Vawlei Ralpi II lioah ka nulepa cu Estonia in ka chuahnak hmun Germany ah an i ṭhial. Mah hnuah Canada lei ah i ṭhial ding in an timhtuah. A hmasa kan umnak inn cu Canada, Ottawa pawng ah a si, inn fate a si i cuka ah ar zong an zuat hna. Kan si a fak tuk nain zing rawl caah arti kha kan ei tawn.

Nikhat cu Jehovah Tehte Hna nih ka nu kha Biathlam 21:3, 4 an relpiak. Mah kha a hmuh tikah aa nuam tuk i a mithli a tla. Biatak thlaici an tuhmi cu a ṭhang colh i ka nulepa cu tipil in ding tang in an ṭhancho colh.

Ka nu le ka pa cu Mirang holh an thiam tuk lo nain biatak cawn awkah an lung a tho tuk. Zarhte ni fatin ka pa cu Ontario, Sudbury i nickel titternak seh zung pakhat ah zan khuadei rian a ṭuan hnu hmanh ah keimah le ka naunu Sylvia kha thawngṭha chimnak ah a kan kalpi peng. Zarh fatin kan chungkhar ning in Vennak Insang kha kan hlathlaiṭi hna. Ka nu le ka pa nih Pathian dawt awkah an ka cawnpiak. Cucaah kum hra ka si lio 1956 ah Jehovah sinah i pumpek ding in bia ka khiah. Zeitluk in dah Jehovah an dawt timi kong ka ruah fatin mah nih amah kha biak peng awkah thazaang a ka ngeihter.

Siangsangruun ka dih hnuah thil cheukhat ruang ah ka lung a hung vaivuan. Hmaikal ka ṭuan ahcun vanlawng i cit in vawlei pumpi tlawn ding timi ka saduhthah tlinter awkah tangka a za in ka ngei lai lo tiah ka ruah. Ka duh tukmi rian a simi music awkhumhnak radio station ah rian ka hmuh. Asinain zanlei ah ka ṭuan caah pumh ka bau lengmang i Pathian a daw lomi hna he kaa kom. A donghnak ah Baibal in cawnpiakmi ka chiaṭha thleidannak lungthin nih thlennak tuah awkah a ka forh.

Ontario, Oshawa ah kaa ṭhial. Cuka ah Ray Norman, a far nu Lesli le a dang hmaikal pawl he kan i tong. An dihlak in ka cung ah siaherhnak an ngei. An i nuamhmi ka hmuhmi nih ka hmuitinh kha i dothlat ṭhan awkah a ka bawmh. Hmaikal ṭuan ding in tha an ka pek caah 1966, September ah ka hun thawk. Kaa nuam tuk i ka nunnak cu a ṭha deuh tukmi a lo. Asinain khuaruahhar a simi thlennak cheukhat ka tong.

Siangsangruun ka kai buin Canada, Toronto, Bethel ah rianṭuan ding in form ka phih. A hnu i hmaikal ka ṭuan tikah Bethel ah kumli chung rianṭuan  ding in sawm ka si. Asinain Lesli kha ka duh tuk i mah sawmnak kha ka cohlan ahcun Lesli kha zeitik hmanh ah ka hmu kho ṭhan ti lai lo ti ka phang. Caan tlawmpal a rauh hnuah thla fakpi in ka cam, a donghnak ah Bethel sawmnak kha ka cohlan i Lesli kha ngaihchia ngaiin ka kaltak.

Bethel ah thilsuknak ah rian ka ṭuan i a hnuah chungṭuan pakhat in rian ka ṭuan. Mah caan chung ah Lesli cu Quebec, Gatineau ah special hmaikal pakhat a rak si cang. Lesli hi zeidah a tuah hnga, ka biakhiahnak hi a hmaan hnga maw tiah ka ruat tawn. A hnuah ka nunnak ah khuaruahhar a simi a ṭha tukmi thil pakhat a rak cang. Lesli upa Ray cu Bethel ah sawm a si ve i amah he khaankhat ah kan umṭi. Mah nih Lesli he kan i hawikomhnak kha a thar in a ṭhatter ṭhan. A kumlinak, hmanung bik ka ṭuan kum 1971, February 27 ah kan i um.

