1913 ah ka pa, John Mills cu kum 25 a si ah New York ah tipil a ing. Unaupa Russell nih tipil phungchimnak a pek. Mah hnu tlawmpal ah ka pa cu Trinidad ah a kal i cuka ah a lung a thomi Baibal Siangngakchia Constance Farmer he an i um. Ka pa nih a hawipa William R. Brown kha “Sernak Kong Hmanthlak Drama” piahnak ah a bawmh. 1923 ah Brown cu Nitlak Africa ah rian pek a si hlan tiang cutin an tuah. Ka nu he, ka pa he vancung ruahchannak a ngeimi an si i Trinidad ah an um ko.

Ka nu le ka pa cu fa pakua an ngei i upa bik kha Vennak Innsang Baibal le Cazual Bu i president Rutherford min in an pek. 1922, December 30 ah ka chuak i Sui Chan editor (atu ah I Hlau!) Clayton J. Woodworth min kha an ka pek. Ka nu le ka pa nih kan dihlak in a hrampi fimcawnnak kha cu a kan cawnter ko nain a hleiin thlaraulei hmuitinh chiah awkah a kan forh. Ka nu cu Baibal fianternak ah a thiam tukmi a si. Ka pa cu Baibal tuanbia kong chim kha a duh tuk, a kan chimh tikah hmual a ngeih nakhnga a pum dihlak kha a hman tawn.

An i zuamnak ruangah thei ṭha a tlai. Pa panga lakin pathum cu Gilead Ṭinṭan kan kai. Kan farle pathum cu Trinidad le Tobago ah kum tampi chung hmaikal an ṭuan. Ka nu le ka pa i an cawnpiaknak le a ṭhami an tuahsernak ruangah an fale cu “BAWIPA inn chungah” cinmi thingkung bantuk kan si. An tha peknak nih “BAWIPA biakinn chungah” um awk le ṭhancho awkah a kan bawmh.—Salm 92:13.

Kan inn in phungchim rianṭuannak kha kan thawk tawn. Hmaikal pawl cu kan inn ah an i tong hna i Trinidad ah missionary a rak ṭuanmi, Canada miphun a simi Unaupa George Young kong kha an chim tawn. Ka nu le ka pa nih Nitlak Africa mi hlanlio an hawikom Brown kong kha lung cawlcang ngaiin an chim tawn. Mah  vialte nih kumhra ka si tikah phungchim rian ah hung i tel dingin a ka forh.

Kan mekazin pawl cu a hmaan lomi biaknak, a hak a kaumi chawlettu pawl le a thurhnawmmi ramkhel lei dohdalhnak ruangah mah lioah khangh dih a rak si. 1936 ah biaknaklei hruaitu pawl nih Vennak Innsang cauk vialte khenkham awkah Trinidad cozah pawl kha an forh hna. Kan cauk pawl kha kan thuh hna nain kan ngeih ciami a dih hlan tiang kan hman peng. Cazual le cataar kha hmangin artlang in kan kal. Tunapuna khua in laudspeaker bunhmi mawṭaw aa citmi phu he Trinidad i a kikiang lei tiang hmanh phung kan chim. Mah cu lungthawh awk ngai a si. Cu bantuk thlaraulei pawngkam hna nih kum 16 ka si ah tipil in awkah a ka bawmh.

Chungkhar sinin ka hmuhmi thlaraulei ro le a cunglei i hmuhtonnak hna nih missionary ṭuan ka duhnak lungput kha a ṭhawnter chin. 1944 i Aruba ah ka kal i Unaupa Edmund W. Cumming he rian kan ṭuanṭi caan tiang ah mah ka duhnak cu a tlau rih lo. 1945 Ruahnolhnak ah minung pahra kan i pum i kan i nuam tuk. A hmai kum ah cuka tikulh ah a pakhatnak Khrihfabu dirh a si.

Mah hnu tlawmpal ah ka rianṭuanṭi hawi Oris William sinah tonsaphak in phung ka chim. Oris cu cawnpiak a rak simi a zumhnak kilven awkah fakpi in bia al a hmang. Asinain Baibal hlathlainak in Baibal cawnpiaknak taktak kha a hun hngalh i 1947, January 5 ah tipil a ing. A hnuah kan hun i duh i kan i um. 1950, November ah hmaikal a hun ṭuan. Oris cu ka caah thluachuah pakhat a si.

