Canada ram, French holh a hmangmi Quebec Khua ah ka chuak. Ka nu le ka pa cu Louis le Zélia an si i an ka dawt tuk. Ka pa cu a ningzah a pangmi le carel a huammi a si. Kei cu ca ṭial ka huam tuk i thawngpang kong a ṭialtu si ka duh.

Kum 12 ka si lioah ka pa a rianṭuanti hawi a simi Rodolphe Soucy le a hawipa nih an kan leng. Annih cu Jehovah Tehte an si. Jehovah Tehte hna kong kha tampi ka hngal lo i an biaknak kong zong ah lungthawhnak ka ngei tuk lo. Asinain biahalnak hna kha Baibal hmangin an lehmi nih ka lung a ka suk tuk. Ka nu le ka pa zong an lung a suk tuk hna, cucaah Baibal cawn dingin kan cohlan.

Mah lioah Catholic sianginn ah sianginn ka kai. A caan ah Baibal in ka hngalhmi kong kha ka khaanhawi pawl sinah ka chimh hna. A hnuah ca a kan chimtu kan siangbawi pawl nih an theih. Ka chimmi kong a hmaan lo ti kha Baibal hmangin lehrulh canah an lak i pakhat nih ralchanhtu ti in ka khaanhawi pawl hmaiah sual a ka puh. Mah cu a har tukmi thil sining a si ko nain mah nih ṭhatnak a chuahter. Zeicahtiah sianginn ah an kan cawnpiakmi biaknaklei cawnpiaknak cu Baibal he aa ralchanh ti kha hngalh awkah a ka bawmh caah a si. Mah sianginn ah kai awk a si ti lo ti kha ka hun hngalh. Ka nu le ka pa hnatlaknak in a dang sianginn ah kaa ṭhial.

Baibal cu ka cawng peng ko nain innkhat hnu innkhat phungchim kal kha ka ṭih caah thlaraulei ka ṭhancho ning cu a nuar. Nawl a ngei  tukmi Catholic Church nih kan phungchimnak rian kha fakpi in a ralchanh. Quebec khua i ramkhel lei hruaitu Maurice Duplessis cu church pawl he aa kom tukmi a si. Cucaah amah hnatlaknak thawngin mi pawl nih Jehovah Tehte Hna kha an ralchanh hna. Cucaah phungchim rian ṭuan awkah ralṭhatnak taktak ngeih a hau.

Ṭihnak ka ngeihmi tei awkah a ka bawmtu pakhat cu John Rae a si. John cu voikuanak Gilead Tinṭan a dihmi a si i a lung a nemmi, aa toidormi le naih a fawimi a si. Dairek in cun a ka chimhhring lo nain a nunning in a ka cawnpiak. John cu French holh a thiam tuk lo caah amah he phungchimnak ah kan kalṭi tawn i holh kha ka chimh tawn. John he caan kan hmanṭinak nih ralṭhatnak a ka ngeiter i a donghnak ah Jehovah Tehte pakhat si awkah biakhiahnak tuah dingin a ka bawmh. Jehovah Tehte Hna he kan i ton in kumhra a rauh hnu 1951, May 26 ah tipil ka ing.

Quebec Khua i kan khrihfabu hmete ah a ummi tam deuh cu hmaikal an si. A ṭhami an tuahsernak nih hmaikal ṭuan awkah a ka forh. Mah lio caan ahcun innkhat hnu innkhat phungchimnak ah Baibal lawng kan rak hman. Cauk a um lo caah Baibal kha hmualngei tein kan hman thiam. Cucaah biatak kilven awkah Baibal caang pawl kha hngalh deuh awkah kan i zuam. Asinain mi tampi nih Catholic church nih an cohlan lomi a si ahcun zei bantuk Baibal hmanh kha rel an duh lo.

1952 ah Quebec khua i zumhfekmi unaunu Simone Patry he kan i um i Montreal ah kan i ṭhial. Kumkhat chungah fanu Lise kan hun ngei. Kan i um hlanah chitkhat chung hmaikal in kaa din, asinain Simone he kan chungkhar ningin Khrihfabu phungchim rian ṭuannak ah kan si khawh chungin kan i tel khawh nakhnga nunning sawhsawh tein kan nung.

Kum hra hrawng a ruah hnuah phungchim rian ah tam deuh i tel dingin kan hun ruah ṭhan. 1962 ah Canada Bethel ah Khrihfa upa caah tuahmi Pennak Rianṭuannak Tinṭan ka kai i unaupa Camille Ouellette he khaankhat ah kan umṭi. Chungkhar a ngei ko nain phungchimnak rianṭuannak ah aa zuam tukmi unaupa Camille nih ka lung a ka suk tuk. Mah lio caan ah Quebec khua ah fa ngeih buin hmaikal a ṭuanmi an um tuk lo. Asinain Camille nih hmaikal ṭuan awkah hmuitinh a chiah. Ka sining kong kha ruah ṭhan awkah tha a ka pek. Thla tlawmpal a rauh hnuah  hmaanhmaan hmaikal ka ṭuan ṭhan kho lai ti kha ka hun hngalh. Cheukhat nih ka biakhiahnak kha an cohlang lo nain Jehovah nih thluachuah a ka pek lai ti kha ka zumh caah hmaikal ka hun ṭuan.