Lesli he Quebec i French holh a hmangmi Khrihfabu ah rian pek kan si. Mah hnu kum tlawmpal, kum 28 ka si ah pengzohkhenhtu in rian pek ka si caah ka khuaruah a har tuk. Ka ngakchia tuk rih i sining ka tlinh lo tiah ka ruah. Asinain Jeremiah 1:7, 8 bia nih thazaang a ka ngeihter. Lesli cu mawṭaw accident voihnih tiang a rak ton caah fawi tein aa hngilh kho lo. Cucaah peng zohkhenhtu rian cu kan caah a har tuk lai tiah kan ruah. Asinain Lesli nih “Jehovah nih thil cheukhat tuah ding in a kan sawm ahcun kan tuah chun awk a si ko lo maw?” tiah a ti. Cucaah mah rian kha kan cohlan i kum 17 chung khualtlawng rianṭuantu in rian kan ṭuan.

Peng zohkhenhtu in ka rian a tam tuk caah Lesli kha a caan a za in ka pe kho lo. Cucaah a dang thil pakhat cawn awkah caanṭha ka hmu. Voikhat cu Nikhat ni zingka ah kan inn bell an rak tum. Inka kan awn tikah ahohmanh an um lo, cabuai khuh, thingthei, cheese, changreu, wine thawl, hrai le an min ṭial loin “na nupi kha picnic ah kalpi” timi ca tawite kha an chiahta. Mah ni cu nikhua a ṭha tuk. Asinain Lesli kha phungchim dingmi i timhtuah ka duh i kaan kalpi kho lai lo tiah ka ti. A theihthiam ko nain a ngaih cu a chia pah. Ka cabuai pawng i ka ṭhut tikah ka chiaṭha thleidannak lunghtin nih a ka hnorsuan. Cun Efesa 5:25, 28 kha ka ruat. Ka nupi lungthinlei thazaang pek awkah Jehovah nih mah bia hmang in tha a ka pekmi a si hnga maw? tiah ka ruat. Thla ka cam hnuah Lesli kha “Kal u sih” tiah ka ti tikah aa nuam tuk. Tiva kam i aa dawh tukmi hmunlei ah mawṭaw kha kan mawngh, cuka ah cabuai khuh kha kan phah i hmunkhat ah nuam tein caan kan hmangṭi. Mah leng ah phungchim dingmi zong kaa timtuah kho.

Peng zohkhenhtu rian kan ṭuannak British Columbia i Newfoundland ah lawmhnak tampi kan hmuh. Ka ngakchiat lio i ka rak duh tuk bantuk in atu ah khual ka tlawng cang. Gilead Tinṭan kainak kong cu ka ruah ko nain ramdang ah missionary ṭuan kha cu ka duh lo. Missionary rian a ṭuanmi  hna cu a hleikhunmi minung in ka hmuh hna i kei cu sining ka tlinh lo tiah ka ruah. Mah leng ah zawtnak le raltuknak a tamnak Africa ram ah kuat ka si sual lai ti zong ka phang. Hika ka umnak Canada ah kaa nuam tuk.

1992 ah Jehovah Tehte Hna cu Soviet Union i hmun cheukhat bantuk in ram cheukhat ah zapi lak ah phungchim ṭhan khawh a si. Cucaah unau pawl nih Estonia ah i ṭhial in missionary rian nan ṭuan kho lai maw tiah an kan ti. Kan khuaruah a har tuk i mah kong he aa tlaiin thla kan cam. Hitin kan ruah ṭhan, ‘Jehovah nih thil cheukhat tuah ding in a kan sawm ahcun kan tuah chun awk a si ko lo maw?’ Cucaah kan cohlan i ‘Africa ahcun kan kal theng lai lo’ tiah ka ruah.

Estonia holh kha kan cawng colh. Mah ram ah thlahnih kan um hnuah peng zohkhenhtu ṭuan ding in fial kan si. Khrihfabu 46 ah kan tlawng, Russia i Kaliningrad i telin Baltic ram pathum i phu hna sin zong ah kan tlawng. Latvian, Lithuanian le Russia holh zong tlawmpal kan cawng. Mah cu a har tuk. Asinain kan hawile cu kan i zuamnak nih an lung a suk tuk hna i an kan bawmh. 1999 ah Estonia ah zung ṭengnge dirh a si i mah ah Toomas Edur, Lembit Reile le Tommi Kauko he kawmiṭi rianṭuanṭi awkah rian pek ka si.

