A ummi cazin ah kal

A ummi cazin ah kal

AN KONG ṬIALMI

Jehovah Nih Ka Thlacamnak Cung Ah Lungthin A Pek

Jehovah Nih Ka Thlacamnak Cung Ah Lungthin A Pek

KUM hra ka si lioah van i arfi ceu hna kha ka zoh, mah tikah ka khuk kaa bil i thla ka cam colh. Jehovah kong ka cawnka a si ko nain ka intuarnak le ka lungretheihnak vialte kha ka chimh dih. Mah cu “thlacamnak a kan lettu” Jehovah Pathian he kan hun i naihnak a hramthawk a si. (Salm 65:1) Pathian kong ka cawnka a si ko nain a sinah zeicah thla ka cam ti kha kaan chimh hna hmanh lai.

Ka Nunnak A Thlentertu Tlawnnak

1929, December 22 ah Belgian Ardennes, Bastogne pawng i khua hmete a simi, lo pakua a umnak Noville khua ah a chuakmi ka si. Ka nulepa he lo kan tuah lio ka ngakchia lio caan kha kaa cinken rih. Ka naupa Raymond he nifatin cawhnuk kan sur i lo rian kan bawmh hna. Kan khuami pawl cu pakhat le pakhat i bawmh awkah rian an ṭuanṭi peng hna.

Ka chungkhar pawl he kan lo ah rian kan ṭuan lio

Ka nu le ka pa, Emile le Alice cu Catholics ah aa zuam tukmi an si. Zarhpi Ni fatin an i pum peng. Asinain 1939 hrawng ah England ram in hmaikal pawl an rak phan i Hnemtu (atu ah I Hlau! tiah auhmi) mekazin kha a man pek in cah awkah ka pa kha an chimh. Mah mekazin chimmi cu a hmaanmi a si ti kha ka pa nih a hngalh colh i Baibal kha a hun rel. Cun Catholics ah aa pum ti lo. Mah tikah a hlanah komh a nuam tukmi kan innpa pawl nih ka pa kha fakpi in an hun ralchanh. Catholics ah um peng ding in an hnek i fakpi in bia an al.

Ka pa cutin an pehtlaihmi ka hmuh tikah ka ngaih a chia tuk. Mah nih a cunglei ah ka chim cang bantuk in ka pa caah lungtak tein Pathian sinah thlacampiak ding in a ka forh. Kan innpa pawl nih duhsah tein ka pa an ralchanhmi an ngol tikah kaa nuam tuk. Mah tikah Jehovah cu “thlacamnak a kan lettu” a si ti kha ka hun zumh.

Vawlei Ralpi II Chung Nunnak

1940, May 10 ah Nazi Germany pawl nih Belgium kha an hun doh. Cucaah mi tampi cu mah ram in an zam. Kan chungkhar cu thlanglei France ah kan zam. Kan zamnak lam cu Germany ralkap le French ralkap pawl an i dohnak hmun ah a si caah a caan ah ṭih a nung tukmi thil sining kan tong.

Kan lo kan kir ṭhan tikah kan ngeihmi thilri tam deuh cu a tlau ti kha kan hngalh. A rak kan dongmi cu kan uico Bobbie lawng a si. Cu bantuk hmuhtonnak nih ‘zeicah raltuknak le sifah harnak mah tlukin a tam timi ruahnak a ka ngeihter?’

Kumhra fai ka si ah Jehovah he kan i pehtlaihnak kha ka ṭhanchoter

Mah caan chung ah zumhfekmi hmaikal Unaupa Emile Schrantz, a nih a kan tlawn caah thazaang tampi kan hmu. Zeicah sifah harnak a um timi kong le nunnak kong he aa tlaiin a dang ka biahalnak hna kha Baibal hmang in fiang tein a kan chimh. Cucaah Jehovah he kan i pehtlaihnak cu a fek chin i anih cu dawtnak Pathian a si ti kha ka hun zumh.

Raldohnak cu a dih rih lo nain unau tampi he kan i tong kho i pehtlaihnak zong kan tuah khawh. 1943, August ah Unaupa José-Nicolas Minet nih kan lo ah phungchim ding in a kan tlawng. Hitin a kan hal, “Ahodah tipil in a duh?” Mah tikah ka pa nih a kut a thlir i kei zong ka thlir ve. Kan lo pawng i tiva fate ah tipil kan ing.

