A luanciami kumhrabu tlawmpal lio ahcun nulepa hna nih an fale kha nupa sinak he aa tlaiin midang nih an chimh hna hlanah an chimh khawh hna. An fale an kumkhua le an sining he aa tlak in duhsah tein an chimh tawn hna.

Asinain atu ahcun thil sining cu aa thleng cang. The Lolita Effect timi cauk nih hitin a ti: “Ngakchia hna nih nupa sinak kong kha an ngakchiat lio tein an hmuh i an theih. Ngakchia kong he aa tlaimi media hna zong nih nupa sinak kong kha fiang tein an langhter.” Mah nih ngakchia hna cungah ṭhatnak maw a chuahter asiloah chiatnak dah?

Hmun tampi ah nupa sinak kong kha hlangfang tein an langhter. Deborah Roffman nih a ṭialmi Talk to Me First cauk nih hitin a ti: “Biaruahnak, thanhlaar, video, cauk hna, hlabia hna, TV, cakuatnak, game, billboard, phone le computer screen hna ah nupa sinak tha a pemi hmanthlak le cabia hna tampi a um. Mah ruangah mino le ngakchia hna nih nupa sinak cu a biapi tukmi a si tiin an ruah.”

Thanhlaar hna zong sualnak an ngei. Thanhlaar a tuahtu le thil a zuartu hna nih an pum a hup dih lomi ngakchia thilpuan hna kha thanhlaarnak an tuah i an zuar. Cuticun ngakchia hna kha hrukaih ning biapi ah chiah dingin an cawnpiak hna. “Thanhlaar a tuahtu hna nih ngakchia duhmi kha an hngalh caah a miak hmuh dingin mah lam kha an hman. Nupa sinak tha a pemi hmanthlak le thilri hna kip nih ngakchia hna kha nupa sinak kongah lungthawhnak ngeih dingin an cawnpiakmi hna cu a si lo nain a bikin an hmuitinh cu thil thar a chuah fatin ngakchia pawl nih an duh nakhnga tuah kha a si tiah cauk pakhat nih a chim.”​—So Sexy So Soon

Thawngthanhnak lawngin a za lo. Mawṭaw pakhat a rianṭuan ning hngalh le ṭha tein mawngh thiam timi cu aa lo lo. Cu bantukin nupa sinak kong hngalh le mah hngalhnak kha hmangin ṭha tein biachahnak tuah zong aa lo lo.

A biapimi a kong: Tuchan ah nulepa nih a hlan nakin fale nih “chia le ṭha thleidan khawhnak” an hmanthiam nakhnga an bawmh hna a hau. Mah lawngah a hmaan, hmaan lo an thleidan khawh lai.—Hebru 5:14.

Chim hna. Na fale sinah nupa sinak kong chimh cu a har ko lai nain na rian a si caah na chimh hna a hau.​—Baibal phunglam: Phungthlukbia 22:6.

Atu le atu i ruah u. Na fa kha nupa sinak kong na chimh tikah voikhat ah tampi chimh loin nan pahnih ningin khual nan tlawng lio le inn rian nan ṭuan lioah caan ṭha la law atu le atu chim. Nupa sinak he aa tlaiin a hmuh ning kha hlangfang tein a chim nakhnga a ruahnak kha hal. Tahchunhnak ah “Nupa sinak tha a pemi thanhlaar hna kha na duh maw?” tiah hal canah “thanhlaar a tuahtu hna nih thil an zuar tikah mah hmanthlak hna kha zeicah an hman tiah na ruah?” tiin hal. A hmuh ning a chim hnuah, “mah he aa tlaiin nang tah zeitindah na ruah?” tiin na hal khawh.​—Baibal phunglam: Deuteronomi 6:​6, 7.

A kumkhua kha ruat. Siangdonruun ṭhi a simi na fale kha nupa chiaṭha min ṭha tein an hngalh nakhnga chim hna. Tlaihhrem a hmangmi hna kutin anmah le anmah an i kilveng khawhning zong kha cawnpiak hna. An hun upat deuh tikah fahrinnak kong kha chim hna. Kumhra fai an si tikah nupa sinak he aa tlaiin pumsalei le ziazalei kong ah tampi an hngalh a hau cang.

Ziazalei phunglam kha chim hna. Na fale kha an ngakchiat lioin nupa sinak kong kha ṭha tein, fiang tein le upatnak tein na chimh hna awk a si. Nupa sinak kong na chimhmi hna cu a fekmi hram na bunhmi bantuk a si. Cun nupa sinak kong he aa tlaiin ziazalei phunglam kha fiang tein chim hna. Tahchunhnak ah, i ṭhitum hlanah nupa umṭinak cu a palh tiin a hmumi na si ahcun mah kong kha chim hna. Cun zeicah a palh ti le zeicah ṭih a nun timi kong zong kha chim hna. Beyond the Big Talk timi cauk nih hitin a ti: “Kumhrafai an si lioah nupa sinak tuah cu kan cohlang hrimhrim lo tiah fiang tein a chimmi chungkhar i ngakchia pawl cu cu bantuk thil tuah awkah a ruang a tlawm deuh.”

Zohchunhawk ṭha si. Ziazalei phunglam he aa tlaiin na fale na cawnpiak hna ningin nung. Tahchunhnak ah, a thurhnawmmi capo chim a duhmi na si maw? Na pum a hup kho dih lomi thilpuan naa hruk maw? Duh dengdeng bantukin umter a hmangmi na si maw? Cu bantuk tuahsernak hna nih ziazalei phunglam kong na cawnpiakmi hna kha man a ngeihter lo.​—Baibal phunglam: Rom 2:​21.

A ṭhatnak in hmuhnak ngei. Nupa sinak cu Pathian sinin hmuhmi laksawng a si. Mah lengah aa ṭhiummi nuva hna caah cun mah cu an i lawmhnak hrampi a si kho. (Phungthlukbia 5:​18, 19) Na fale kha ṭhitum hlanah nupa sinak nan tuah ahcun nan lungre a thei lai i nan i nuam lai lo timi kong kha chim hna. A caan a phanh tikah nannih zong mah laksawng in nuamhnak nan hmu lai timi kong zong kha chim hna.​—1 Timote 1:​18, 19.