1. Nawlngaih cu kan caah zeicah a har khawh?

 NAWLNGAIH awkah a har tiah na ruah caan a um maw? Siangpahrang David zong cutin a rak harh ve caah Pathian sinah hitin thla a cam: “Ka lungthin cu nangmah nawl zulh duhmi ah ser ko.” (Salm 51:12) David nih Jehovah kha a dawt. Asinain a caan ah nawlngaih kha a rak i harh i kannih zong kan i harh ve. Zeicah? Pakhatnak, nawlngaih duh lonak ro kan co caah a si. Pahnihnak, Satan nih amah bantuk in Jehovah kha kan ralchanh ve nakhnga aa zuam caah a si. (2 Kor. 11:3) Pathumnak, kan pawngkam cu ‘nawl a ngai lomi hna’ nih an ngeihmi ralchanhnak lungput in a khah caah a si. (Efe. 2:2) Cucaah Jehovah le amah nih nawlngeihnak a pekmi hna nawlngaih awkah kan tlinlonak, Satan le hi vawlei hneknak hna kha fakpi in kan doh a hau.

2. “Nawl ngaih awkah timhcia” tein um timi cu zei sullam dah a si? (Jeim 3:17, NWT)

² Jeim 3:17 rel, NWT. b Baibal ṭialtu Jeim nih mifim pawl cu “nawlngaih awkah timhcia” tein an um tiah a ti. Zeidah a chim duhmi a si ti kha ruathmanh. Jehovah nih zumhnak he nawlngeihnak a pekmi hna bia kha lungtho tein kan ngaih a hau. Jehovah nih a nawlbia ngaih lo awkah a kan fialmi mi pakhat kha a nawl an ngaih lai tiah aa ruahchan lo.—Lam. 4:18-20.

3. Nawlngeitu pawl nawlngaih cu Jehovah caah zeicah a biapit?

³ Minung nawlngaih nakin Jehovah nawlngaih kha kan i fawih deuh men lai. Zeicahtiah Jehovah pekmi lamhruainak cu a tlingmi a si caah a si. (Salm 19:7) Nawlngeihnak a ngeimi  minung cu mitling lo an si. Asinain Jehovah nih nulepa, ram uktu bawi pawl le Khrihfa upa pawl kha nawlngeihnak cheukhat a pek hna. (Ptb. 6:20; 1 Thes. 5:12; 1 Pet. 2:13, 14) An nawl kan ngaihmi hna cu Jehovah nawl kan ngaihmi a si. Cohlan awk le zulh awkah kan i harhmi lamhruainak a kan pek hmanh ah an nawl zeitindah kan ngaih khawh ti kha i ruah hna u sih.

4. Ngakchia tampi nih zeicah an nulepa nawl an ngaih lo?

⁴ Mino pawl cu ‘nulepa nawl a ngai lomi’ an ṭhirual hna lak ah an um. (2 Tim. 3:1, 2) An lak i tampi nih zeicah nawl an ngaih lo? Mi cheukhat nih an nulepa cu titer a hmangmi an si tiah an ruah hna caah a si. Ngakchia pawl nih tuah awkah an fialmi hna kha an nulepa nih an tuah ve lai tiah an i ruahchan. Cheukhat nih cun an nulepa ruahnak cheuhnak cu chan nih a kaltak cang, zulhawk ah a tlak ti lo asiloah a hleihluat tuk tiah an ruah. Mino na si ahcun cutin na ruat ve maw? Mi tampi nih mah Jehovah nawlpekmi hi zulh awkah an i harh: “Nan nu le nan pa bia ngai hna u, cucu Khrihfa rian a si i a hmaanmi thil zong a si caah nan tuah awk a si.” (Efe. 6:1) Cutin tuah awkah zeinihdah aan bawmh khawh?

