk asiloah a dongh tiangin tlik khawh awkah “hnulei thil kha philh” a hau tiah a ti. (Filipi 3:12-14 rel.) Paul a lung a vaivuanhter khomi thil cheukhat cu zei hna dah an si? Pakhatnak ah, Paul cu Khrihfa a si hlanah hlawhtlinnak a hmumi a si. Asinain mah vialte kha “hmunthur men” ah a rel. (Fil. 3:3-8) Pahnihnak ah, a hmasa Khrihfa pawl kha a rak hrem hna caah ka sual timi ruahnak a ngei. Asinain mah ruangah Jehovah biak kha a rak ngol lo. Pathumnak ah, Jehovah caah a tuahmi vialte cu a za cang tiah a ruat lo i Jehovah rianṭuannak ah fakpi in aa zuam peng. Paul cu thongthlaknak, tuknak, lungchehnak, tilawng rawhnak le tirawl le thilpuan ngeih lonak ti bantuk harnak hna a tong ko nain phungchim rian ah hlawhtlinnak tampi a rak hmu. (2 Kor. 11:23-27) A rianṭuannak ah hlawhtlinnak zong a hmu i harnak zong a rak tong ko nain Paul nih Jehovah rian ka ṭuan zungzal a hau ti kha a hngalh. Kannih zong cutin kan si ve awk a si.

6. Kan philh awk a simi “hnulei thil” cheukhat cu zei hna dah an si?

⁶ ‘Hnulei thil philhnak’ ah Paul kha zeitindah kan i zohchunh khawh? Kan lak i cheukhat cu hlan i kan tuahmi sualnak ruangah ka sual timi ruahnak kha tei awkah kan i zuam a hau men lai. Cutin kan si ahcun a hleiin Khrih tlanhnak man he aa tlaimi kong hna kha pumpak hlathlainak tuah dingin timhnak kan ngeih awk a si ko lo maw? Thazaang a kan pe khomi kong kha kan hlathlai, kan ruah i thla kan cam ahcun a herh loin ka sual timi ruahnak kan ngei ti lai lo. Jehovah nih a kan ngaihthiam cangmi sualnak he aa tlaiin kanmah le kanmah zong sual kan i phaw ti lai lo. Paul sinin a dang kan cawn khawhmi a um rih. Mi cheukhat nih Jehovah rian tam deuh an ṭuan khawh nakhnga tangka tampi a hmuhter khomi an rian kha an kaltak. Cutin kan si ve ahcun kan rak sunghmi tinvo sung hna kha kan ruah ṭhan lonak thawngin hnulei thil kha kan philh a hau. (Nam. 11:4-6; Pct. 7:10) “Hnulei thil” ah hlanlio ah kan tuah khawhmi thil asiloah kan rak tei khawhmi harnak hna zong aa tel kho. Hlan i Jehovah nih thluachuah a kan pek ning le a kan bawmh ning kong kha kan ruah tikah kan Pa he kan i naih deuh ti cu a hmaan ko. Asinain Jehovah caah kan tuahmi cu a za cang tiah zeitikhmanh ah kan ruah awk a si lo.—1 Kor. 15:58.