1955 ah Gilead Tinṭan kai dingin sawm kan si. Cucaah Oris he, keimah he kan rian in kan chuak, kan inn le a dang kan ngeihmi thilri hna kha kan zuar i Aruba in kan chuak. 1956, July 29 ah a voi 27nak Gilead Tinṭan kha kan dih i Nigeria ah rian pek kan si.

Hnulei kong kha zoh ṭhan in Oris nih hitin a chim: “Mi pakhat cu missionary rian i a harnak he, a nuamhnak he aa tlak ningin um thiam awkah Jehovah thiang thlarau nih a bawmh khawh. Ka vapa he i lo loin kei cu missionary ṭuan hi ka duh bal lo. Mah canah inn ah um in fale zohkhenh kha ka duh deuh. Asinain thawngṭha chim zeitluk in dah a biapit ti ka hun hngalh tikah ka ruahnak kha ka thlen. Gilead Tinṭan kan dih tikah missionary pakhat in phungchim awkah timhcia ka si cang. Kan rian thar ṭuan awkah tilawng kan i cit lioah Unaupa Knorr he a ṭuanṭimi Worth Thornton nih dam tein va kal u tiah a rak kan chawnhbiak. Cun Bethel ah rian nan ṭuan lai tiah a kan ti. Mah bia ka theih tikah tlawmpal cu ka ngaih a chia. Asinain ka ruahnak kha ka remh colh i Bethel rian kha ka hun sunsak tuk. Cuka ah rian a phunphun ka ṭuan. Mah lakah ka duh bikmi pakhat cu khualdonnak rian kha a si. Unau pawl kha ka dawt tuk hna i mah rian nih Nigeria unau pawl he direct in pehtlaihnak a ka ngeihter. Mi tampi cu leidip he thaba ngai le rawlṭam, tihal buin an rak phan. Mah tikah an thabat a dam nakhnga an herhmi ti rawl pek kha ka duh tuk. Mah vialte cu Jehovah rianṭuan a si i mah nih lungsinak le nuamhnak a ka pek.” Pek kan simi zei rian paoh nih thluachuah a kan hmuhter.

1961 ah Trinidad ah chungkhar nuamhnak kan tuah lioah Unaupa Brown nih Africa i lungthawh awk ngai a simi a hmuhtonnak cheukhat kong kha a chim. Cun Nigeria i kan ṭhanchonak kong hna kha ka chim ve. Unaupa Brown nih a ka kuh i ka Pa kha hitin a ti: “Johnny, Africa ah na rak tuah bal lomi kha Woodworth nih a tuah khawh.” Mah tikah ka Pa nih “Worth, i zuam ko, i zuam ko” tiah a ka ti. Cu bantuk thlaraulei nutling patling a simi hna sinin hmuhmi thapeknak nih felfai tein phungchim rianṭuan a ka duhter chinchin.

1962 ah a voi 37nak Gilead Tinṭan ah thlahra chung cawnpiaknak tinvo ka hmu. Nigeria i zung ṭengnge zohkhenhtu Unaupa Wilfred Gooch cu  a voi 38nak Gilead Tinṭan a kai i England ah rian pek a si. Mah tikah Nigeria zung ṭengnge zohkhenh ding cu keimah rian a hung si. Unaupa Brown kha kaa zohchunh i Nigeria i unau pawl an sining hngalh khawh awk le dawt khawh awkah an sinah ka tlawng hna. Nigeria ram ah a ummi hmun tam deuh i unau pawl cu thilri chawva an chambau ko nain nuamhnak le lungsinak an ngeihmi nih sullam a ngeimi nunnak cu tangka le thilri chawva cungah aa hngat lo ti kha fiang tein an langhter. An sining ruah tikah pumhnak ah thiang tein, zoh dawh tein le upat awktlak tein kan hmuhmi hna cu khuaruahhar awk ngai a si. Civui an zawh tikah mi tampi cu thilri phorhnak mawṭaw le bolekajas * (anmah ram nih sermi vanpang a um lomi mawṭaw) kha an i cit. Mah mawṭaw hna ah mi lungthin a la ngaimi biatlang pawl an um. Mah lak i pakhat cu: “Ti dorkhat nih rilipi a chuahter” timi a si.