1964 ah Simone he kan chuahkehnak Quebec Khua ah special hmaikal in rian pek kan si. Cuka hmun ah kum tampi chung rian kan ṭuan. Ralchanhnak a tlawm deuh ko nain ralchanhtu cu an um rih ko.

Voikhat cu, Zarhte Ni zanlei ah Quebec khua in aa hlat tuk lonak Sainte-Marie khua hmete ah an ka tlaih. Nawl awnhnak um loin innkhat hnu innkhat phung ka chim caah palik pawl nih zungah an ka kalpi i thong an ka thlak. A puarhrang tukmi biaceihtu Baillargeon nih bia a ka ceih. Mah tikah ahodah na sihni a ṭuan lai tiah a ka hal. Jehovah Tehte pawl sihni pakhat in hngalhmi Glen How * tiah ka ti tikah “amah cu a si kho lo” tiah lau ngaiin a ka ti. Mah lio caan ah Glen How cu Jehovah Tehte pawl phung ningin a kilvengtu sihni in a min a thangmi a si. Tlawmpal ah biaceihnak zung nih na luat cang tiah thawng an ka thanh.

Quebec i kan rianṭuannak khenkham a simi nih aa tlakmi pumhnak hmun hmuh awk zong ah a harter. Kan Khrihfabu hmete caah lumternak thilri a um lomi mawṭaw chiahnak caah an rak hmanmi khaan lawng a um. A kik tukmi khuasik caan ah a lum nakhnga unaupa pawl nih datsii hmangin lumnak a pe khomi seh “oil heater” kha an rak hman. Pumhnak an thawk hlanah mah heater pawngah kan ṭhu hna i thazaang a pemi hmuhtonnak kong kha kan i chim hna.

Kum tampi chung phungchimnak rian a ṭhanchomi hmuh cu lunglawmh awk ngai a si. A luancia 1960 leng ah Quebec Khua, Côte-Nord le Gaspé Peninsula ah Khrihfabu tlawmte lawng a rak um. Asinain atu ahcun cuka hmun ah unau tampi an um cang i aa dawh tukmi biakinn zong an ngei cang.

1970 ah peng zohkhenhtu rian ṭuan dingin sawm kan si. 1973 ah pengkomh zohkhenhtu in rian pek kan si. Mah kum hna chungah khualtlawng riaṭuantu Laurier Saumur * le David Splane * ti bantuk sining a ngeimi unaupa hna sinin tampi ka cawn. Civui a dih fatin cawnpiaknak ṭhancho ning kong he aa tlaiin David he pakhat le pakhat thazaang kan i pe. David nih hitin a ka timi kha kaa cinken rih: “Léonce, a donghnak na phungchimnak kha ka duh tuk. A ṭha tuk, asinain keimah sining law atu na chimmi kong hi voithum hrawngah ka chim hnga.” Ka phungchimnak ah a konglam tamtuk aa tel. Tawite le fiang tein chim khawh awkah ka cawn a hau.

Pengkomh zohkhenhtu hna cu peng zohkhenhtu  pawl tha pek dingin rian pek an si. Asinain Quebec i unau tampi nih ṭha tein an ka hngalh. Peng zohkhenhtu in ka tlawn hna lioah keimah he phungchim kalṭi kha an duh. Anmah he phungchim kalṭi kha ka duh ko nain peng zohkhenhtu kha a caan ka pe kho ti lo. Voikhat cu dawtnak a ngeimi peng zohkhenhtu nih hitin a ka ti: “Unau pawl a caan na pekmi hna cu a ṭha tuk, asinain keimah sin rak ding zong kha philh hlah. Kei zong thapeknak ka herh ve.” Mah ruahnak cheuhnak nih a tlarimi si awkah a ka bawmh.

1976 ah kan i ruahchan lomi le ngaihchiat awk ngai a simi thil sining kan rak tong. Ka nupi, Simone cu fakpi in a zaw i a thi. Anih cu mahca ṭhatnak a hlawmi le Jehovah a daw tukmi a si caah ka caah a sunglawi tukmi nupi a si. Phungchim rianṭuannak ah ka caan tampi ka hmanmi nih ka ngaihchiatnak kha inkhawh awkah a ka bawmh. Mah a har tukmi caan chungah Jehovah nih a ka bawmh caah kaa lawm tuk. A hnuah aa zuam tukmi hmaikal unaunu Carolyn Elliott he kan i um. Anih cu a herh deuhnak hmun ah phungchim rian ṭuan dingin Quebec ah a rak i ṭhialmi, Mirang holh a hmangmi a si. Carolyn cu naih a fawimi le midang cungah siaherhnak taktak a ngeimi a si. A hleiin a ningzah a pangmi asiloah a li a lengmi hna cungah zaangfahnak a langhter. Khualtlawng rian kan ṭuan chungah tampi a ka bawmh.

