Kei cu 1940, May 19 ah Lebanon, Amioûn khua ah a chuakmi ka si. Kum tlawmpal a rauh hnuah kan chungkhar in Tripoli khuapi ah kan i ṭhial. Kei cu Jehovah a hngal i a dawmi a nuam tukmi chungkhar ah a ṭhangmi ka si. Unau panga kan si. Nu pathum le pa pahnih kan si i kei cu a hniang bik ka si. Ka nu le ka pa caah tangka cu a biapi bimi a si lo. Kan chungkhar caah a biapi bikmi thil cu Baibal hlathlai, i pumh le Pathian an hngalh nakhnga midang bawmh kha a si.

Kan Khrihfabu ah Chiti thuhmi unau tampi an um. Mah lak i pakhat cu Khrihfabu Baibal cawnnak caan tlaitu Michel Aboud a si. Anih cu New York ah biatak a rak hngal i Lebanon ah 1920, hnu in phungchin rian a hung ṭuanmi a si. A hleiin Gelead Sianginn a dih cangmi upat awktlak le bawmtu ṭha a simi mino pahnih, Anne le Gwen Beavor kong kha chim ka duh. Annih cu kan caah hawikom ṭha an hung si. Kum tampi a rauh hnuah United States ah a ummi Anne he kan i ton caah kaa lawm tuk. Cun caan tlawmpal hnuah Wilfred Gooch he aa ummi Gwen he zong kan i tong. Anih cu England, London Bethel ah rian a rak ṭuanmi a si.

Ka no lio ahcun Lebanon ah Jehovah Tehte tlawmpal lawng an rak um. Asinain Baibal kong kan hngalhmi kha lungtho tein midang sinah kan chimh hna. Biaknaklei hruaitu cheukhat nih an kan khenkham ko nain cutin kan rak tuah. Asinain kan cungah thil a cangmi a ṭha tukmi thil cheukhat kong kha ka philh kho lo.

Nikhat cu, ka naunu Sana he ṭaihkhaan pakhat ah phung kan rak chim. Mah mi pawl he bia kan i ruah lioah siangbawi pakhat cu kan sinah a ra. Pakhatkhat nih an auh caah a si. Siangbawi pa nih ka naunu kha a nihsawh. Puarhrangpi in a pehtlaih i Sana kha a nam, cucaah ka naunu cu hlei in a tla i hma a rak pu. Mi pakhat nih palik kha phone a chawnh. Palik pa cu a ra i Sana kha an bawmh nakhnga a rak timhtuahpiak. Siangbawipa cu palik zungah an kalpi i mah ah meithal aa putmi zong kha an hmuh. Mah tikah palik nawlngeitu pakhat nih “mi pawl kha Pathian kong maw na cawnpiak hna asiloah zaangennak kong dah?” tiah a hal.

A dang ka philh khawh lomi pakhat cu kan Khrihfabu ningin thawngṭha chim awkah khua in aa hlatnak khuate pakhat ah mawṭaw in kan rak kalmi kha a si. An khua i siangbawipa nih kan tuahmi thil kong a theih hlan le kanmah doh awkah mi tampi a pumh hna hlan ahcun kan rak i nuam tuk. A hnuah annih nih hna an kan hnawh i lung hmanh in an kan cheh. Mah tikah ka pa kha an rak khen i a hmai thi in a khah dih lio caan kha kaa cinken rih. Ka nu he mawṭaw kan dirternak hmun ah an rak kir ṭhan i kan thin a rak phang tuk. Asinain ka nu nih ka pa hmai a thlop pah in a chimmi bia kha zeitikhmanh ah ka philh bal lai lo. Hitin a ti: “Jehovah, ngaithiam hna. An tuahmi hi zei a si ti awk an hngal lo.”