Mah biatlang cu zeitluk in dah a hmaan. Pakhat cio kan i zuamnak tlawmpal cio nih tampi a chuahter. 1974 a phanh tikah Nigeria cu United States chim loin thawngthanhtu 100,000 a phan hmasa bikmi ram a hung a si. Kan rian cu thluachuah a hmu taktak.

Cu bantuk ṭhanchonak lakah 1967 in 1970 ah Nigeria Ramchung Dohnak cu a hung fak chin. Thla tampi chung Niger Tiva i Biafran leiah a ummi unau pawl cu zung ṭengnge he pehtlaihnak an tuah kho lo. Cucaah thlarau rawl va pek an hau. A thawknak ka chim cang bantukin thlacam bu le Jehovah i bochan buin mah tiva kha voi tampi ka tan.

Meithal timhcia tein aa tlaihmi ralkap, zawtnak le a dang thil ṭihnung hna lakah nunnak thap in Niger tiva kan tanmi kha fiang tein kaa cinken rih. Ralhrang pawl an umnak lei kha kan tan ko nain Biafran lei i lam an phihnak cu ṭih a nung chinchin. Voikhat cu Enugu ah a ummi hruaitu pawl thazaang pek awkah Niger Tiva kha tilawng in khulrang in kan tan i Asaba in Onitsha lei ah zan ṭim ah kan kal. A dang kan tlawnnak hmunkhat cu mei van an thlauh hnanak Aba khua i a ummi Khrihfa upa pawl tha pek awkah a si. Port Harcourt ah ralkap pawl nih khua pawng in huhphenhnak an tuah ti lo tikah kan pumhnak kha thlacamnak in kan donghter zokzok.

Mah pumhnak hna cu unau pawl kha Jehovah nih a zohkhenh hna ti zumhter awk, khoikalei hmanh ṭan lo awk le lungrual tein um awkah a herhmi ruahnak cheuhnak peknak ah a biapi tukmi a si. Nigeria i unau pawl nih ṭih a nung tukmi mah dohnak hna kha an tei khawh. Miphun thleidannak kha lonh in dawtnak le Khrihfa lungrualnak kha an langhter. Harnak an ton lio i an sinah um cu caanṭha taktak a si.

1969 ah Unaupa Milton G. Henschel cu New York, Yankee Lentecelhnak Inn ah tuahmi “Vawleicung Daihnak” timi Ramkomh Civui haotu a si. Keimah cu a bawmtu ka si i a sinin tampi ka cawn. Mah cu a caante ah a rami bawmhnak a si, zeicahtiah 1970 ah Nigeria, Lagos khua ah “Lungthin Ṭha A Ngeimi Pa Hna” timi Ramkomh Civui kan tuah caah a si. Ramchung Dohnak a dihka te ah mah civui kan tuah khawhmi cu Jehovah thluachuah thawngin a si. Holhphun 17 in kan tuah i aa pummi cu 121,128 an si. Unaupa Knorr, Henschel le a dang khual pawl cu vanlawng in United States le England in an ra. Pentekos i zultu thar 3,775 thawkin Khrihfa tipil innak ah an tam biknak pumhnak a si. Mah lio cu ka nun chungah ka rian a tam bik caan a si men lai. Thawngthanhtu cu hmakhatte ah tampi in kan karh.

Nigeria ah kum 30 leng ka um chungah khualtlawng rian zohkhenhtu in le Nitlak Africa leiah zone zohkhenhtu hna in ka ṭuan. Missionary in pumpak siaherhnak le thapeknak hna hmuhmi cu zeitluk in dah a sunlawi. Missionary pawl zeirel loin a kan um lo timi hngalhnak cu a ṭha tukmi a si. Mah rian nih pumpak siaherhnak langhter timi cu Jehovah bupi ṭhanchoternak, thazaang peknak le lungrualnak a um nakhnga bawmh a si ti kha a ka cawnpiak.