7. Nunnak tlikzuamnak ah teinak hmuh khawh awkah 1 Korin 9:24-27 ningin zeidah tuah a herh? Tahchunhnak pe.

⁷ Paul nih “i zuam ko u” timi Jesuh bia kha  ṭha tein a hngalhthiam. (Luka 13:23, 24) Khrih bantukin Paul nih a thih tiang fakpi in i zuam a hau ti kha a hngalh. Cucaah Paul nih Khrihfa nunnak kha tlikzuamnak he a tahchunh. (1 Korin 9:24-27 rel.) Tlik aa zuammi pakhat nih kawltung ah lungthin a pek a hau i a lung a vaivuanhter khomi thil hna kha a hrial a hau. Tahchunhnak ah, tlik aa zuammi hna cu chawdawr le a dang lung a vaivuanhter khomi thil tampi a umnak lam ah an tli men lai. Mah tikah tlik aa zuammi pakhat nih dawr ah a ummi thil pakhatkhat kha zoh awkah chikkhat a dirta lai maw? A dirta lai lo. Zeicahtiah teinak hmuh a duh caah a si. Nunnak tlikzuamnak zongah kan lung a vaivuanhter khomi thil hna kha kan hrial a hau. Paul bantukin fakpi in kan i zuam i kan hmuitinh cungah lungthin kan pek zungzal ahcun laksawng kan hmu ve lai.

8. Zei zuamcawhnak pathum kong dah kan i ruah hna lai?

⁸ Atu ah kan lung a donghter khomi zuamcawhnak pathum in i ruah hna u sih. Pakhatnak, kan i ruahchanmi ningin thil a can lo tikah. Pahnihnak, pumsalei in kan thazaang a der tikah. Pathumnak, caan saupi harnak kan ton tikah. Midang nih mah thil sining he aa tlaiin an tawnghtham ning kong kha kan hlathlai ahcun bawmhnak kan hmu kho lai.—Fil. 3:17.

9. Kan i ruahchanmi ningin thil a can lo tikah zeitindah a kan hnorsuan?

⁹ Kan i ruahchanmi ningin thil a can lo tikah. Jehovah nih bia a kan kamhmi thil ṭha kha kan i ruahchan. Jehovah nih Judah ram i ṭhatlonak kha donghter cang seh ti a duhnak kong kha Habakkuk nih Jehovah sinah a chim, mah tikah Jehovah nih ‘hngah’ peng awkah a rak fial. (Hab. 2:3) Asinain kan i ruahchanmi cu a raumi a lawh tikah kan lungthawhnak a zor kho. Kan lung hmanh a dong kho. (Ptb. 13:12) Mah bantuk thil sining kha kumzabu 20nak a hramthawk ah a rak cang. Mah lioah chiti thuhmi Khrihfa hna nih 1914 ah vancung ah kan kai lai tiah an i ruahchan. Zumhfekmi Khrihfa hna nih an i ruahchanmi ningin thil a can lo tikah zeitindah an tawnghtham?

10. Nuva tuahkhat nih an i ruahchanmi ningin thil a can lo tikah zeitindah an tawnghtham?

 ¹⁰ Cubantuk zuamcawhnak a rak tongmi zumhfekmi pahnih kong hi ruathmanh. Unaupa Royal Spatz cu 1908, kum 20 a si ah tipil a ing. A rauhhlan ah vancung laksawng ka hmu cang lai tiah a rak zumh. 1911 ah Pearl timi unaunu pakhat kha ṭhit a duhnak kong a chimh, cun a nupi ding a simi kha hitin a ti: “1914 ah zeidah a cang lai ti kha na hngalh. Cucaah kan i um ding a si ahcun i um colh u sih law a ṭha lai.” Mah nuva hna cu 1914 ah vancung laksawng an hmuh lo tikah nunnak tlikzuamnak ah an lung a dong maw? A dong lo, zeicahtiah annih nih vancung kainak cungah si loin zumhawktlak tein Pathian rianṭuannak tu kha biapi ah an chiah caah a si. Inkhawhnak he tlik awkah bia an khiah. Cun Royal le Pearl cu vawleicung an nunnak a dih hlan tiang kum tampi chung Pathian rian an ṭuan i zumhfek tein an um peng. Jehovah nih a min a thianter lai caan, a ukning cu a hmaan ti a langhter lai caan le a biakam a tlinter lai caan kha naa ngaih lai ti cu a fiang ko. Jehovah nih ri a khiahmi caan ah mah cu a tuah hrimhrim lai ti kha na zumh khawh. Mah caan a phanh hlan tiang, kan i ruahchanmi ningin thil a can lo hmanhah lungdong loin Pathian rian kha i manh lo ngaiin ṭuan hna u sih.

