Ka Caah Tlukrilhtertu A Simi Hrukaih Ning Le I Ṭamh Ning

EILEEN BRUMBAUGH NIH A CHIM

KEI cu Amish le Mennonite biaknak he aa lomi Germany i Baptist Brethren biaknak in a ṭhangmi ka si. 1708 ah Germany i Brethren church pawl nih Pietism zumhnak kha cawlcangh hram an hun i thawk. The Encyclopedia of Religion timi cauk nih Pietism timi cu “mi nih Khrihfa thawngṭha theih an herh tiah a cohlangmi zumhnak” kha a si tiah a ti. Mah zumhnak ruangah ram tampi ah missionary rian cu a hlawh a hung tling tuk.

1719 ah Alexander Mack phu hmete cu United States, Pennsylvania ah an phan. Mah caan thawkin phu pakhat le pakhat cu an i ṭhen i phu thar hna an hun dirh. Phu pakhat cio nih Alexander Mack cawnpiaknak kha anmah tein an zulh cio. Kan phu cu minung 50 hrawng kan si. Baibal rel awk le church upa pawl biakhiahnak ningin zulh dih awkah cawnpiak kan a si.

Kan chungkhar in mah ningin kan zulhnak cu chanthum tiang a si cang. Mah church ah kum 13 ka si ah tipil ka ing. Mawṭaw, leithuannak seh, telephone, radio asiloah a dang electronic thilri hna ngeih le hman cu a palh tiah cawnpiak kan si. Nu pawl cu thil puan sawhsawhte kan i hruk, kan sam kan i tan lo i kan lu kan i khuh peng. Pa pawl cu an khuhmul an i zuah. Cun vawlei ta si lo awkah chanthar thilpuan kan i hruk lo, kan i ṭamh lo i ṭhi le kuthrolh hna zong kan i hruk lo. Zeicahtiah mah cu sual le porhlawt a si tiah kan ruah caah a si.

Baibal kha kan upat tuk. Zing fatin zingrawl ei hlanah mileng khaan ah kan ṭhu, ka pa nih Baibal a relmi kha kan ngaih i a phi kan pek. Cun ka pa nih thla a cam tikah kan dihlak in kan khuk kan i bil. Mah hnuah ka nu nih Bawipa Thlacamnak kha a nolh ṭhan. Kan chungkhar dihlak in hmunkhat ah thlaraulei thil kong lungthin kan pekṭi caan mah zinglei pumhnak kha ka duh tuk.

Indiana, Delphi pawng i lo ah kan um i tisik anhnah a phunphun kha kan cin. Mah kha rang leng in kan phorh i lam cung le inkhat hnu innkhat ah kan zuar. Rian i zuam cu Pathian rian kan ṭuanmi phunkhat a si ve tiah kan ruah. Cucaah Zarhpi ni dah ti lo ahcun mah “lo rian” kha kan ṭuan peng. Asinain a caan ah kan chungkhar ningin lo rian lawngte kan ṭuan caah thlaraulei ah lungthin pek peng kha kan i harh.

Ṭhitumnak le Chungkhar

1963, kum 17 ka si ah Brethren biaknak a si vemi James he kan i um. Anih cu a pipu chan lioin  Brethren biaknak an si cang. Kan pahnih ningin Pathian caah rianṭuan kha kan duh tuk i kan church lawng hi a hmaanmi a si tiah kan zumh.

1975 ah fa paruk kan ngei i a hniang bik cu 1983 ah a chuak. Rebecca cu kan fa a pahnihnak a si i fanu fangkhat a si. Fakpi in rian kan i zuam, tangka tlawmte lawng kan hman i a sawhsawh tein kan nung. Kan fale kha kan nulepa le Brethren biaknak i midang sinin kan cawnmi Baibal phunglam kong kha kan cawnpiak ṭhan hna.

Brethren biaknak caah lenglei ka sining cu a biapi tuk. Kan lungchung ah a ummi cu ahohmanh nih an hmuh khawh lo caah mi pakhat i aa hrukaih ning nih a chunglei sining kha a langhter tiah kan ruah. Cucaah nu pakhat nih a sam kha a hleihluat tukin aa ṭamh ahcun aa porhlaw tinak a si. Cun zuk nganpi aa suaimi angki phor i ṭhit zong porhlawtnak hmelchunhnak pakhat a si ve tiah kan ruah. A caan ah mah ruahnak hna cu Baibal nakin a biapi deuhmi hna a lo.