1944, December ah Germany ralkap nih nitlaklei Europe kha a hmanung bik a doh. Mah raltuknak cu Bulge Raltuknak tiah auh a si. An i dohnak hmun cu kan umnak pawng ah a si i thlakhat chung hrawng vawlei tang khaan ah kan um. Nikhat cu saram pawl rawl pek ding in leng ka chuah tikah kan lo cu kuanfang nih a khen i kan inncung cih cu a rak pem dih. American ralkap pa nih ka pawng in “Bawk zok” tiah a ka ti. Ka tli i a pawng ah ka va bawh tikah a luchin aa phoih i a ka chinh.

Thlaraulei Ṭhanchonak

Kan i ṭhitum ni

Raltuknak a dih hnuah kan umnak in chaklei kilometer 90 (meng 56) hrawng aa hlatnak Liège khua i unau pawl he hmaan tein pehtlaihnak kan i tuah kho. A caan a rauh deuh tikah Bastogne timi phu hmete kan hun dirh. Ngunkhuai kholhnak zung ah rian ka hun ṭuan i upadi lei cawn awkah caanṭha ka hun ngei. A hnuah cozahlei zung ah ka hun ṭuan. 1951 ah Bastogne ah peng civui fate kan tuah. Aa zuam tukmi hmaikal unaunu Elly Reuter i tel in minung zakhat hrawng kan i pum. Elly Reuter cu mah civui i pumh awkah kilometer 50 (men 31) hrawng sehbing aa cit. Mah thlawmpal ah kan i duh i hamnak kan tuah. Elly cu United States ah Gilead Tinṭan kai ding in sawm a si. Mah sawmnak ka cohlan lo a hau tiah a ruahnak kong kha zung ṭengnge ah cakuat a ṭial. Mah lioah Jehovah miphun lak ah hruaitu a simi Unaupa Knorr nih nikhatkhat ah na vapa he Gilead nan kai kho te ko lai tiah cakuat a leh. 1953, February ah kan i um.

Elly le kan fapa Serge

Mah kum ah Elly he New York, Yankee Lentecelhnak Hmun Nganpi ah tuahmi Vawlei Thar Mibu timi Civui ah kan i pum. Mah ah unaupa pakhat he kan i tong i rian ṭha taktak kan pek lai, United States ah rak i ṭhial u tiah a ka ti. Jehovah sinah thla kan cam dih hnuah Elly he a sawmnak kha al ding in bia kan khiah i thawngthanhtu pahra lawng an umnak Bastogne khua i phu hmete kha bawmh ding in Belgium ah kan kir ṭhan. A hmaikum ah Serge timi fapa te kan ngeih caah kan i nuam tuk. Ngaihchiat awk ngai a simi cu thla sarih a si ah Serge cu a zaw i a thi. Kan ngaihchiatnak kong kha Jehovah sinah thlacam in kan phuan i a fiangmi thawhṭhannak ruahchannak in thazaang kan hmu.

Caantling Rianṭuannak

1961, October ah caan cheu rian ṭuan awk ka hmuh i mah nih hmaikal rian ṭuan awkah caanṭha a ka ngeihter. Asinain mah ni ah Belgium zung ṭengnge ah rian a ṭuanmi unaupa pakhat nih phone a ka chawnh. Mah unaupa nih peng rianṭuantu (atu ah peng zohkhenhtu tiah auhmi) in rian na ṭuan kho lai maw tiah a ka hal. “Mah rian kan cohlan hlanah hmaikal kan ṭuan hmasa kho lai maw?” tiah ka hal. Mah unaupa nih nan ṭuan khawh ko tiah a ka ti. Thlariat chung hmaikal kan ṭuan hnu, 1962, September ah peng zohkhenhnak rian kha ka hun ṭuan.

Kumhnih chung peng zohkhenhnak rian kan ṭuan hnuah Brussels Bethel ah rianṭuan ding in sawm kan si. Mah ah 1964, October thawk in rian kan ṭuan. Mah rian thar nih thluachuah tampi a kan hmuhter. Mah hnu tlawmpal, 1965 ah Unaupa Knorr nih Bethel ah a kan tlawng i zung ṭengnge ah rianṭuantu in rian a ka pek caah ka khuaruah a har tuk. A hnuah Elly he a voi 41nak Gilead Tinṭan kai ding in sawm kan si. Unaupa Knorr nih a luancia kum 13 lioah a rak chimmi bia cu a hung tling. Tinṭan kan kai dih hnuah Belgium Bethel ah kan kir ṭhan.

