1. Unaunu pawl nih bupi kha zeitindah an bawmh, asinain zei zuamcawhnak dah an ton? (A phaw hmanthlak zoh.)

KHRIHFABU chungah rian aa zuammi unaunu tampi an ummi cu zeitlukin dah lunglawmh awk a si. Tahchunhnak ah, unaunu pawl cu pumhnak le thawngṭha chimnak ah an i tel. Cun cheukhat cu Biakinn remhnak ah an i tel i zumtukhat unau pawl cungah pumpak siaherhnak an langhter. Asinain annih zong zuamcawhnak an tong ti cu a fiang ko. Cheukhat nih kum upa a simi an nu le an pa kha an zohkhenh hna. Cheukhat cu an chungkhar pawl ralchanhnak an tong. Cun cheukhat cu nuhmei pahmei an si i an fale zohkhenh awkah fakpi in rian an ṭuan.

2. Unaunu pawl bawmh awkah zeicah kan i zuam awk a si?

² Unaunu pawl kha zeicah kan bawmh hna awk a si? Zeicahtiah vawlei mi hna nih nu pawl kha hmuh awkah an i tlakmi upatnak an pek hna lo caah a si. Mah lengah Baibal nih unaunu pawl kha bawmh hna dingin tha a kan pek. Tahchunhnak ah, Fibi kha conglawmh in “bawmhnak a herhmi paohah khan” bawmh dingin lamkaltu Paul nih Rom Khrihfabu kha tha a pek hna. (Rom 16:1, 2) Paul cu Farasi mi pakhat a rak si caah nu pawl cu a nautami an si tiah a zummi phu ah aa tel ve i anmah bantukin nu pawl kha a rak pehtlaih ve hna. Asinain Khrihfa a si hnu ahcun Jesuh kha aa zohchunh i nu pawl kha upatnak le zaangfahnak he a pehtlaih hna.—1 Kor. 11:1.

3. Jesuh nih nu pawl kha zeitindah a pehtlaih hna, Pathian duhnak bantukin nu pawl kha zeitindah a hmuh hna?

³ Jesuh nih nu pawl kha upatnak he a pehtlaih hna. (Johan 4:27) A chan lio i Judah biaknaklei hruaitu hna bantukin nu pawl kha a rak hmu hna lo. Baibal fianternak cauk pakhat nih hitin a ti: “Jesuh nih nu pawl cungah upatnak ngeih loin zeitikhmanh ah bia a chim bal lo.” Jesuh nih a Pa duhnak bantukin nu pawl kha upatnak tampi a pek hna. Cun Jesuh nih unaunu pawl kha amah unau le a chungkhar bantukin a hmuh hna.—Matt. 12:50.

4. Hi capar ah zei kong dah kan i ruah hna lai?

 ⁴ Jesuh cu thlaraulei unaunu pawl bawmh awkah timhcia in a um zungzal. Unaunu pawl kha a sunsak hna i a runven hna. Jesuh nih unaunu pawl cungah a langhtermi zawnruahnak zeitindah kan i zohchunh khawh timi kong kha i ruah hna u sih.

5. Unaunu cheukhat nih an herhmi a ṭhami hawikomhnak tuah awkah zeicah an i harh?

⁵ Unaunu kan si ah, unaupa kan si ah kan dihlak in a ṭhami hawikomhnak kan herh. Asinain a caan ah unaunu pawl nih an herhmi a ṭhami hawikomhnak kha tuah awkah an i harh men lai. Zeicah? Unau pawl chimmi kha zohhmanh hna u sih. Jordan * timi unaunu pakhat nih hitin a ti: “Kei cu nungak ka si caah Khrihfabu ah ka rian kha zei a si ka hngal tawn lo, cucaah Khrihfabu ah aa tel taktak lomi bantukin kaa ruat.” A herh deuhnak hmun ah aa ṭhialmi, hmaikal a simi Kristen nih “A dang Khrihfabu ah naa ṭhial tikah na li a leng kho men” tiah a ti. Unaupa cheukhat zong nih cutin an ruah ve. Jehovah Tehte a si lomi chungkhar he a umṭimi hna nih an chungkhar pawl he aa ṭhenmi le Khrihfabu i unau pawl sinin aa ṭhenmi bantukin an i ruah men lai. Unaunu cheukhat cu an zaw i inn leng an chuah khawh lo caah an li a leng men lai, asiloah a zawmi an chungkhar pakhatkhat an zohkhenh men hna lai. Annette nih “a bik in ka nu a zohkhenhtu ka si caah unau pawl he caan ka hmangṭi kho lo” tiah a ti.