5. Nulepa nawlngaihnak ah Jesuh cu zeicah zohchunhawk ṭha bik a si? (Luka 2:46-52)

⁵ Nawlngaihnak ah zohchunh awk ṭha bik a simi Jesuh kong in na cawn khawh. (1 Pet. 2:21-24) Anih cu mitling a si nain a nulepa cu mitling lo an si. Asinain palhnak an tuah caan le a cung ah an hngalhthiam ning a palh tik caan hmanh ah a nulepa kha a upat peng hna. (Ex. 20:12) Kum 12 a si lioah zeidah a rak cang ti kha ruathmanh u. (Luka 2:46-52 rel.) Jesuh cu a nulepa he Jerusalem ah an kal. Asinain inn an kir ṭhan tikah Jesuh an sinah a kir lomi kha an hngal lo. A taktak ti ahcun Josef le Mary nih puai a dih hnuah an fale cu an sinah an um maw ti kha ṭha tein an zoh awk a si. Asinain an kawl i an hmuh tikah Mary nih Jesuh kha Jerusalem i a um rih caah a mawhchiat. Jesuh nih mah cu a ding lomi a si tiah a ti khawh ko nain a nulepa kha upatnak tein a lehrulh hna. Josef le Mary nih “a chimhmi hna kha a sullam an hngal lo.” Asinain Jesuh nih ‘an nawl kha a ngaih peng’ hna.

6-7. Mino pawl kha nulepa nawlngaih awkah zeinihdah a bawmh khawh hna?

⁶ Mino hna, nan nulepa nih palhnak an tuah tik asiloah nan kong he aa tlaiin an hngalhthiam ning a palh tikah an nawlngaih kha nan i harh maw? An nawlngaih awkah zeinihdah aan bawmh khawh hna? Pakhatnak, Jehovah nih zeitindah a ruah lai ti kha ruat. Baibal nih nulepa nawlngaih cu “Pathian lawmhmi thil a si” tiah a ti. (Kol. 3:20) Jehovah nih na nulepa nih an in hngalhthiampiak lo caan asiloah zulh awkah a harmi phunglam hna an in serpiak caan a um kho ti kha a hngalh. Asinain an nawl na ngaih ahcun Jehovah lung na lawmhter lai.

⁷ Pahnihnak, na nulepa nih zeitindah an ruah lai ti kha ruat. Na nulepa nawl na ngaih ahcun an lung na lawmhter hna lai i a zumh zong an in zumh deuh lai. (Ptb. 23:22-25) Nan i pehtlaihnak zong a ṭha deuh lai. Belgium ah a ummi unaupa Alexandre nih hitin a ti, “Ka nulepa nawl ka ngaih deuh tikah kan i petlaihnak a ṭha deuh i a nuamh zong kan i nuam deuh.” c Pathumnak, atu ah nawl na ngaihmi nih hmailei ah zeitindah an bawmh lai ti kha ruat. Brazil ah a ummi Paulo nih  hitin a ti, “Nulepa nawlngaih awkah ka cawnmi nih Jehovah le a dang nawlngeitu pawl nawlngaih awkah a ka bawmh.” Baibal nih nulepa nawlngaih a biapitnak a ruang kha a kan chimh. Hitin a ti: “Cu ti na tuah ahcun na caah a ṭha lai i ram chung ah saupi na nung lai.”—Efe. 6:2, 3.

8. Mino tampi nih zeicah nulepa nawl an ngaih?

⁸ Mino tampi nih nawl an ngaih tikah zei thil ṭha dah a chuak ti kha an hun hngalh. Brazil ah a ummi Luiza nih a ṭhirual pawl cu phone an ngei dih caah a hmasa ah caan cheukhat chung a nulepa nih zeicah phone an hmanter duh lo ti kha hngalhthiam awkah aa harh. Asinain a hnuah a nulepa nih huhphenh an duh caah a si ti kha a hun hngalh. Atu ahcun hitin a ti cang, “Nulepa nawlngaih cu a har tukmi in ka ruat ti lo i ruahnak an ka cheuhmi cu ka herh taktakmi a si ti kha ka hngalh.” United States ah a ummi, mino unaunu Elizabeth nih a caan ah a nulepa nawl ngaih kha aa harh. Hitin a ti, “Ka nulepa nih phunglam an ka serpiaknak a ruang kha ṭha tein ka hngalhthiam lo tikah phunglam an ka serpiakmi nih a rak ka huhphenh lio caan kong kha ka ruah ṭhan.” Armenia ah a ummi Monica nih nulepa nawl ka ngaih lo nakin ka ngaih ah thil ṭha tam deuh a chuak tiah a ti.