A hmasa Siberia ah kuat a rak simi Jehovah Tehte tampi he kan hun i thei hna. Annih cu thonginn ah puarhrangpi in pehtlaihnak le chungkhar he i ṭhennak hna an tong ko nain an thin a hung lo i an lung zong a fak lo. Phungchim rianṭuannak ah nuam te le lungtho tein an i tel peng. Mah nih a har tukmi thil sining ah inkhawhnak ngeih awk le lunglawm tein um peng awkah a kan bawmh.

Kum tampi chung i dinh loin fakpi in rian kan ṭuan caah Lesli cu a tha a hun baa tuk. Mah cu taksa fah zawtnak ruang ah a batmi a si ti kha kan rak hngal colh lo. Cucaah Canada ah kir ṭhan ding in khua kan ruat. U.S.A, New York, Patterson ah zung ṭengnge tinṭan kai ding in sawm kan si tikah kan kai kho lai lo tiah ka ruah. Asinain fakpi in thla kan cam hnuah kan cohlan. Jehovah nih kan biakhiahnak kha thluachuah a kan pek. Mah tinṭan kan kai chung ah Lesli nih a herhmi siilei thlopnak zong kha a hmuh. Cucaah a hlan bantuk in rian kan ṭuan ṭhan kho.

Voikhat cu Estonia kan phanh hnu, 2008 zan ah vawleicung pumpi zungpi in phone an kan chawnh i Congo ah nan kal kho lai maw tiah an kan ti. Ka khuaruah a har tuk, a hleiin a thaizing ah leh ṭhan a hauh caah a si. A hmasa ahcun Lesli cu aa hngilh kho lai lo ti kha ka hngalh caah ka chim lo. Asinain aa hngilh kho lomi cu keimah tu ka si, Africa kalnak kong he aa tlaiin ka lungre a thei i thla ka cam.

A thaizing ah Lesli kha ka chimh tikah hitin ka ruat: “Jehovah nih Africa ah kal ding in a kan sawm. Kan i zuam chun lo ahcun kan i nuamh lai le nuamh lai lo kha zeitindah kan hngalh khawh lai?” Estonia ah kum 16 kan um hnuah Congo, Kinshasa ah kan i ṭhial. Zung ṭengnge ah aa dawh tukmi  dum pakhat a um i a dai tuk. Lesli nih kan khaan i a chiah hmasa bikmi thil lakah Canada in kan rak i ṭhial lioah aa fimmi card pakhat zong aa tel. Mah card ah “na umnak hmun ah aa nuammi si” timi ca aa ṭial. Unau pawl he kan i tong, Baibal cawnpiaknak hna kan tuah i missionary ṭuannak in lawmhnak thar hna kan hmu. A hnuah Africa i a dang ram 13 ah zung ṭengnge tlawnnak caanṭha kan hmu. Mah nih mi pawl i kan i lawh lonak le kan i dawhnak kha hmuhnak caanṭha a kan pek. A hmasa ah ka rak ngeihmi ṭihnak cu a tlau dih i Africa ah rianṭuan ding in a kan thlah caah Jehovah cung ah kan i lawm tuk.

Congo ah insect ti bantuk an rawl pawl kha ei ding in an kan pek tikah kan ei ngam lai lo tiah ka ruah. Asinain unau pawl nih mah kha thaw tuk in an eimi kan hmuh tikah kan ei chun ve i kan hun duh.

Unau pawl thazaang pek awk le an herhmi thilri pawl pek awkah mah ram i nichuahlei ah khual kan tlawng. Cuka hmun ah guerrila pawl nih khuami kha an doh hna i nu pawl le ngakchia pawl kha harnak an pek hna. Unau tam deuh cu an si a fak tuk. Asinain thawhṭhannak ruahchannak cung ah an zumhnak a fehmi, Jehovah an dawtmi le bupi cung ah zumhfek tein an ummi nih kan lung a kan suk tuk. Mah nih kanmah le kanmah i dothlat ṭhan awk le kan zumhnak fehter awkah a kan forh. Unau cheukhat cu an inn le an lo hna an sung. Mah nih thilri chawva cu chikkhat ah an tlau kho i Jehovah he kan i pehtlaihnak cu a biapi bikmi a si ti kha a ka hngalhter ṭhan. Harnak an tong ko nain unau pawl cu an phunzai lo. An lungput nih harnak le ngandam lonak hna kha ralṭha tein inkhawh awkah a kan bawmh.