Thongtlak Lio Caan

1960 a donghnak lei ah Brethren biaknak a si vemi ka vapa naupa Jesse cu ralkap tlak a duh lo caah thong ah a tla. Thong a tlak lioah raltuknak ah i tel cu Baibal phunglam he aa tlak lo tiah a zummi Jehovah Tehte Hna he an i tong. (Isaiah 2:4; Matthai 26:52) Jesse nih Jehovah Tehte Hna he Baibal kong tampi i ruahceihṭi le an langhtermi sining kha a duh. Baibal tampi a hlathlai hnuah Jehovah Tehte pakhat in tipil a ing. Mah nih kan thin a kan hunter tuk.

Jesse nih a cawnmi kong kha ka vapa a chimh. Cun James sinah Vennak Innsang le I Hlau! mekazin kha hmaan tein a kuat. Mah a relmi nih James kha Baibal kong hngalh duhnak a ngeihter chinchin. James nih Pathian rianṭuan kha a duh peng ko nain Pathian he kan i hlat timi ruahnak a ngei tawn. Cucaah Pathian he i naih awkah a bawm khomi zei kong paoh kha hngalh a duh.

Mah biaknak hi vawlei he aa pehtlaimi a si tiah kan ruah hmanhah Amish, Mennonites le a dang Brethren biaknak cauk pawl zong kha rel dingin kan biaknak upa pawl nih tha an kan pek. Asinain ka pa nih Jehovah Tehte Hna kha a huat tuk hna. Vennak Innsang le I Hlau! cauk kha zeitikhmanh ah kan rel awk a si lo tiah a ruah. Cucaah James nih mah cauk pawl a relmi ka hmuh tikah ka thin a hung tuk i a hmaan lomi cawnpiaknak kha a cohlan sual lai ti ka phang.

Asinain James nih Brethren cawnpiaknak cheukhat cu Baibal he aa ralkah tiah a ruah. A hleiin Zarhpi nih ah “fakpi in rianṭuan” cu sual a si timi cawnpiaknak kha a si. Tahchunhnak ah, Brethren biaknak nih Zarhpi nih ah nan saram pawl cu ti nan dinh khawh hna nain hramh pakhat hmanh nan phawi lai lo tiah an kan cawnpiak. Biaknak upa pawl nih mah a ruang kha Baibal in an langhter kho lo. Duh sah tein kei zong cu bantuk cawnpiaknak kong he aa tlaiin lunghrinnak ka hun ngei.

Kum tampi chung Pathian church kan si tiah kan rak zumh cang. Cucaah mah Brethren biaknak in kan chuah ahcun zeidah kan ton lai ti kha kan hngalh i mah biaknak in chuah cu kan caah a har tuk. Asinain kan chiaṭha thleidannak lungthin nih Baibal tling tein an zul lo tiah kan ruahmi biaknak ah um peng dingin nawl a kan awnh lo. Cucaah 1983 ah mah biaknak in kan chuahnak a ruang kha ca in kan ṭial i kan khrihfabu ah kan relter hna. Mah tikah mah Church in chuah kan rak si.

A Hmaanmi Biaknak Kawlnak

Mah hnuah a hmaanmi biaknak kawl hram kan hun thawk. An cawnpiakmi hna ningin a zulmi biaknak kha kan kawl. A hmasa bik ah raltuknak ah aa tel lomi biaknak kha kan kawl.  A sawhsawh tein a nungmi le a sawhsawh tein thil aa hrukmi “a sawhsawh te a simi” biaknak cu vawlei ta a si lomi biaknak an si timi zumhnak nih kan lung a kan suk rih. 1983 in 1985 tiang Mennonites, Quakers le a dang “a sawhsawh te a simi” biaknak pakhat hnu pakhat hlathlai awkah ram kip ah khual kan tlawng.