11-12. Pumsalei in kan thazaang a der tik hmanhah zeicah hmaiah kan fon peng awk a si? Tahchunhnak pe.

¹¹ Pumsalei in kan thazaang a der tikah. Tlik aa zuam taktakmi hna he i lo loin kannih cu thlaraulei ah kan ṭhawn peng khawh nakhnga pumsalei in ṭhawn a hau lo. A tak ti ahcun pumsalei ah ṭhawnnak a ngei lomi, mi tampi nih thlaraulei ah ṭhawn peng awkah bia an khiah. (2 Kor. 4:16) Tahchunhnak ah, Unaupa Arthur Secord * cu kum 88 a si i Bethel ah kum 55 a ṭuan cangmi a si. Atu cu a thazaang a der cang i a ngan zong a dam ti lo. Nikhat cu nurse nu cu a herhmi thil tuahpiak awkah a ihnak ah a ra. Nurse nu nih a zoh i a zaang a fak tuk, cucaah hitin a ti: “Unaupa Secord, Jehovah caah thil tampi na rak tuah.” Asinain Arthur nih hlanlio a tuahmi thil hna cungah lungthin a pe lo. A nih buin a zoh i hitin a leh: “A si, a hmaan. Asinain a biapimi cu kan rak tuahmi thil kha a si lo. Atu ah zumhawktlak tein um hi a biapi deuhmi a si.”

¹² Jehovah rian caan saupi a ṭuan cangmi na si men lai. Asinain atu ah na ngan a dam lo caah hlan bantukin na ṭuan kho ti men lai lo. Cutin na si ah cun na lungdong hlah. Jehovah nih hlanlio ah zumhfek tein a rian na rak ṭuanmi cu a sunsak tuk ti kha zum. (Heb. 6:10) Cun zeitluk in dah Jehovah kan dawt ti cu a caah zeizat dah kan ṭuan timi cungah aa hngat lo ti kha i cinken. Mah canah a ṭhami lungput kan  ngeih i kan tuah khawhmi dihlak kan tuah tikah zeitluk in dah Jehovah kan dawt ti kha kan langhtermi a si. (Kol. 3:23) Jehovah nih ri kan ngeihmi kha a hngalh i kan tuah khawhmi lengin a kan hal lo.—Mar. 12:43, 44.

13. Anatoly le Lidiya hmuhtonnak nih harnak tampi kan ton hmanhah Jehovah rianṭuan peng awkah zeitindah a kan bawmh?

¹³ Caan saupi harnak kan ton tikah. Jehovah salle cheukhat cu kum tampi chung harnak le hremnak an tong. Tahchunhnak ah, Anatoly Melnik * cu kum 12 a si lioah a pa cu an tlaih i thong ah an thlak. Cun a pa cu an umnak Moldova in meng 4,000 (km 7,000) aa hlatnak Siberia ah ṭhawl a si. Kumkhat a rauh hnuah Anatoly, a nu, a pi le a pu zong Siberia ah ṭhawl an si. Tlawmpal ah khua pakhat ah an i pum kho, asinain khuasik caan ah hawrha lakah meng 20 (km 30) tiang an ke in an kal. A hnuah Unaupa Melnik cu kumthum chung thong a tla i a nupi Lidiya le kumkhat a simi a fanu he an i ṭhen. Harnak tampi an tong ko nain Anatoly le a chungkhar cu Jehovah cungah zumhfek tein an um. Atu ah Anatoly cu kum 82 a si cang i Central Asia ah Zung Ṭengnge Kawmiṭi in rian a ṭuan. Anatoly le Lidiya bantukin Jehovah rianṭuannak ah kan tuah khawhmi dihlak kha tuah hna u sih. Cun hlan bantukin inkhawhnak ngei zungzal hna u sih.—Gal. 6:9.