6. Luka 10:38-42 ah a langhter bantukin Jesuh nih Martha le Mary kha zeitindah a bawmh hna?

⁶ Jesuh cu thlaraulei unaunu pawl he caan a rak hmangṭi i an caah hawikom ṭha a rak si. Mary, Martha le Jesuh an i hawikomhnak kong kha ruathmanh, annih cu an pahnih ningin nungak si dawh an si. (Luka 10:38-42 rel.) Jesuh a bia le a tuahsernak ruangah a sinah zalong tein le nuam tein an um kho. Cucaah Mary cu zultu pakhat bantukin Jesuh a ke hram ah a rak ṭhu ngam. * Cun Martha nih Jesuh sinah Mary nih a bawmh duh lonak kong zong kha zalong tein a rak chimh ngam. An i hawikomh lioah Jesuh nih mah nu pahnih kha a man a sung tukmi kong cawn awkah a rak bawmh hna. A dang caan zongah anmah le an ṭapa, Lazaruh sinah a len hnanak thawngin a siaherh hna kha a rak langhter. (Johan 12:1-3) Lazaruh a zawt tuk lio zongah Jesuh nih bawmhnak a kan pek khawh ti kha Mary le Martha nih an hngalh.—Johan 11:3, 5.

7. Unaunu pawl thazaang kan pek khawh hnanak lamkhat cu zeidah a si?

⁷ Unaunu cheukhat caah pumhnak cu a dang unau pawl he i hawikomhnak ah caan ṭha a si. Cucaah pumhnak ah anmah kha conglawmh in bia kan ruah hna awk a si, cun zeitlukin dah an zawn kan ruah hna ti zong kha kan chimh hna awk a si. A hmasa ah langhtermi Jordan nih hitin a ti: “Cheukhat nih pumhnak ah a phi ka pekmi an ka thangṭhat tik, phungchim rian ah i telṭi dingin an ka sawm tik asiloah ka cungah lam dangin zawnruahnak an langhter tikah thazaang ka hmu.” Cucaah kan caah a sunglawi tukmi an si kha unaunu pawl kha hngalhter hna u sih. Kia nih hitin a ti: “Kaa pumh khawh lo tikah unau cheukhat nih ka sining hngalh awkah ca an ka kuat lai ti kha ka hngalh. Mah ca an ka kuatmi nih ka zawn an ka ruah ti kha a ka hngalhter.”

8. Jesuh kan i zohchunh khawhnak a dang lam hna cu zeidah an si?

⁸ Jesuh bantukin unaunu pawl he caan hmanṭi awkah kan i zuam kho. Kan inn ah rawl eiṭi ding asiloah hrimhnak ah i telṭi dingin  kan sawm khawh hna. Cutin kan tuah tikah thazaang a ngeihtermi hna bia kan chim awk a si. (Rom 1:11, 12) Khrihfa upa pawl nih Jesuh nunning kha an i zohchunh awk a si. Nungak, tlangval in um cu cheukhat caah zuamcawhnak a si kho ti kha a hngalh, asinain a hmunmi lunglawmhnak cu i ṭhitumnak asiloah fa ngeihnak cungah aa hngatmi a si lo ti zong kha a hngalh. (Luka 11:27, 28) Mah canah a hmunmi lunglawmhnak cu kan nunnak ah Jehovah rian kha pakhatnak ah kan chiahnak thawngin a si.—Matt. 19:12.

9. Unaunu pawl bawmh awkah Khrihfa upa hna nih zeidah an tuah khawh?

⁹ A hleiin Khrihfa upa hna nih unaunu hna kha thlaraulei an farle le an nule bantukin an pehtlaih hna awk a si. (1 Tim. 5:1, 2) Khrihfa upa hna nih pumh hlan le pumh a dih hnuah unaunu pawl kha a caan la in bia an ruah hna awk a si. Kristen nih hitin a ti: “Khrihfa upa pakhat nih ka rian a tam tukmi kha a hngalh i ka ṭuan dingmi rian cu zeidah a lawh ti kha hngalhthiam a duh. Cutin a ka siaherh caah kaa lawm tuk.” Khrihfa upa hna nih a caan pe in thlaraulei unaunu pawl hmaan tein bia an ruahmi hna cu an cungah siaherhnak an ngeih an langhtermi a si. * A hmasa ah langhtermi Annette nih Khrihfa upa hna he atu le atu bia i ruah a ṭhatnak kong kha hitin a  chim: “Anmah kha ṭha deuh in ka hngalh hna i anmah zong nih an ka hngalh deuh ve. Mah nih harnak ka ton tikah an sinah bawmhnak hal kha ka caah a fawiter.”

