Dinlonak He Aa Tlaiin A Phi Ka Hmuh Ning

Ursula Menne nih a chim

Mikip nih duhdanhnak ngei loin pakhat le pakhat ding tein an i pehtlaihmi hmuh ka duhnak cu ka ngakchiat lioin a si cang. Mah ruangah Communist Nichauhlei Germany ah thong ka rak tla. Khuaruahhar ngai a simi cu cuka hmun ah dinlonak i a phi kha ka rak hmuh. Mah kong kha kaan chimh hna lai.

KEI cu 1922, German khua fate a simi Halle ah ka chuak. Halle khua cu Berlin khua in thlanglei nitlaklei meng 120 (200 km) hrawng aa hlatnak ah a um i Protestantism biaknak an dirh hmasa biknak hmun a si. Ka naunu Käthe cu 1923 ah a chuak. Mah lioah ka pa cu ralkap a si i ka nu cu baisakup zung ah hla a sami a si.

Dinlonak hloh duhnak lungput cu ka Pa sinin ka hmuhmi ro a si. Ralkap in a chuah hnuah ka Pa nih dawr fate a cawk. A cawtu tam deuh cu mi sifak an si i ka pa nih a zaangfak hna caah a ba in a pek hna. Cucaah a dawr cu a rak sung. Ka pa hmuhtonnak in dinlonak cu ka hlo kho lai lo ti kha ka hngalh awk a si. Asinain mino duhnak cu hloh awkah a har.

Ka Nu sinin ro kan hmuhmi cu keimah he Käthe he music, hla le lam kha kan duh. Kan ngakchiat lio tein aa nuammi le aa hliphlaumi kan si caah 1939 tiang Käthe he kan nunnak cu a nuam tuk.

Ṭih A Nungmi Thil Tonnak

Sianginn ka kai dih hnuah cawmpei lam (lam in langhternak) ka cawng. Mah ah Ausdruckstanz tiah auhmi intuarnak langhtermi lam zong ka hun thiam. Mah lam kha Mary Wigman nih a kan cawnpiak. Mah cu intuarnak kha lam in langhtermi a si. Cun zuk suai hna zong ka hun thiam. Cucaah kumhra fai ka si lioah zeihmanh lungretheihnak ka ngei lo i lungtho tein lam hna kha ka rak cawn. Asinain 1939 ah Vawlei Ralpi II a hun i thawk. Cun 1941 ah ka Pa cu TB zawtnak in a thi.

Raltuknak cu ka caah mangchia bantuk a si. Raltuknak aa thawk lioah kum 17 lawng ka si rih nain vawlei cu aa thleng dih cang tiah ka rak ruah. Mipi cu Nazi uknak ruangah an hung buai tuk. Cucaah eidin a hung har tuk, mi pawl cu an thi i a rawkmi cu a tam tuk. Bomb an puah ruangah kan inn zong a rawk i mah raltuknak ruangah kan chungkharmi zong tampi an thi.

1945 ah rakdohnak cu a dih i ka Nu, Käthe le keimah cu Halle ah kan um rih ko. Mah lioah ka vapa he fanu pakhat kan ngei ko nain kan chungkhar cu a nuam lo. Ka vapa he a dang tein kan um caah keimah le ka fanu nunnak caah lam le zuk suai a cawnpiaktu rian ka ṭuan.

 Raltuknak a dih hnuah Germany cu ṭhenli in ṭhen a si i Soviet Union kut tang kan phan. Cucaah kan dihlak in Communist uknak tangah kan phan. 1949 ah Nichuahlei Germany tiah auhmi kan umnaklei cu German Democratic Republic (GDR) a hung si.

Communist Uknak Tang Nunnak

Mah kum chungah ka Nu cu a zaw i keimah nih ka zohkhenh. Cozah zung ah rian ka ṭuan. Mah lioah dinlonak a dohmi siangngakchia pawl he kan i kom. Tahchunhnak ah, mino pakhat cu a pa Nazi party ah aa tel caah sianghleiruun kai a ngah lo. Anih cu music kan tumṭi tawn caah ṭha tein ka hngalhmi a si. ‘A pa ruangah zeicah amah nih a in’ tiah khua ka ruat. Cucaah siangngakchia pawl he kaa kom i duhlonak langhternak hna ah kaa tel. Voikhat cu biaceihnak zung a lenglei i hlei pawngah ca zong ka rak taar bal.

Peng Daihnak Kawmiṭi (Regional Peace Committee) caah secretary pakhat in ka ṭialmi ca ruangah ka thin a hung chinchin. Caan dang ah ramkhel lei caah Nitlaklei Germany nih kum upa pakhat kha lunghrinhnak an ngeih nakhnga Communist zumhnak a karhtermi capar hna kuat awkah an timhtuah. Mah mipa cu cutin an tuah awk a si maw tiah ka thin a hung tuk. Mah ca kha ka thuh caah an kua kho lo.

“Kan Khaan Lak I A Sual Bikmi” Ruangah Ruahchannak Ka Hun Ngei

1951, June ah mi pahnih ka zung khaan chungah an rak lut i “rak kan zul” tiah an ka ti i an ka tlaih. Roter Ochse asiloah Red Ox timi thong ah an ka thlak i kumkhat a ruah hnuah mirawi hmangmi in sual an ka puh. Siangngakchia pakhat nih hlathlaitu sinah a ka report caah a si. Bia an ka ceihmi cu an i titer sawhsawhmi a si. Kumruk chung thongtlak dingin bia an ka ceihpiak. Mah lioah ka dam lo caah nu 40 he thongtla pawl an chiah hnanak siizung ah kan rak um. A lung a dongmi hna ka hmuh hna tikah ka lau tuk i kutkalei ah ka tli i ka va cumh.