A dang kan tonmi thil sining pakhat a um rih. Mah cu kan khua i kan rualchan pawl sin kan tlawn hna lio kong a si. Ka pu inn kan phanh tikah a min a thang ngaimi biaknaklei hruaitu bishop pakhat he kan i tong. Mah bishop pa nih ka nu le ka pa cu Jehovah Tehte an si ti kha a hngalh. Cucaah keimah lawngin a ka auh. Asinian mah lioah kumruk lawng ka si rih. Hitin a ka ti: “Ziah tipil na in rih lo?” Mah tikah kei cu ngakchia pei ka si cu, cun tipil in awkah Baibal kong tam deuh in hngalh le ka zumhnak fehter a hau rih tiah ka ti. Ka bialehnak kha a duh lo caah ka pu sinah upatnak a ngei lo tiah a ka ti.

Asinain mah hna cu a ṭha lomi hmuhtonnak tlawmpal lawng an si. Lebanon i mi tam deuh cu komh a nuammi le khual a dawmi an si. Cucaah mi tampi sinah Baibal kong kha kan chim khawh i mi tampi he Baibal cawnpiaknak zong kan tuah khawh.

Sianginn ka kai lioah Venezuela ah a ummi mino unaupa pakhat cu Lebanon ah a rak tlawng. Kan Khrihfabu ah a hun i pum i ka unu Wafa he an hun i duh. Mah tikah ṭhitumnak an  tuah i Venezuela ah an um. Ka pa sinah ka unu nih kan chungkhar ningin Venezuela ah i ṭhial dingin ca a kuat. A ruang cu a kan ngaih tuk caah a si. A donghnak ah, a chimmi ningin kan ngaih i ṭhial dingin biakhiahnak kan rak tuah.

1953 ah Venezuela ah kan phan i president umnak pawng i Caracas ah kan um. Mah lio caan ah mino pakhat ka si bantukin president nih a ṭha tukmi a mawṭaw he aa chawhmi kha hmuh lai ka rak i ngaih tuk. Asinain ka nu le ka pa caah cun hmun thar, holh thar, nunphung thar, eidin thar le khua caan thar a si caah a fawi lo. A taktak ti ahcun annih cu ṭih a nungmi thil cheukhat a can tikah “nunning thar ningin nun” awkah an i zuamka lawng a si.

Ka pa cu a hun zaw. Anih cu a thazaang a ṭhawngmi le a ngan a dammi a si caah kan khuaruah a har tuk. Hlan ah ka pa a zawt kha kan thei bal lo. Ka pa cu a zawtnak aa check tikah cancer zawtnak phunkhat a ngei i aa rak i khuaihlai. Ngaihchiat awk ngai a simi cu zarhkhat hnuah a rak thi.

Kan ngaihchiatnak kong kha a chimzia hmanh kan thiam lo. Mah ah kum 13 lawng ka rak si rih. Ka pa cu a thi lai tiah kan i ruahchan lo, cucaah kan i nuam kho bal ti lai lo tiah kan rak ruah. A caan ahcun ka nu caah a vapa a thihmi cu cohlan awkah a har tuk. Asinain thil sining kha kan hun cohlan thiam i Jehovah bawmhnak thawngin inkhawhnak kan ngei. Kum 16 ka si ah Caracas khua ah siangsangruun ka dih i ka chungkhar bawmh kha ka duh tuk.

Mah lio caan ah ka unu Sana cu Gilead Sianginn a dih i Venezuela ah a kir ṭhanmi Ruben Araujo he an i um. Annih nih New York ah i ṭhial dingin bia an khiah. Ka chungkhar nih sianghleiruun na kai awk a si tiah an ka ti. Cucaah New York ah ka kal ve i sianginn ka kai chung cu ka unu vapa le chungkhar sinah ka um. An sin ka um chungah annih nih Jehovah he kan i naih nakhnga an ka bawmh. Mah lengah Brooklyn i Spain Khrihfabu ah thlaraulei ah nutling, patling a simi unau tampi an um. Brooklyn Bethel ah rian a ṭuanmi Milton Henschel le Frederick Franz he kan hun i hngalh caah an pahnih cungah kaa lawm tuk.