1978, January ah, Quebec ah a voikhatnak an tuahmi Hmaikal Tinṭan ah cawnpiaktu in rian pek ka si. Tinṭan a kaimi ca cu chim lo keimah ca hmanhah mah tinṭan cu a thar a si caah ka thin a phang tuk. Lunglawmh awk ngai a simi cu mah a voikhatnak bik tinṭan ah hmuhtonnak a ngeimi hmaikal tampi an i tel. Kei cu cawnpiaktu ka si ko nain an sinin tampi ka cawn.

1978 ah, “Zumhnak Ah Teinak Hmuhnak” timi Ramkomh Civui kha Montreal’s Olympic lentecelhnak hmun ah tuah a si. Quebec ah kan tuah balmi civui lakah a ngan bikmi a si i 80,000 leng  an i pum. Mah civui ah Thawngpang thanhnak he aa tlaimi Department ah rian pek ka si. Thawngpang kong a hlathlaitu hna he kan i tong. Annih nih Jehovah Tehte Hna kong he aa tlaiin a ṭhatnaklei in an ṭial caah kaa nuam tuk. Bia an ka halmi kha TV le radio program in suimilam 20 leng an thlah i capar a za lengin an chuah. Mah cu tehte khannak caanṭha taktak a si.

1996 ah ka caah thlennak nganpi a um. Tipil ka in thawkin French holh a hmangmi Quebec ah Pathian rian ka ṭuan. Asinain atu cu Mirang holh a hmangmi Toronto khua ah rian pek ka si. Sining ka tlinh lo tiah ka ruah, mah lengah mirang holh ṭha tein ka chim thiam lo caah phungchim ding kha ka ṭih tuk. Atu le atu thla ka cam i Jehovah kha ka hun i bochan deuh.

A hmasa ah ka thin a phang ko nain kumhnih chung Toronto ah phungchim rian ka ṭuan caah kaa nuam tuk. Mirang holh ṭha deuh in ka chim khawh nakhnga Carolyn nih lungsau tein a ka bawmh. Cun unaupa pawl zong nih an ka bawmh i tha an ka pek. Hawikom thar zong tampi kan hun ngei colh.

Peng civui zarh ah tuah dingmi le timhtuah dingin tampi a um ko nain ninga ni zanlei ah suimilam pakhat chung hrawng inkhat hnu inkhat ah phungchim ka kal. Cheukhat nih ‘civui zarh ah mah tluk rian a tam buin zeicah phungchim a kal hnga?’ tiah an ruah men lai. Asinain phungchim rian nih hrimhnak a ka pek. Atu zong ah phungchim rian nih hrimhnak a ka pek peng rih.

1998 ah Carolyn he Montreal ah special hmaikal in rian pek kan si. Kum tampi chung zapi lak phungchimnak ca kha kan timhtuah i Jehovah Tehte Hna kong he aa tlaiin mi nih a hmaan loin an hngalhthiammi kong kha remh awkah thawngzamhtu pawl he rian kan ṭuanṭi. Carolyn he Canada ah a rak i ṭhialmi ram dangmi hna le Baibal kong tam deuh in hngalh a duhmi hna sin phungchimnak ah kan i nuam tuk.

Tipil ka in thawkin a luancia kum 68 chung kong ka ruah ṭhan tikah thluachuah tampi ka hmu tiah ka ruah. Phungchim rian ah kaa nuam deuh i midang nih biatak an hngalh khawh nakhnga ka bawmh hna caah kaa nuam tuk. Kan fanu Lise le a vapa zong an fale an hun upa i atu cu hmaanhmaan hmaikal an ṭuan cang. Phungchim rianṭuannak ah ka fanu lungtho tein aa telmi ka hmuh tikah kaa nuam tuk. Thlaraulei ṭhancho dingin le rian a phunphun ṭuan khawh dingin a bawmmi zohchunh awk ṭhami unau pawl cung zong ah kaa lawm tuk. An ka pekmi ruahnak cheuhnak nih Jehovah he a ṭhami pehtlaihnak ngeih awk le lam tampi in Jehovah rianṭuan awkah a ka bawmh. Jehovah thiang thlarau kan i bochan lawngah Jehovah Bupi nih a kan pekmi rian kha zumhfek tein kan ṭuan khawh lai ti kha ka hun hngalh. (Salm 51:11) A min thangṭhatnak tinvo sung a ka pek caah Jehovah cungah kaa lawm tuk.—Salm 54:6.