9. Mi tampi nih upadi zulhnak kong he aa tlaiin zeitindah an ruah?

⁹ Baibal nih cozah pawl kha “ram uktu bawi” tiah a ti hna. (Rom 13:1) Mi tampi nih cozah a ummi cu a ṭhami a si tiah an ti i an sermi upadi cheukhat zong an zulh. Asinain an duh lomi le a ding loin an ruahmi upadi tu cu an zul lo. Tahchunhnak ah, ngunkhuai peknak kong kha ruathmanh. Europe ram pakhat ah mi tampi nih “a ding lomi a si tiah an ruah ahcun ngunkhuai pek a hau lo” tiah an ruah. Cucaah an rammi hna nih cozah nih pek awkah an halmi hna ngunkhuai kha a dihlak in an pe duh lo.

10. Kan duh lomi a si hmanh ah zeicah upadi kha kan zulh?

¹⁰ Baibal nih minung cozah nih an chuahtermi sifah harnak cu Satan uknak tang ah an um ruang ah a si i a rauhlan ah hrawh a si cang lai tiah a ti. (Salm 110:5, 6; Pct. 8:9; Luka 4:5, 6) Asinain ‘nawl a ngei liomi hna a dohtu cu Pathian timhtuahnak a dohmi an si’ ti zong in a ti. Atu ah Jehovah nih ram uktu bawi pawl kha thil sining a daih nakhnga uknak nawl a pek hna i an nawl an ngaih hna lai tiah aa ruahchan. Cucaah ngunkhuai, upatnak le nawlngaihnak i telin ‘kan pek awk a simi kha kan pek hna’ awk a si. (Rom 13:1-7) Nawlbia pakhat kha a tling lomi, a ding lomi asiloah a harmi in kan hmuh khawh men. Asinain Jehovah nawlbia buar ding in a kan hnek lo chung cu an nawl kha kan ngaih hna.—Lam. 5:29.

11-12. Josef le Mary nih upadi zulh awkah zeidah an tuah, zei ṭhathnemhnak dah an hmuh? (Luka 2:1-6) (Hmanthlak zong zoh.)

 ¹¹ Nawlngaih awk i a har lio caan hmanh ah ram uktu bawi pawl nawl a ngaimi Josef le Mary kong in kan cawn khawh. (Luka 2:1-6 rel.) Mary nau a pawi i thlakua a si ah cozah nawlngeitu pawl nih a har tukmi thil tuah ding in an rak fial hna. Rom Empire uktu Augustus nih mi kip cu an khua ah kir in min cazin pek awkah nawl a chuah. Cucaah Josef le Mary cu kilometer 150 (meng 93) hrawng aa hlatnak Bethlehem khua ah tlang lam in an kal. Mah khual lam cu a hleiin Mary caah a har tuk lai. An nuva in Mary le a chuak rih lomi an fa himnak caah an lungre a thei tuk ko lai. Lam cung ah nau aa ṭhen ah tah zeitin? Hmailei ah Messiah a si dingmi kha a pawimi a si. Cucaah cozah nawlbia kha ngaih loin an um lai maw?

¹² Josef le Mary nih lungretheih awk a ruang an ngei ko nain nawlbia kha an zulh. Jehovah nih nawl an ngaih caah thluachuah a pek hna. Mary cu Bethlehem ah him tein a phan, nau zong dam tein a hrin i Baibal chimchungbia tlinter awk hmanh ah a bawmh.—Mik. 5:2.