New York i sianghleiruun kumkhatnak ka kaimi a dih lai ah ka nun ning kong he aa tlaiin ka hun ruah. Jehovah rianṭuannak ah hmuitinh a ngeimi Khrihfa hna timi kong Vennak Innsang capar kha ka rel i ṭha tein ka ruah. Kan Khrihfabu i hmaikal pawl le Bethel i rian a ṭuanmi pawl zeitlukin dah an i nuamh ti kha ka hngalh i anmah bantuk si kha ka duh ve. Asinain kei cu Khrihfa pakhat in tipil ka ing rih lo. Cucaah a hmasa bik ah Jehovah sinah ka pum kaa pek a hau ti kha ka hun hngalh. Cutin ka rak tuah i 1957, March 30 ah tipil ka rak ing.

Tipil kan in hnuah hmaikal ṭuan dingin khua kan hun ruah. Hmaikal ṭuan cu ka duh tuk  ko nain cutin tuah cu a har lai ti kha ka hngalh. Sianghleiruun kai pah in mah rian cu zeitindah ka ṭuanṭi khawh lai? Mah tikah ka chungkhar pawl sinah sianghleiruun ka kaimi hi ka ngol lai, Venezuela ah ka kir ṭhan lai i hmaikal ka ṭuan lai tiah ca ka kuat hna.

1957, June ah Caracas ah ka kir ṭhan. Asinain ka chungkhar pawl an nunning a harmi kha ka hngalh. Annih cu tangka in bawmh an hau. Zeitindah ka bawmh khawh hna lai? Bank ah rian ṭuan dingin sawm ka rak si. Asinain pioneer ṭuan kha ka duh tuk. Mah lengah ka kir ṭhannak a ruang cu hmaikal ṭuan kha a si. Cucaah a pahnih in ṭuan dingin bia ka rak khiah. Kum tampi chung hmaikal rian kan ṭuan pah in bank ah caantling in rian ka ṭuan. A nuamh zong kaa nuam i ka rian zong a tam tuk.

A mui aa dawh i Jehovah zong a dawmi German unaunu Sylvia he kan i ton caah kaa lawm tuk. Anih cu a nu le a pa he Venezuela ah an ṭhialmi an si. A hnuah fa pahnih kan ngei i kan fapa min cu Michel (Mike) a si i kan fanu min cu Samira a si. Ka nu zohkhenh awkah rian ka ngei ti zong kha ka hngalh. Ka nu cu kan sinah a um. Ka chungkhar zohkhenh awkah hmaikal rian in kaa din ko nain lungtho tein phungchim rianṭuannak ah kaa tel peng. Rian a lawn caan paohah ka nupi Sylvia he manhcaan hmaikal kan ṭuan.

Hi capar i a hramthawk ah langhtermi thil sining ka ton lioah ka fale cu sianginn an kai lio a si. Ka nunning ah kaa lungsi i bank ah rian a ṭuanmi midang zong nih an ka upat. Asinain mi nih Jehovah rian a ṭuanmi pakhat in ka hmu hna seh ti ka duh. Cutin an ka hmuh nakhnga zeidah ka tuah lai timi kong kha ka ruat peng. Cucaah ka nupi he hmunkhat ah ṭhu in kan ngeihmi tangka kong kha kan i ruah. Bank rian ka ṭuanmi kha ka ngol ahcun tangka tampi ka hmu lai. Leiba zong kan ngeih lo caah nunning sawhsawh tein kan nun ahcun kan ngeihmi tangka cu caan saupi chung kan i za lai.