Mah caan chungah Indiana, Camden pawng i kan lo ah Jehovah Tehte Hna nih an rak kan leng. King James Baibal nan hman lawng ah kan ngaih lai tiah kan ti hna. Raltuknak kong he aa tlaiin Jehovah Tehte Hna zumhnak kha ka upat tuk. Asinain a sawhsawh tein kan i hrukaihnak thawngin vawlei ta kan si lo kha kan langhter a hau tiah an zumh lo ahcun a hmaanmi biaknak an si kho lo tiah ka ruah. Aa porhlawmi hna lawng nih thilpuan kha a hleihluat tuk in an i hruk tiah ka ruah. Cun thilri chawva a ngeimi hna cu aa porhlawmi an si ti zongin ka zumh.

James nih Jehovah Tehte Hna Biakinn ah kan fapale cheukhat kha aa kalpi hna. Cucaah ka thin a hung tuk. Ka vapa nih a sinah kal ve dingin a ka sawm nain ka duh lo. Nikhat cu “an cawnpiaknak cu na cohlan lo hmanhah pakhat le pakhat zeitindah an i pehtlaih timi kha nangmah theng nih zoh ve hna, ra ve ko” tiah a ka ti. Mah nih a lung a suk tuk.

A donghnak ahcun kal dingin bia ka khiah nain ralring tein ka um. Thilpuan sawhsawh te le luchin he Biakinn chungah ka lut. Kan fapale cheukhat cu thilpuan sawhsawhte an i hruk i phanah zong an i danh lo. Asinain Jehovah Tehte Hna cu kan sinah an ra i dawtnak he a kan pehtlaih. Mah tikah ‘anmah he kan i thleidang tuk ko nain an kan cohlan’ tiah ka hun ruah.

An langhtermi dawtnak nih ka lung a ka suk tuk ko nain hngah rih dingin bia ka khiah. Hla an sak lioah kan dir lo i a sa zong kan sa lo. Pumh dih hnuah a hmaan lo tiah ka ruahmi kong le Baibal caang pakhat nih zeidah a chim duhmi a si ti kha biahalnak ka tuah hna. Fimkhur tein ka hal hna lo nain pakhat cio nih ka cungah siaherhnak taktak he an ka leh. Cun aa lomi biahalnak pakhat kha ahopoah nih aa khat dih in an ka lehmi zong nih ka lung a ka suk tuk. A caan ah a phi kha ca in an ka ṭialpiak i a hnuah keimah tein hlathlainak ka tuah khawh caah mah cu ka caah bawmtu taktak a si.

1985, ṭhal caan ah hlathlai duh ah Tennessee, Memphis ah an tuahmi Jehovah Tehte Hna i peng civui ah kan chungkhar ningin kan kal. James cu a khahmul aa zuah rih i kan thilpuan zong a sawhsawhte kan i hruk rih. Civui dinh kar ah a kan chawn lomi an um lo ti awk tluk a si. An langhtermi dawtnak, zawnruahnak le a kan cohlanmi nih kan lung a kan suk tuk. Cun an lung aa rualmi le khoika hmun kan i pumh hmanhah an cawnpiaknak aa khahmi zong nih kan lung a kan suk tuk.

Jehovah Tehte Hna langhtermi pumpak siaherhnak ruangah James nih Baibal cawnpiaknak kha a cohlan. A cawnmi kong kha a hmaan le hmaan lo hngalh a duh caah ṭha tein a dothlat ṭhan. (Lamkaltu 17:11; 1 Thesalon 5:​21) A caan a hun rauh deuh tikah James nih biatak ka hmuh cang tiah a ti. Asinain kei cu cutin bia ka khiah rih lo. A hmaanmi thil kha tuah ka duh ko nain “chan tiluan ningin” nun le “vawlei” mi bantuk si kha ka duh lo. A voikhatnak Baibal cawnpiaknak i kaa tel lioah King James Version kha ka khuk khatlei ah ka chiah i chanthar New World Translation kha ka khuk khatlei ah ka chiah. Hlen ka si nakhnga lo Baibal kha a pahnih ningin ka zohṭi.

 Ka Hun Zumh Ning

Jehovah Tehte Hna he Baibal kan hlathlai tikah vancung kan Pa cu pathum komh ah pakhat si loin Pathian pakhat a si ti le kannih cu soul kan si i a thi kho lomi thlarau kan ngei lo ti kha kan hun hngalh. (Genesis 2:7; Deuteronomi 6:4; Ezekiel 18:4; 1 Korin 8:​5, 6) Cun hell cu mei in hremnak hmun si loin mithi pawl an umnak thlan a si ti zong kan hun hngalh. (Job 14:13; Salm 16:10; Phungchimtu 9:​5, 10; Lamkaltu 2:​31) Hell kong hngalh cu kan caah a sung bikmi a si. Zeicahtiah Brethren biaknak nih mah kong kha an cohlan caah a si.