 Ramchung dohnak le zawtnak hna nih a chuahtermi buaibainak hna kan tei khawhmi cu Jehovah bawmhnak thawng lawngin a si. Jehovah nih thluachuah a kan pek zungzal. Oris nih hitin a chim:

“Kan pahnih in malaria in atu le atu kan zaw. Voikhat cu Worth cu lungfim loin a um i Lagos siizung ah a kai. A dam theng ti lai lo tiah ka ti nain a rak dam ṭhan caah kaa lawm tuk. A lung a hun fim ṭhan tikah amah a zohkhenhtu nurse pa sinah Pathian Pennak kong a chim. A hnuah Worth he kan pahnih in mah nurse pa Mr. Nwambiwe sinah Baibal cung a lungthawhnak kha ṭhanter awkah kan va leng. Biatak kha a cohlan i a hnuah Aba i Khrihfa upa pakhat a hung si. Muslim biaknak ah a ṭhawng tukmi mi tampi hmanh Jehovah a biami si awkah ka bawmh khawh hna. Kan i nuamh biknak pakhat cu Nigeria mi an nunphung, an phunglam le an holh hna kan hun hngalh i kan hun sunsakmi hi a si.”

Mah hi a dang cawn awk pakhat a si: Ramdang i rianṭuannak ah hlawhtlin awkah unau pawl i an nunphung cu kanmah he zeitluk in aa dan hmanhah anmah dawt dingin cawn kha a si.

Nigeria Bethel i rian kan ṭuan hnu 1987 ah Caribbean, St. Lucia i aa dawh tukmi tikulh ah missionary in rian thar kan hmu. Mah cu a sunglawi tukmi rian a si nain zuamhcawhnak thar a um. Africa he i lo loin St. Lucia i a ummi pa hna cu nupi tampi an ngei, cun nuva hna cu ṭhitumnak tuah loin an umṭi hna. A ṭhawng tukmi Pathian Bia nih Baibal kan cawnpiakmi hna kha a herhmi thlennak tuah awkah a forh hna.

Kan kum a hun upat i kan thazaang a hun zor tikah Uktu Bu nih 2005 ah U.S.A. New York, Brooklyn zungpi ah a kan ṭhial. Oris caah nifatin Jehovah kha ka lawmh zungzal. 2015 ah a ka thihtak caah ka ngaih a chia tuk. Anih cu komh a nuammi le duh a nungmi nupi a si. Kum 68 chung ka dawt tuk. Inchungkhar ah siseh, Khrihfabu ah siseh i nuamh khawhnak lam cu lu sinak upatnak, lungtak tein i ngaihthiamnak, toidornak ngeihnak le thlarau theitlai langhternak hna hi an si ti kha kan hngalh.

Kan lung a dongh asiloah kan ral a chiat caan ah kanmah duhnak tuah lo awkah Jehovah kha kan i bochan. Kan i remh lengmang ahcun thil sining cu a ṭha chin lengmang lai i hmailei ah a ṭha bikmi kan hmu lai ti kha kan hngalh.—Isa. 60:17; 2 Kor. 13:11.

Trinidad le Tobago ah ka nu le ka pa le a dang an rianṭuannak ah Jehovah nih thluachuah a pek hna caah hmanung bik report ah a hmaanmi biaknak i aa telmi cu 9,892 an hung si. Ka rak um hmasa biknak Khrihfabu Aruba ah mi tampi cu rian fakpi in an ṭuan. Cuka tikulh ah atu ahcun Khrihfabu 14 a um cang. Nigeria ah thawngthanhtu cu 381,398 tiang an karh. St.Lucia tikulh i 783 cu Jehovah Pennak bawmtu an si.

Atu ah kum 90 leng ka si cang. Salm 92:14 i Jehovah biakinn ah cinmi thingkung hna cu “an tar tik hmanhah thei a tlai lengmang i a zungzal in hring dildel in a um i a ṭhawng ngaimi bantuk an si” tiah a ti. Jehovah rianṭuannak ah ka nunnak ka hman caah kaa lawm tuk. A rummi Khrihfa pakhat sinin ka hmuhmi ro nih Jehovah rian ah lungthin dihlak in ṭuan awkah a ka forh. Jehovah nih a hmunmi a dawtnak in ‘BAWIPA biakinn chungah hningno ngai in umnak’ nawl a ka awnh.—Salm 92:13.