Mah cu a fawi lo nain ka dawtmi ka nupi le ka nu nih ṭha tein an ka bawmh. Hmaikal ka rak ṭuan ṭhan caah ka rak i nuam tuk. Hmaikal ṭuan dingin timhcia ka si ko nain kan i ruahchan lomi thil thar pakhat kan rak hmuh ṭhan.

Nikhat cu siibawipa nih Sylvia cu fa na pawi tiah a ti. Kan pahnih in kan khuaruah a har tuk. Mah cu lunglawmh tuk awk a si ko nain hmaikal ṭuan ding timi ka biakhiahnak kong zong kha ka  ruat. Hmaikal ka ṭuan kho rih lai maw? A rauhhlan ah kan chungkhar a hung si dingmi kan fa cungah lungthin kan hun pek. Asinain hmaikal ka ṭuan lai timi ka biakhiahnak kong he aa tlaiin tah zeitin?

Kan hmuitinh kong kan i ruah hnuah hmaikal zong ka ṭuan lai tiah bia kan khiah. Kan fapa Gabriel cu 1985, April ah a chuak. Asinain bank rian ka ṭuanmi in kaa din ko nain 1985, June thla ah hmaanhmaan hmaikal kan hun ṭuan ṭhan. A hnuah, Zung Ṭengnge Kawmiṭi pakhat in rianṭuannak tinvo sung ka hmu. Asinain zung ṭengnge cu Caracas ah a um lo caah zarhkhat ah nihnih asiloah nithum meng 50 (80km) hrawng aa hlatnak hmun ah ka kal tawn.

Ka rianṭuannak zung ṭengnge cu La Victoria khua i a um caah kan chungkhar in La Victoria i Bethel he aa naihnak hmun ah i ṭhial dingin bia kan khiah. Mah cu kan caah thlennak nganpi a si. Ka chungkhar kha ka dawt hna i an cungah kaa lawm tuk. An ngeihmi lungput nih tampi a ka bawmh. Ka unu Baha nih lungtho tein ka nu kha a zohkhenh. Mike cu nupi a ngei, asinain Samira le Gabriel cu kan sinah ah an um. La Victoria ah kan i ṭhial caah Caracas i an hawile kha an kaltak hna. Sylvia zong mi tampi an umnak khuapi i canah khuate ah a um a hau. Cun kan dihlak in inn fate ah kan um. Mah lawng si loin Caracas in La Victoria i kan i ṭhial lioah thil tampi a cang.

Asinain thil sining cu aa thleng ṭhan. Gabriel cu nupi a ṭhi i Samira cu kan inn in inndang ah aa ṭhial. Cun keimah le ka nupi Sylvia cu 2007 ah Bethel ah rianṭuan dingin sawm kan si i tu ni tiang kan ṭuan rih. Ka fapa upa bik Mike cu Khrihfa upa pakhat a si i a nupi Monica he hmaikal an ṭuan. Gabriel zong Khrihfa upa a si ve i a nupi Ambra he Italy ah Pathian rian an ṭuan ve. Samira zong hmaikal a ṭuan lengah Bethel ah mah lungtho tein a hlat in rian a ṭuan ve.

A si, ka nunnak ah a biapimi biakhiahnak tampi ka tuah. Mah ruangah kaa ngaichih bal lo. Cucaah aa lomi biakhiahnak ka tuah ṭhan. Jehovah caah ka tuah khawhmi thil vialte ruangah kaa lawm tuk. Kum tampi hnuah Jehovah he a ṭhami pehtlaihnak ngeih cu a biapi tukmi a si ti kha ka hun hngalh. Kan nunnak ah kan tuah awk a simi thil hme asiloah thil ngan a si hmanhah “minung hngalhnak a lonhtu” Jehovah nih daihnak a kan pek khawh. (Fil. 4: 6, 7) Sylvia he Bethel rian ṭuan kha kan duh tuk. Kan biakhiahnak paohah Jehovah kha pakhatnak ah kan chiah zungzal caah thluachuah tampi a kan pekmi a si tiah kan ruah.