Jehovah Miphun Pawl Upadi Lei Kilvennak

Upadi lei ka hngalhmi kha hmang in Europe le a dang hmun hna ah Jehovah miphun pawl nih zalong tein biaknak nawl an hmuh nakhnga kilvennak caanṭha ka hmuh caah ka khuaruah a har tuk. (Fil. 1:7) Mah rian ruang ah kan rianṭuannak an khenkhamnak ram 55 leng i bawi pawl kha pehtlaihnak ka tuah khawh hna. Bawi pawl sinah upadi lei ka rak ṭuanmi kong chimh can ah keimah le keimah Pathian rian a ṭuanmi ka si tiah kaa ti. “Siangpahrang [asiloah biaceihtu pawl] lungthin cu BAWIPA kut chung ah a ummi a si, tilaknak tilam bantuk in a duhnak lei paoh ah a mermi a si” ti kha ka hngalh caah Jehovah sinah thlacam in lamhruainak ka hal peng.—Ptb. 21:1.

Europe i Parliament chungtel pakhat he bia kan i ruah lio caan kha kaa cinken rih. Amah he biaruah awkah voi tampi ka hal i a donghnak ah a cohlan. Hitin a ti, “Minit panga a caan kaan pek i minit pakhat hmanh lonh hlah.” Cucaah ka lu ka khun i thla ka cam. Mah tikah khuaruahhar ngaiin zeidah na tuah tiah a ka hal. Ka lu ka tun i “Pathian rian a ṭuanmi pakhat na si caah Pathian sinah lawmhnak bia ka chim i a si” tiah ka ti. “Zeidah na chim duhmi a si?” tiah a ka hal. Rom 13:4 kha ka hmuhsak. Anih cu Protestant a si caah Baibal ka kau tikah lungtho ngaiin a rak zoh ve. Mah hnuah zeidah a cang? Suimilam cheu hrawng bia kan i ruah i kan i tonnak cu a hlawh a tling tuk. Kan rianṭuannak a upatnak kong hmanh kha a chim.

Europe ah Jehovah miphun pawl cu khoikalei hmanh ṭan lonak, fale zohkhenhnak, ngunkhuai peknak le a dang kong hna ah kum tampi chung dohnak an tong. Cucaah Jehovah nih hlawhtlinnak le teinak a kan pek ning hmuhnak caanṭha ka hmuhmi cu tinvo sung taktak a si. Jehovah Tehte Hna nih Minung Zalonnak kong Europe Biaceihnak Zung ah teinak 140 leng an hmuh cang.

Cuba Ah Zalonnak A Hung Um Deuh

1990 hnuah Cuba ah kan rianṭuannak khenkham a si caah unau pawl nih Jehovah kha zalong tein an biak khawh nakhnga bawmh awkah vawleicung zungpi in Unaupa Philip Brumley le Italy in Unaupa Valter Farneti he rian kan ṭuanṭi. Belgium i Cuba cozah zung ah cakuat ka ṭial i kan halnak a kan tawnghthampiak tu dingmi cozahlei rian a ṭuanmi bawi pakhat he kan i tong. A voikhatnak kan i ton ah kan rianṭuannak khenkhammi cu cozah lei nih an hngalhthiam ning a palh caah a si timi kong kha kan tawngtham kho lo.

1990 hnuah Philip Brumley le Valter Farneti he Cuba ah kan tlawn lio

Jehovah sinah thlacamnak in lamhruainak kan hal hnuah Cuba ah Baibal uk 500 kuat ding in nawl kan hal. Unau pawl sinah Baibal him tein a phanh caah Jehovah nih kan i zuamnak cung ah thluachuah a kan pek ti kha kan zumh. Cun uk 27,500 kuat ding in nawl kan hal ṭhan hna. Mah zong ah nawl a kan pek ṭhan. Cuba ah a ummi kan unau pawl nih pumpak in Baibal an ngeih khawh caah kaa lawm tuk.