13. Nawl kan ngaihmi nih unau pawl cung ah zei ṭhathnemhnak dah a chuahter khawh?

¹³ Ram uktu bawi pawl nawl kan ngaih tikah kanmah he midang he ṭhathnemhnak kan hmu. Zeitindah? Pakhatnak, nawlbia a ngai lomi hna nih an tonmi dantatnak kha kan tong lo. (Rom 13:4) Cun an nawl kan ngaih hna tikah Jehovah Tehte Hna cu nawl a ngaimi an si ti kha an hun hngalh. Tahchunhnak ah, a luancia kum tampi lioah, Nigeria ah Khrihfabu pumhnak an tuah lioah Biakinn chung ah ralkap pawl an rak lut. Ngunkhuai pek an duh lo ruang ah duhlonak a langhtermi hna kha an kawl hna. Asinain an bawipa nih  “Jehovah Tehte Hna cu ngunkhuai a pe zungzalmi an si” tiah a ti i ralkap pawl kha a kalter hna. Upadi na zulh tikah Jehovah Tehte Hna nih hmuh awkah an i tlakmi min ṭhatnak kha na kilvenmi a si. Mah minṭhatnak nih nikhatkhat ah unau pawl kha a kilven khawh hna.—Matt. 5:16.

14. Ram uktu bawi pawl ‘nawlngaih awkah timhcia’ tein um ding in unaunu pakhat kha zeinihdah a bawmh?

¹⁴ Asinain ram uktu bawi pawl nawlngaih cu a zungzal in cun a fawi men lai lo. United States ah a ummi unaunu Joanna nih hitin a ti, “nawlngeitu pawl nih ka chungkharmi cheukhat kha a ding loin an pehtlaih hna caah an nawlngaih cu ka caah a har tuk.” Asinain nawlngeitu pawl cung ah a ruahnak kha thlen awkah aa zuam. Pakhatnak, nawlngeitu pawl cung ah a ṭha lomi ruahnak a ngeihter khomi social media hna kha a rel ti lo. (Ptb. 20:3) Pahnihnak, minung cozah i thlen awk si loin Jehovah tu i bochan deuh awkah thla a cam. (Salm 9:9, 10) Pathumnak, khoikalei hmanh ah ṭan lonak kong he aa tlaimi kan cauk hna kha a rel. (Johan 17:16) Joanna nih nawlngeitu pawl kha a upat hna i an nawl a ngaih hna caah a tu ahcun “lungdaihnak le lungsinak” ka ngei cang tiah a ti.

15. Jehovah bupi sinin a rami lamhruainak kha zeicah zulh awkah kan i harh khawh men?

¹⁵ Jehovah nih Khrihfabu i hruaitu pawl kha ‘an nawl ngai hna u’ tiah a kan ti. (Heb. 13:17) A kan hruaitu Jesuh cu mitling a si ko nain mitling lo a simi unau pawl kha hruaitu in rian a pek hna. A hleiin kan duh lomi thil tuah ding in an kan fial tikah an nawlngaih kha kan i harh khawh men. Lamkaltu Peter zong cutin a rak si ve. Moses Nawlbia nih a thiang lo a timi saram kha ei ding in vancungmi nih lamhruainak a pek tikah a rak al. Voikhat lawng hmanh si loin voithum tiang a rak al. (Lam. 10:9-16) Zeicah? Lamhruainak thar cu a caah sullam a ngei lomi a lawh caah a si. Peter nih a tlingmi vancungmi lamhruainak hmanh zulh awkah aa harh ahcun mitling lo a simi hna sinin kan hmuhmi lamhruainak zulh awkah kan i harhmi cu khuaruahhar awk a si lo.