10. Unaunu pawl kha i nuamh awkah zeinihdah a bawmh khawh hna?

¹⁰ Nu kan si ah, pa kan si ah kan dihlak in midang nih kan tuah khawhmi thil kha an hngalh i kan tuahmi thil an sunsaknak kong an chim tikah kan i lawm. Asinain kan thil ti khawhnak le kan tuahmi cungah ahohmanh nih lunglawmhnak an langhter lo ahcun kan lung a dong kho. Nungak a simi hmaikal unaunu Abigail nih a caan ah philhmi ka si timi ruahnak a ngei i hitin a ti: “Mi nih ka sining taktak kha an hngal lo, ka unau pawl, ka nu le ka pa le keimah he aa pehtlaimi pawl lawng kha an hngalh hna. Cucaah a caan ah ahohmanh nih zei ah an ka rel lo tiah ka ruah.” Asinain unaunu Pam nih a chimmi hi ruathmanh. Anih cu nungak pakhat in kum saupi chung missionary a rak ṭuan. A donghnak ah, a nu le a pa zohkhenh awkah inn ah a rak kir. Atu ah kum 70 hrawng a si cang ko nain hmaikal a ṭuan peng rih. Pam nih “ka caah bawmtu ṭha bik cu kan in sunsak tiah an ka timi bia kha a si” tiah a ti.

11. Jesuh nih phungchim rian a ṭuan lioah a rak bawmtu nu pawl a sunsak hna kha zeitindah a langhter?

¹¹ Zumhfekmi nu hna nih “an ngeihmi thil” in an rak bawmhmi kha Jesuh nih a sunsak tuk. (Luka 8:1-3) A caah rianṭuannak tinvo sung kha a pek hna lawng si loin Jesuh nih a thukmi thlarau biatak kong zong kha a rak cawnpiak hna. Tahchunhnak ah, Jesuh nih nu pawl kha ka thi lai i ka thoṭhan lai tiah a rak chimh hna. (Luka 24:5-8) Jesuh nih lamkaltu hna bantukin mah nu pawl zong kha an ton dingmi harnak caah a rak timhtuah ve hna. (Mar. 9:30-32; 10:32-34) Jesuh cu tlaih a si lioah a zultu pawl hmanh nih an rak zamtak. Asinain a thih lai i thingtung cung an thlai lioah amah a rak bawmtu nu cheukhat cu a pawngah an rak um.—Matt. 26:56; Mar. 15:40, 41.

12. Jesuh nih nu pawl kha zei rian dah a pek hna?

¹² Jesuh nih nu pawl kha a zumh hna i a biapimi rian a pek hna. Tahchunhnak ah, Jesuh a thawhṭhan a hmu hmasa bikmi hna cu Pathian a ṭihmi nu pawl an si. Jesuh nih mah nu pawl kha a zultu pawl sinah thihnak in a thawhṭhannak kong chimh dingin rian a rak pek hna. (Matt. 28:5, 9, 10) AD 33, Pentekos ni ah zultu pawl thiang thlarau in chiti toih an si lioah nu pawl zong an i tel ve men lai. An i tel a si ahcun mah unaunu hna zong ramdang holh in an holh kho ve lai i “Pathian nih thil lianngan a tuahmi” kong kha midang sinah an chim ve ko lai.—Lam. 1:14; 2:2-4, 11.

13. Tuchan ah Khrihfa unaunu hna nih zeidah an tuah, cutin an tuahmi cungah kan i lawmhnak kha zeitindah kan langhter khawh?

¹³ An si khawh chungin Jehovah rian an ṭuan caah unaunu pawl cu thangṭhat awkah an i tlak. Mah rian ah innsaknak, inn remhnak, ramdang holh a hmangmi hna sinah phungchimnak le Bethel ah mah lungtho tein rianṭuannak hna aa tel. Cun leiser ral a tongmi pawl kha an bawmh hna, kan cauk pawl holhlehnak zongah an bawmh hna i hmaikal le missionary zong an ṭuan. Unaupa hna bantukin hmaikal tinṭan, Pennak Kong Chimtu hna caah Tinṭan le Gilead Tinṭan hna an kai. Cun an vale kha an bawmh hna caah an vale nih Khrihfabu le bupi rian ah an hmuhmi tinvo sung pawl kha ṭha tein an ṭuan khawh. Mah unaupa hna cu “minung laksawng” an si i midang bawmh awkah thil tampi an tuah. Asinain an nupile nih an bawmh hna lo ahcun midang kha ṭha tein an bawm kho hna lai lo. (Efe. 4:8, NW) An ṭuanmi rian he aa tlaiin unaunu pawl bawmh khawh ning lam kha na ruat maw?