Kan rianṭuannak kong he aa tlaiin upadi lei kongkau ruang ah Cuba ah voi tampi ka phan. Cucaah cozah lei bawi pawl he a ṭhami pehtlaihnak ka ngei.

Rwanda Unau Pawl Bawmhnak

1994, Rwanda ah Tutsi mi hna kha an miphun ning in thah awkah an i zuam caah Tutsi mi 1,000,000 leng cu thah an rak si. Ngaihchiat awk ngai a simi cu uanu cheukhat zong thah an rak si ve. Mah tlawmpal ah mah ram i har tongmi hna bawmh awkah unaupa phukhat kha rian pek an si.

Kan phu pawl Kigali khuapi kan phanh tikah holhlehnak zung le cauk chiahnak zung khaan vanpang pawl kuan nih a pemh dihmi kha kan hmuh. Unau pawl nam tong in an sam hna timi ngaihchiat awk taktak a simi thawngpang hna kan theih. Asinain unau pawl cu pakhat le pakhat dawtnak he an i bawm hna timi thawngpang zong kan theih. Tahchunhnak ah, Hutu miphun a simi unau chungkhar pakhat kilven awkah vawlei tang khaan ah ni 28 chung aa thupmi Tutsi i unaupa he kan i tong. Kigali i pumhnak kan tuah lioah unau 900 leng thlarau lei hnemhnak kan pek hna.

Kehlei: Holhlehnak zung i kuan nih a khenmi cauk

Orhlei: Har tongmi hna bawmhnak rian

Mah hnuah Goma khua pawng i ralzam pawl an umnak hmun ah a zammi Rwanda unau tampi kawl awkah Zaire (atu ah Democratic Republic of the Congo timi) ah kan kal. Kan hmuh khawh hna lo caah Jehovah sinah kan hmuh hna nakhnga lam kan hruai ko tiah thla kan cam. Mah tlawmpal ah mi pakhat kan sin lei ah a ratmi kha kan hmuh i Jehovah Tehte lak ah na hngalhmi hna an um maw tiah kan hal. Mah tikah hitin a kan ti, “Ka hngalh hna, Kei zong Jehovah Tehte ka si. Har tongmi hna bawmhnak kawmiṭi sinah kaan kalpi hna lai.” Har tongmi hna bawmhnak kawmiṭi pawl he meeting kan tuah dih hnuah ralzam 1,600 hrawng he kan i tong i thlaraulei in kan hnemh hna i tha kan pek hna. Uktu Bu sinin a rami cakuat zong kan relpiak hna. Mah bia an theih tikah unau pawl cu an lung a suk tuk hna: “Thla kan in campiak peng hna. Jehovah nih aan hlaw bal hna lai lo ti kha kan hngalh.” Uktu Bu sinin a rami mah bia cu a hmaan taktak. Atu ah Rwanda ah Jehovah Tehte 30,000 leng nih Jehovah kha nuam tein an biakṭi hna.

Zumhfek Tein Um Peng Awkah Biakhiah

Kan i umnak kum 58 dengmang, 2011 ah ka dawt tukmi ka nupi Elly nih a ka thihtak. Jehovah sinah ka ngaihchiatnak kong kha ka chimh i Jehovah nih hnemhnak a ka pek. Ka innpa pawl sinah thawngṭha ka chimnak thawng zong in hnemhnak ka hmu.

Atu cu kum 90 leng ka si cang nain zarh fatin phungchim rianṭuannak ah kaa tel peng rih. Belgium zung ṭengnge i Upadi Lei Department ah rian ka ṭuan kho, ka hmuhtonnak kha midang ka chimh khawh rih hna i Bethel chungkhar i mino pawl tha ka pek khawh peng rih hna caah kaa nuam tuk.

A luancia kum 84 lioah Jehovah sinah a hmasa bik thla ka rak cam. Mah cu Jehovah ka naih peng khawh nakhnga a ṭha tukmi kehlan a si. Ka nun chung Jehovah nih ka thlacamnak a ka ngaihpiak caah kaa lawm tuk.—Salm 66:19. b

a Unaupa Schrantz kong cu 1973, September 15, Vennak Innsang [English] capar cc. 570-574 ah ṭial a rak si.

b Unaupa Marcel Gillet cu mah capar an timhtuah lio 2023, February 4 ah a thi.