Mah hnuah a dang khuaruahhar thil pakhat a hung cang. Hong Kong zung ṭengnge ah kal ding in fial kan si. Asia ah um ding cu zeitik hmanh ah kan ruat bal lo. Asinain a dang kan rian dihlak zong ah Jehovah nih dawtnak he a kan bawmh caah mah sawmnak kha kan cohlan. 2013 ah Africa i kan hawile pawl le khuaruahhar a simi thil pawl kan kaltak hna caah kan mitthli a tla i hmailei ah zeidah kan ton lai ti kha kan hngal lo.

 Hong Kong ah khuasak cu thlennak nganpi a si. Zeicahtiah vawleicung pumpi i mi tampi an umnak hmun a si. China holh zong kan caah zuamcawhnak a si. Asinain unau pawl nih ṭha tein an kan conglawmh i an rawl zong kha kan duh tuk. Zung ṭengnge ah rian ṭuan ding a tam tuk. Asinain caankhat te ah thil man zong a kai tuk. Cucaah Uktu Bu nih zung ṭengnge i thilri tam deuh kha zuar ding in fimkhur tein bia an khiah. Mah hnu tlawmpal, 2015 ah Thlanglei Korea ah kan i ṭhial i cuka ah rian kan ṭuan. A dang a harmi holh pakhat cawn ṭhan kan hau. An holh kha ṭha tein kan chim thiam lo nain unau pawl nih nan ṭhangcho tuk tiah tha an kan pek.

Hawikom thar ser cu a zungzal in cun a fawi lo nain kanmahlei in midang kha len kan sawm hmasa hna i a rauhhlan ah mi pawl he ṭha tein kan hun i hngal kho. Unau pawl he kan i dannak nakin kan i lawhnak a tam deuhmi kha kan hmuh. Cun hawikom tampi kan ngeih khawh nakhnga kan lungthin innka hun khawh awk le an cung ah dawtnak langhter khawh awkah Jehovah nih a kan ser ti zong kha kan hngalh.—2 Kor. 6:11.

Jehovah bantuk in mi pawl cohlan awk, kan nunnak ah Jehovah dawt awk le a lamhruainak kawl awkah kan i zuam a hau ti kha kan hngalh. Kan lung a dongh tik asiloah unau pawl nih an kan cohlang hnga maw tiah kan ruah tik paoh ah kan hawile nih a kan kuatmi thazaang a pemi cakuat le card hna kha kan rel ṭhan. Jehovah nih kan thlacamnak a kan lehmi kan hmuhmi nih zumhnak le thazaang a kan ngeihter.

Kum tampi chung ah Lesli he keimah he zei tlukin kan rian a tam hmanh ah pakhat le pakhat a caan i pek cu a biapi tukmi a si ti kha kan hngalh. A hleiin holh thar kan cawn i kan i palh tikah i nihpiak cu a biapi tukmi a si ti zong kha kan hngalhthiam. Zan fatin Jehovah lawmh khawhnak thil cheukhat kong hna kha kan ruat.

Hmaan tein chim ahcun missionary pakhat si ding asiloah ramdang ah um ding timi cu ka ruat bal lo. Asinain Jehovah bawmhnak thawng in zei zong vialte a si kho dih ti ka hngalhmi nih lawmhnak a ka hmuhter. Profet Jeremiah chimmi mah bia hi ka lung ah a hung chuak: “Maw BAWIPA, nangmah nih na ka hlen.” (Jer. 20:7) Khuaruahhar a simi thil ṭha tampi le thluachuah tampi a kan pek, cun vanlawng in khualtlawn ding timi ka saduhthah hmanh a tlinter. Ka ngakchiat lio i ka saduhthah nakhmanh in hmun tam deuh ah ka kal kho i vawlei ṭhen panga i zung ṭengnge lennak ah vanlawng in khual ka tlawng. Kan rian dihlak ṭuan awkah Lesli nih lungtho tein a ka bawmhmi kha ka sunsak tuk.

Kan tuahmi thil vialte cu Jehovah kan dawt caah a si ti kha i cinken peng awkah kan i zuam. Atu ah kan hmuhmi thil ṭha hna nih zungzal nunnak cu zeitluk in dah khuaruahhar a si lai ti kha a kan hmuhsak. Mah tikah Jehovah nih ‘zaa lak in a kan pek lai i kan dihlak in kan herhmi kha tling tein kan hmuh’ cang hna lai.—Salm 145:16.