Asinain ka lung chungin cun vawlei cheubang an si rih ahcun Jehovah Tehte Hna cu zeitindah a hmaanmi biaknak cu an si khawh lai tiah ka ruah peng rih. A biapi tuk tiah ka ruahmi “a sawhsawh” tein nun awkah lam an hruai hna lo. Asinain caankhatte ah mikip sinah Pennak kong thawngṭha chim ding timi Jesuh nawlpekmi an zulh ti kha ka hngalh. Cucaah ka lung aa tuai tuk!​—Matthai 24:14; 28:19, 20.

Asinain Jehovah Tehte Hna langhtermi dawtnak nih Baibal hlathlai peng awkah a ka bawmh. Khrihfabu ningin kan chungkhar cungah siaherhnak an ngei dih. Khrihfabu chungmi kip nih cawhnuk le arti cawk duh ah an kan lennak thawng zongin annih cu miṭha an si ti kha ka hun hngalh. Unau pakhat nih Baibal a cawnpiak ko hna tiin a dang pawl cu kan inn ah rat loin an um bal lo. Mah canah Khrihfabu unau pawl cu kan inn pawng an phanh ahcun kan inn ah an kan lengta peng. Jehovah Tehte Hna kong tam deuh in hngalh kan herh lio caan ah kan cungah dawtnak le zawnruahnak an langhtermi kha kan sunsak tuk.

Mah pumpak siaherhnak cu kan pawngah a ummi Jehovah Tehte Khrihfabu hna lawng nih an langhtermi a si lo. Aa tlakmi thilpuan hrukiah ning le i ṭamh ning kong he aa tlaiin ka lung aa tuai lioah kan pawngah a ummi Jehovah Tehte Khrihfabu i Kay Briggs cu thilpuan sawhsawhte i hruk in le i ṭamh loin ka sinah a rak ka leng. Mah ka hmuh tikah kaa lungsi i zalong tein bia kan i ruah kho. Cun nikhat cu “a sawhsawh a simi” biaknak in a ṭhangmi Lewis Flora nih a ka leng. Ka mithmai ah a langmi ka lungretheihnak hna kha a hmuh i keimah hnemh awkah cahmai pahra aa telmi cakuat kha a ka kuat. A langhtermi zaangfahnak ruangah ka mitthli a tla i a cakuat kha voi tampi ka rel ṭhan.

Khualtlawng rianṭuantu Unaupa O’Dell kha Isaiah 3:​18-​23 le 1 Peter 3:​3, 4 kong kha rak ka hrilhfiah tiah ka ti. “Mah Baibal caang nih Pathian lunglawmhter awkah a sawhsawh tein thilpuan i hruk a hau ti kha a langhter a si ko lo maw?” tiah ka hal. Hitin a ka leh: “Luchin chinh cu a palh maw? Sam phiar tah a palh maw?” Brethren biaknak ningin cun ngakchia nu pawl nih an sam kha an i phiar i upa pawl nih cun an lu an i khuh asiloah luchin an i chinh. Mah cu a poimi a si lo ti kha ka hun hngalh i khualtlawng rianṭuantu langhtermi lungsaunak le zaangfahnak nih ka lung a ka suk tuk.

Duhsah tein mah kha ka hun cohlan ko nain ka lung a ka tuaiter tukmi thil pakhat a um. Mah cu nu nih an sam an i tan lai timi hi a si. Khrihfa upa pawl nih nu cheukhat cu an sam saupi tiang an i zuah ko nain cheukhat cu aa zauh kho lomi zong an um timi kong kha an ka chimh. Mah ruangah nu pakhat i a sam cu midang nakin a ṭha deuh tiah ti khawh a si lai maw? Thilpuan kong cu chiaṭha thleidannak lungthin he aa pehtlaimi a si ti kha hngalh awkah an ka bawmh i inn ah rel dingmi a konglam pawl zong kha an ka ṭialpiak.