14. Salm 68:11 ah a chim bantukin fimnak a ngeimi Khrihfa upa pawl nih zeidah an tuah?

¹⁴ Fimnak a ngeimi Khrihfa upa pawl nih  unaunu “tampi” cu lungtho tein rian a ṭuanmi le phungchim a thiam tukmi an si kha an hngalh. (Salm 68:11 rel.) Cucaah Khrihfa upa hna nih unaunu pawl hmuhtonnak in ṭhathnemhnak hmuh khawh ning lam kha an kawl. Unaupa pawl nih a hmasa ah langhtermi unaunu Abigail kha an sang i a ummi pawl hmualngei tein fuhpanh khawh ning kong he aa tlaiin a hmuh ning an hal caah aa lawm tuk. Hitin a ti: “Mah nih Jehovah bupi ah a biapimi rian ka ngei ti kha a ka hngalhter.” Mah lengah mino unaunu pawl harnak an ton tikah zumhfekmi kum upa unaunu pawl cu an caah bawmtu ṭha taktak an si ti kha Khrihfa upa pawl nih an hngalh. (Titas 2:3-5) Unaunu pawl cu dawtnak hmuh awkah an i tlak.

15. Zeitikah dah unaunu pawl cu mi pakhatkhat nih kilven le bawmh an herh khawh men?

¹⁵ A caan ah unaunu pawl nih zuamcawhnak an ton tikah mi pakhatkhat nih kilven le bawmh an herh men lai. (Isa. 1:17) Tahchunhnak ah, nuhmei asiloah a va he aa ṭhenmi unaunu pakhat cu mi pakhatkhat nih amah aiawh in biachimpiak a herh men lai, cun a vapa nih a rak tuahmi thil cheukhat zong kha tuahpiak a hau men lai. Kum upa unaunu pakhat cu siibawi te he bia i ruah awkah bawmhnak a herh men lai. Asiloah Jehovah bupi ah a dang rian a ṭuanmi hmaikal unaunu pakhat cu a dang hmaikal unau pawl bantukin thawngṭha a chim khawh lo caah midang nih sual an phawt ahcun pakhatkhat nih kilven a hau men lai. Unaunu pawl kha zeitindah kan bawmh khawh rih hna? Jesuh nunning kha i ruah ṭhan hna hmanh u sih.

16. Marka 14:3-9 ningin Jesuh nih Mary kha zeitindah a runven?

¹⁶ Jesuh nih thlaraulei unaunu pawl kong he aa tlaiin theihthiam lonak a um tikah a rak runven colh hna. Tahchunhnak ah, Mary kha Martha nih sual a phawt tikah Jesuh nih a rak runven. (Luka 10:38-42) Mary nih a ṭha lomi biakhiahnak a tuah tiah an ruah i sual an phawt tik zongah Jesuh nih a voihnihnak a rak runven ṭhan. (Marka 14:3-9 rel.) Jesuh nih Mary lungput kha a hngalh caah a thangṭhat i “ka ca i a tuahmi hi aa dawhmi le a ṭhami thil a si ko. . . . A tuah khawh tawk pei a tuah cu” tiah a ti. Hi capar ah langhter a si bantukin Jesuh nih Mary tuahsernak kong cu “vawleicung khuazakip i thawngṭha an chimnak paohah” chim a si lai ti hmanh in a rak chimchung. Jesuh nih Mary i mahzawn ruat lo a tuahsernak kong a thangṭhat lioah vawleicung khua zakip i thawngṭha an chim tik poah ah chim a si lai tiah a timi cu hngalh duh awk ngai a si. Mary cu a hmaan loin sualphawt a si hnuah mah bia nih zeitlukin dah thazaang a ngeihter lai.