14. Paul nih a hmuitinh phanh khawh awkah tuah a herhmi zeidah a hngalh?

¹⁴ Paul nih a dongh tiang ka tli kho lai i kawltung ka phan lai ti kha a zumh. Chiti thuhmi Khrihfa pakhat in “cunglei nunnak” kha hmuh awkah aa ruahchan. Asinain kawltung phanh khawh awkah ‘ka tlik’ peng a hau ti kha a hngalh. (Fil. 3:14) Paul nih Filipi i unau pawl kha an hmuitinh cungah lungthin an pek zungzal khawh nakhnga lungthawh awk ngai a simi tahchunhnak pakhat a chimh hna.

15. Paul nih Filipi khua i Khrihfa hna kha ‘tlik’ peng dingin thapek awkah rammi sinak kha zeitindah a hman?

¹⁵ Paul nih Filipi khua i unau pawl kha vancung rammi an si kha a hngalhter ṭhan hna. (Fil. 3:20) Rammi sinak cu zeicah a biapit? Mah lioah Rom rammi sinak cu a sunglawi tukmi a si. * Asinain chiti thuhmi Khrihfa hna cu ṭhatnak tam deuh a pe khomi, a ṭha tukmi  rammi sinak an ngei. Rom rammi sinak cu vancung rammi sinak he tahchunh ahcun zeihmanh a si lo. Cucaah Paul nih Filipi khua i unau pawl kha hitin tha a pek hna: “Khrih thawngṭha nih si hna seh ti an duhmi hna kha nan nuncan a si awk a si.” Hika i “nuncan” timi biafang cu rammi bantuk in nun timi sullam a ngei. (Fil. 1:27.) Tuchan i chiti thuhmi Khrihfa hna nih vancung i zungzal nun ding timi an hmuitinh phanh khawh awkah fakpi in an i zuamnak thawngin zohchunh awk ṭha an chiah.

16. Vancung ruahchannak a ngeimi kan si ah, vawlei ruahchannak a ngeimi kan si ah Filipi 4:6, 7 ningin zeidah kan tuah peng awk a si?

¹⁶ Vancung ruahchannak a ngeimi kan si ah, vawlei ruahchannak a ngeimi kan si ah kan hmuitinh phanh khawh awkah fakpi in kan i zuam a hau. Kan sining cu zeitin a si hmanhah hnulei thil kong kha kan ruah ṭhan awk a si lo i kan ṭhanchonak kha zei bantuk thil hmanh kan i dawnhter awk a si lo. (Fil. 3:16) Jehovah biakam a tlin lai kan hngahnak cu caan saupi a si cang men lai asiloah kan upa cang i hlan bantukin kan thazaang zong a ṭhawng ti men lai lo. Kum tampi chung harnak le hremnak zong kan tong men lai. Zeiti a si hmanhah “zei thil kong hmanhah lungrethei in um hlah u.” Mah canah Pathian sinah thlacam u law bawmhnak hal u. Cutin nan tuah ahcun Pathian nih nan ruah khawhmi leng nakin a ṭha deuhmi daihnak aan pek hna lai.—Filipi 4:6, 7 rel.

17. A hnu capar ah zei kong dah kan i ruah hna lai?

¹⁷ Tlik aa zuammi pakhat nih a kawltung a phanh lai ah a hleiin a hmuitinh cungah lungthin a pek bantukin kannih zong donghnak a naih tuk cang caah a ṭha tukmi hmailei biakam cungah kan lungthin kan pek ve a hau. Atu ah kan si khawh chungin cutin tuah kan duh. A hmaanmi lam cungah tlik khawh awkah zeidah kan tuah awk a si? A hnu capar nih biapi ah kan chiah dingmi thil kha hngalh awk le ‘a ṭha bik i thim awk kha hngalh’ awkah a kan bawmh lai.—Fil. 1:9, 10.