Kan Hlathlaimi Ningin Nunnak

Kan kawlmi ziaza ṭha a ngeimi hna kha kan hmuh cang hna. Jesuh nih hitin a ti: “Pakhat le pakhat nan zawn nan i ruah ahcun mi vialte nih hi hna hi amah a zultu kha an si tiah an in hngalh hna lai.” (Johan 13:35) Jehovah Tehte Hna cu dawtnak taktak a langhtermi an si ti kha kan zumh cang. Asinain ka fale upalei pahnih Nathan le Rebecca cu Brethren biaknak ah tipil an ing cang i mah nih kan lungre a kan theihter tuk. A donghnak ah, an hngalhmi Baibal biatak kong le Jehovah Tehte Hna langhtermi dawtnak nih an lung a suk hna.

Tahchunhnak ah, Rebecca cu Pathian he a ṭhami pehtlaihnak ngeih a duh pengmi a si. Pathian nih mi pakhat i a hmailei kong kha a khaukhihpiak lo timi kong a hngalh tikah a sinah thlacam kha aa fawih deuh. Pathian cu Thumkomh pathian si loin mi nih an i zohchunh khawhmi le a um taktakmi a si ti a hngalhmi nih Pathian he a naihter. (Efesa 5:1) Cun thla a cam tikah “thee” le “thou” timi telh  a hauh ti lo ca zongah aa nuam tuk. Zeitindah thlacam ding a si timi kong lengah vawleicung paradis ah zungzal nun ding timi minung ca i a biapimi Pathian tinhmi kong kha a hun hngalh tikah Sertu he kan i naih deuh tiah a ruah.​—Salm 37:29; Biathlam 21:​3, 4.

Kan Hmuhmi Thluachuah Hna

James le keimah i telin kan fale upalei panga​—Nathan, Rebecca, George, Daniel le John cu 1987 ṭhal caan ah Jehovah Tehte in tipil kan ing hna. Harley cu 1989 ah a ing i Simon cu 1994 ah a ing. Kan chungkhar ningin Jesuh nih a zultu pawl nawl a pekmi hna Pathian Pennak kong thanhnak ah kan i tel dih.

Kan fapale upalei panga​—Nathan, George, Daniel, John, Harley le kan fanu Rebecca cu Jehovah Tehte Hna i U.S. zung ṭengnge ah rian an ṭuan hna. George cu kum 14 chung a um cang i Simon zong sianginn a dih kum 2001 in zung ṭengnge ah rian a hun ṭuan ve. Kan fapale cu an dihlak in Jehovah Tehte Khrihfabu ah Khrihfa upa le bu rianṭuantu an si dih. Ka vapa cu Missouri, Thayer Khrihfabu ah Khrihfa upa a si i kei zong phungchim rian ah lungtho ngaiin kaa tel ve.

Atu ah Jessica, Latisha le Caleb tiin tu pathum kan ngei hna i an nulepa nih lungtak tein Jehovah dawt awkah an cawnpiakmi hna kan hmuh caah kan i lawm tuk. Kan chungkhar ningin Jehovah nih a sinah a kan hnuh i amah a dawmi le a min aa lakmi hna he a kan theihhngalhter ca zongah kan i lawm tuk.

Pathian lunglawmhter a duh ko nain Baibal si loin an pawngkam cawnpiaknak nih a iapmi hna cungah zawnruahnak kan ngei. Cucaah atu ahcun tisik anhnah zuar ruangah si loin Pathian Pennak nih a tuah dingmi kong kha innkhat hnu innkhat ah kan chim. Zeicahtiah kan hmuhmi lawmhnak kha midang nih hmu ve hna seh ti kan duh caah a si. Jehovah min aa lakmi hna nih kan cungah an langhtermi dawtnak le lungsaunak kong ka ruah tikah ka mitthli a ha.

[Hmanthlak]

Kum sarih ka si lio le ka upat hnu

[Hmanthlak]

James, George, Harley le Simon nih a sawhsawh tein thilpuan an i hruk lio

[Hmanthlak]

Thawngzamhnak capar ah an langhtermi market ah kan dum chuak tisik anhnah ka zuar lio hmanthlak

[Credit Line]

Indiana peng, Lafayette khua chuahmi Journal and Courier

[Hmanthlak]

Atu ah kan chungkhar he