16. Lamkaltu Paul nih a hmuhmi lamhruainak cu aa tlak lomi a si tiah a ruah ko nain zeidah a tuah? (Lam. 21:23, 24, 26)

¹⁶ Lamkaltu Paul cu aa tlak lo tiah a ruahmi lamhruainak a hmuh tikah zulh awkah ‘timhcia tein’ a um. Judah mi Khrihfa hna nih Paul nih ‘Moses Nawlbia kha hlawt’ awkah a cawnpiak hna i Moses Nawlbia zong a upat lo tiah bia chawk vai an theih. (Lam. 21:21) Cucaah Jerusalem khua i Khrihfa upa pawl nih Paul kha biakinn ah mi pali i kalpi hna awk le Nawlbia ning in thianhnak phungphai tuah awkah lamhruainak an pek. Paul nih Khrihfa pawl cu Nawlbia tang ah kan um ti lo ti kha a hngalh. Cun palhnak zong zeihmanh a tuah lo. Asinain Paul nih an nawl kha a ngaih colh. “Mi kha a kalpi hna i a thaizing ah i thianhnak phungphai kha a tuahpi hna.” (Lamkaltu 21:23, 24, 26 rel.) Paul nawlngaihnak nih Khrihfabu ah lungrualnak a rak umter.—Rom 14:19, 21.

17. Stephanie hmuhtonnak in zeidah na cawn khawh?

¹⁷ Unaunu Stephanie nih a caan ah an ram i rian ngeimi unaupa pawl lamhruainak kha zulh awkah aa harh. Amah le a vapa cu holh dang a hmangmi phu ah nuam tein Pathian rian an ṭuan. Zung ṭengnge nih mah phu kha an hloh i an nuva in anmah holh a hmangmi Khrihfabu ah rian an pek ṭhan hna. Stephanie nih hitin a ti, “Ka ngaih a chia pah i kanmah holh a hmangmi pawl cu bawmh a herh tukmi an si lo tiah ka ruah.” Asinain lamhruainak thar kha zulh awkah bia kan khiah. Hitin a ti: “A hnuah unau pawl biakhiahnak cu fim a si ti kha ka hun hngalhthiam. Kan Khrihfabu ah mi tam deuh cu an chungkhar ah anmah lawng Jehovah Tehte a simi an si. Cucaah kannih cu thlaraulei ah an nu le an pa bantuk  kan hung si. A cawlcang ṭhanmi unaunu pakhat he Baibal kan cawngṭi. Atu ahcun pumpak hlathlainak tuah awkah a caan zong tam deuh ka ngei cang.” Hitin a ti chap, “Nawlngaih awkah ka si khawh chung in kaa zuam timi hngalhnak nih ka chiaṭha thleidannak kha a thianter.”

18. Nawl kan ngaih ahcun zei ṭhathnemhnak dah kan hmuh lai?

¹⁸ Nawlngaih awkah kan cawn khawh. Jesuh nih “nawlngaih” awkah fawi tein a cawnmi a si lo, “harnak in” bu tein a cawnmi a si. (Heb. 5:8) Jesuh bantuk in a harmi thil sining ah nawlngaih awkah kan cawn khawh. Tahchunhnak ah, COVID-19 pul rai aa thawk hmasa lioah Biakinn ah i pumh lo awk le innkhat hnu innkhat phungchim kal lo awkah lamhruainak pek kan si tikah nawlngaih kha naa harh maw? Asinain nawl na ngaihmi nih aan huhphenh khawh, Khrihfabu ah lungrualnak a umter khawh i Jehovah lung zong a lawmhter khawh. Atu ah kan dihlak in harnak nganpi chung ah kan hmuhmi zei bantuk lamhruainak paoh zulh ding in ṭha tein kan i timtuah kho cang. Nawlngaihnak nih kan nunnak a khamh khawh.—Job 36:11.

19. Zeicah nawlngaih na duh?

¹⁹ Nawlngaihnak nih thluachuahnak tampi a hmuhter ti kha kan hngalh cang hna. Asinain nawl kan ngaihmi cu Jehovah kan dawt ca le a lunglawmhter kan duh caah a si. (1 Johan 5:3) A kan tuahpiakmi thil caah Jehovah kha zei tik hmanh ah kan cham kho bal lai lo. (Salm 116:12) Asinain Jehovah le a kan uktu nawlngeitu pawl kha an nawl kan ngaih khawh hna. Nawl kan ngaih ahcun mifim kan si ti kan langhtermi a si. Mifim kan si ahcun Jehovah lung kan lawmhter lai.—Ptb. 27:11.