Thonghngaktu nih “zeidah na duh” tiah a ka hal.

Mah tikah “hika ah um ka duh lo, keimah lawng nan ka chiah zongah a poi lo, hika hin ka chuah u” tiah ka au. Ka nawlmi cu a ngai duh lo. Mah tlawmpal ah midang he aa lo lomi nu pakhat kha ka hmuh. Anih cu a lung a dai tuk. Cucaah a pawngah ka va ṭhu.

“Ka pawng na um ahcun naa ralrin chinchin a hau lai” tiah a ka ti caah ka khuaruah a har tuk. Kei cu “Jehovah Tehte ka si caah midang nih mah khaan chungah a sual bikmi in an ka hmuh” tiah a ka ti chap.

Mah lio caan ah Jehovah Tehte Hna cu Communist Ram nih ral in an hmuh hna ti kha ka hngal lo. Ka theihmi cu ka ngakchia lioah Baibal Siangngakchia pahnih (a hlanah Jehovah Tehte Hna tiah an auhmi hna min) cu ka Pa sinah hmaan tein an ra peng. Ka Pa nih “Baibal Siangngakchia pawl nih an chimmi cu a hmaan” tiah a timi kha ka hun theih ṭhan.

Berta Brüggemeier timi nu he kan i ton caah ka lung a dai. “Zaangfahnak tein Jehovah kong kha ka chim” tiah ka ti. Mah caan thawkin Baibal kong kan hun i ruah. A hmaanmi Pathian Jehovah cu dawtnak, dinnak le daihnak Pathian a si ti kha ka hun hngalh. Miṭhalo pawl ruangah a rawkmi thil zong a remh ṭhan lai ti zong kha ka hun hngalh. Salm 37:10, 11 ah “luklak ah miṭhalo cu an lo ko lai . . . Sihmanhsehlaw mi toi ah aa dormi cu ram chungah hin him tein an um lai i daihnak kha tlamtling tein an hmuh lai” tiah a ti.

 Thong Ka Chuah Hnuah Nitlaklei Ah Ka Zam

Thong kumnga ka tlak hnu 1956 kum ah thong in ka chuak. Ninga ka um hnu ah GDR in Nitlaklei Germany ah ka zam. Ka fanu le Hannelore le Sabine zong ka sinah an kal ve. Ka vapa he kan i ṭhen hnuah Jehovah Tehte Hna he kan i tong ṭhan. Baibal ka cawn hnu ahcun Jehovah phunglam ningin nun awkah thlennak ka tuah a hau cang. Thlennak ka tuah i 1958 ah tipil ka in.

A hnuah Jehovah Tehte a simi Klaus Menne he kan i um. Klaus he nuam tein kan um i fapa pahnih Benjamin le Tabia kan ngeih chap hna. A luanciami kum 20 lioah Klaus cu accident in a thi i atu cu nuhmei ka si cang. Paradis ah a thoṭhan lai timi ruahchannak nih hnangamnak tampi a ka pek. (Luka 23:​43; Lamkaltu 24:15) Ka fale an pali ningin Jehovah rian an ṭuan caah kaa lawm tuk.

Baibal ka hlathlai ruangah Jehovah lawng nih a hmaanmi dinnak a kan pek khawh ti kha ka hngalh. Pathian nih minung he i lo loin midang nih an hmuh khawh lomi kan sining le kan hnulei kong kha a kan ruahpiak. Mah a sunglawi tukmi hngalhnak nih lungdaihnak a ka pek. A hleiin dinlonak ka ton tik le ka hmuh tikah a si. Phungchimtu 5:8 nih hitin a ti: “Acozah pakhatkhat nih misifak kha an hrem hna i dinnak le an hmuh awk a simi kha an pe hna lo ti na hmuh tikah na khuaruahhar hlah; bawi paohpaoh cu an cung i a ummi bawi cio nih khan an huhphenh hna i cu hna zong cu anmah nakin a sang chin deuhmi bawi nih khan an huhphenh chin ve hna.” “A sang chin deuhmi” cu a kan Sertu kha a si. Hebru 4:​13 nih “Pathian sinin thuh khawhmi thil zeihmanh a um lo” tiah a ti.

Kum 90 Deng A Raumi A Caan Kong Ruahṭhannak

Nazi le Communist uknak tang ah um cu zeidah a lawh tiah mi cheukhat nih an ka hal tawn. A pahnih ningin a fawi lo. Mah uknak pahnih lengah minung uknak vialte nih minung cu mah tein i uk khawh a si lo ti kha a langhter. Baibal nih hitin a chimmi hi a hmaan: Vawlei cu “hremnak an innak hmun a si kha ka hngalh.”​—Phungchimtu 8:9.

Ka hngakchiat lio zeihmanh ka hngalh lo lio caan ah a dingmi minung uknak caah fakpi in kaa rak i zuam. Asinain atu cu ka hngalh cang. A kan Sertu lawng nih a dingmi vawlei hi a dirh khawh lai. Misual vialte kha a hrawh dih hna lai i a fapa Jesuh a ukter lai. Jesuh cu amah ca ṭha ding nakin midang ca ṭhatnak a kawl zungzal tu a si. Jesuh he aa tlaiin Baibal nih hitin a ti: “A hmaanmi thil cu na duh i a hmaanlomi thil cu na huat.” (Hebru 1:9) Hi tluk a ṭha i ṭhatlonak a huami Siangpahrang uknak tangah zungzal nun dingin Pathian nih a ka hnuh caah kaa lawm tuk!

[Hmanthlak]

Nitlaklei Germany ka phak hnuah ka fanu Hannelore le Sabine he

[Hmanthlak]

Atu ah ka fapa Benjamin le a nupi Sandra he