17. Uaunu pakhat kha zeitikah dah kilven a herh ti kha tahchunhnak pe.

¹⁷ Thlaraulei unaunu pawl kha an herh tikah na kilveng hna lai maw? Tahchunhnak ah, a tanglei thil sining kong hi zohhmanh. Thawngthanhtu cheukhat nih zumlotu va a ngeimi unaunu pakhat cu pumh a tlai lengmang i pumh dih cangka in a ṭin colh lengmang ti kha an hngalh. A caancaan lawngah a fale a pumhpimi hna kha an hmuh. Cucaah pumhnak ah a fale i pumhpi dingin a vapa sinah nawl a hal ding a si tiah an ruah caah unaunu kha sual an phawt. Asinain, mah unaunu nih a si khawh chungin aa zuammi a si ti kha an hngal lo. Unaunu nih a rian vialte kha ṭha tein a ṭuan kho dih lo, cun a fale kong he aa tlaiin hmanung bik biakhiahnak cu amah lawng nih a tuah dingmi a si lo. Cu bantuk lam in unaunu pakhat sual an phawtmi na theih ahcun zeidah na tuah khawh? Unaunu rian aa zuamnak kha na thangṭhat i a tuahmi kong kha midang na hngalhter hna ahcun a kong kha a ṭhatlonak lei in an chim ti lai lo.

18. Unaunu pawl kha zeiti lam in dah kan bawmh khawh hna?

 ¹⁸ Unaunu pawl an herhmi kan bawmh hnanak thawngin zeitlukin dah an zawn kan ruah hna ti kha kan langhter khawh. (1 Johan 3:18) A dam lomi a nu a zohkhenhmi unaunu Annette nih hitin a ti: “Ka nu zoh awkah unau cheukhat cu kan inn ah an ra, cucaah ka herhmi thil hna ka tuah khawh, asiloah kan caah rawl hna an kan put. Mah nih an ka dawt ti le Khrihfabu chungtel ka si ti kha a ka hngalhter.” Unaunu Jordan zong unau pawl nih an rak bawmh ve. Unaupa pakhat nih mawṭaw remh ning kha a ka cawnpiak. Hitin a ti: “An ka zohkhenh i mawṭaw ka mongh tikah him seh ti an ka duh ti kha ka hngalh caah kaa lawm tuk.”

19. Khrihfa upa pawl nih unaunu pawl kha zeiti lam in dah an bawmh khawh rih hna?

¹⁹ Khrihfa upa pawl zong nih unaunu pawl an herhmi kha bawmh awkah an i zuam. Jehovah nih unaunu pawl kha ṭha tein pehtlai hna seh ti a duh ti zong kha an hngalh. (Jeim 1:27) Jesuh i a tlarimi a sining kha an i zohchunh, cucaah aa tlak deuhmi a si lai tiin anmah tein phunglam an ser lo. (Matt. 15:22-28) Khrihfa upa pawl nih an bawmh hna tikah unaunu pawl nih Jehovah le bupi nih an kan zohkhenh tiah an ruah. Kia cu inn dang aa ṭhial tikah phungchim a vahnak phu zohkhenhtu nih bawmh dingin a rak timhtuah colh. Kia nih hitin a ti: “Mah nih ka lungretheihnak a zorter. Zeicahtiah thazaang an ka pek i ka herhmi bawmhnak zong an ka pek. Cun Khrihfa upa pawl nih Khrihfabu ah a biapimi hmun in kaa tel ti le harnak kan ton caan ah keimah lawng ka si lo ti kha fiang tein an ka hmuhsak.”

20-21. Khrihfa unaunu pawl kan dawt hna kha zeitindah kan langhter khawh?

²⁰ Tuchan i kan Khrihfabu kan zoh tikah rian fakpi in aa zuammi, kan bawmhnak hmuh awkah aa tlakmi Khrihfa unaunu tampi an um. Jesuh sinin kan cawn bantukin anmah pawl he caan kan hmanṭinak thawngin le an kong hngalh deuh awkah kan i zuamnak thawngin kan bawmh khawh hna. Cun Pathian rian an ṭuan caah kan sunsak hna ti kha kan langhter khawh. A herh tik caan paohah kan kilven khawh hna.

²¹ Lamkaltu Paul nih Rom cakuat a donghnak ah a hleiin Khrihfa unaunu pakua i an min kha a langhter. (Rom 16:1, 3, 6, 12, 13, 15) Mah nu pawl nih Paul thangṭhatnak bia an theih tikah an tha a um tuk lai ti cu a fiang ko. Kannih zong kan Khrihfabu ah a ummi unaunu pawl kha bawm ve hna u sih. Cutin kan tuah tikah kan chungkharmi pakhat bantukin kan dawt hna ti kan langhtermi a si.