1. Zei thil pahnih dah kan zumh khawh?

JEHOVAH PATHIAN nih amah a biami kha a dawt hna. An sinah a um zungzal i a dawt zungzal hna. Dinnak zong kha a duh. (Salm 33:5) Cucaah mah thil pahnih hi kan zumh khawh: (1) A salle nih a ding loin pehtlaihnak an ton tikah Jehovah cu a lung a fak. (2) Dinnak in rian a ṭuan hrimhrim lai. Mah aa pehmi capar pakhatnak ah * Jehovah nih Moses sinin Israel mi a pekmi hna Nawlbia cu dawtnak ah hram aa bunh ti kha kan cawn cang. Mah nih mi pawl kha a dingmi si awkah a forh hna. A hleiin anmah tein aa huppheng kho lomi hna kha thazaang a ngeihter hna. (Deut. 10:18) Jehovah nih amah a biami pawl zeitluk in dah a zohkhenh hna ti kha mah Nawlbia nih a langhter.

2. Zei biahalnak hna i a phi dah kan hngalh lai?

² Khrihfabu dirh a si kum AD 33 ah Moses Nawlbia cu a dong. Khrihfa hna caah dawtnak cungah hram aa bunh i dinnak a hlorhmi nawlbia an ngei ti lai lo tinak a si maw? A si lo. Khrihfa hna nih nawlbia thar an ngei. Hi capar ah mah nawlbia thar cu zeidah a si ti kha kan i ruah hmasa hna lai. Cun mah biahalnak hna i a phi kha kan hngalh lai: Mah nawlbia cu dawtnak ah hram aa bunh tiah zeicah kan chim khawh? Mah nawlbia nih dinnak a hlorh tiah zeicah kan chim khawh? Mah nawlbia tangah nawlngeitu hna nih midang kha zeitindah an pehtlaih hna awk a si?

3. Galati 6:2 ah a langhtermi “Khrih nawlbia” ah zeidah aa tel?

³ Galati 6:2 rel. Khrihfa hna cu “Khrih nawlbia” tangah kan  um. Jesuh nih a zultu hna caah nawlbia kha cazin in a tuahpiak hna lo, asinain an zulh awk a simi lamhruainak, nawlpeknak le phunglam kha a pek hna. “Khrih nawlbia” ah Jesuh cawnpiaknak vialte aa tel. A tanglei catlangbu hna ah mah nawlbia kong kha tam deuh in kan i ruah lai.

4-5. Jesuh nih zeiti lam in dah a cawnpiak hna, zeitikah dah a cawnpiak hna?

⁴ Jesuh nih zeiti lam in dah a cawnpiak hna? Pakhatnak, mi kha a biachim in a cawnpiak hna. A chimmi bia cu hmual an ngei tuk. Zeicahtiah Pathian kong biatak, nunnak i aa tinhnak taktak kong le sifah harnak vialte a tawngtham hngami Pathian Pennak kong kha a chim. (Luka 24:19) Jesuh nih a tuahsernak zongin a cawnpiak hna. A nunning in a zultu hna nih zeitindah an nun awk a si ti kha a langhter.—Johan 13:15.

⁵ Jesuh nih zeitikah dah a cawnpiak hna? Vawleicung phungchim rian a ṭuan lioah a cawnpiak hna. (Matt. 4:23) A thawhṭhan hnu tlawmpal zongah a zultu pawl kha a cawnpiak hna. Tahchunhnak ah, a zultu 500 leng sinah a lang i miphun vialte kha “ka zultu ah va ser hna u” tiah nawl a pek hna. (Matt. 28:19, 20; 1 Kor. 15:6) Jesuh nih vancung a kai hnuah Khrihfabu lu in a zultu pawl kha lamhruainak a pek zungzal hna. Tahchunhnak ah, AD 96 hrawngah Khrih nih lamkaltu Johan kha chiti thuhmi Khrihfa hna thapek awk le ruahnak cheuh awkah a rak fial.—Kol. 1:18; Biat. 1:1.

6-7. (a) Jesuh cawnpiaknak kha khoika ah dah ṭial a si? (b) Khrih nawlbia kha zeitindah kan zulh?

⁶ Jesuh cawnpiaknak kha khoika ah dah ṭial a si? Jesuh nih vawleicung a um lio i a chimmi le a tuahmi thil tampi kong kha Thawngṭha cauk pali ah ṭial a si. A tang rihmi Khrihfa Greek Baibal cauk hna nih a biapimi thil he aa tlaiin Jesuh ruahnak kha hngalhthiam awkah a kan bawmh lai, zeicahtiah a ṭialtu hna cu thiang thlarau nih a forhmi le “Khrih lungthin” a ngeimi an si.—1 Kor. 2:16.

⁷ Cawn awk: Jesuh cawnpiaknak cu kan nunnak kip ah bawmtu a si. Cucaah Khrih nawlbia cu inn, rianṭuannak asiloah sianginn le Khrihfabu i kan tuahmi kip cungah huham a ngei. Khrihfa Greek Baibal kan rel i ṭha tein kan ruahnak thawngin mah nawlbia kha kan cawn. Mah Baibal ah kan hmuhmi lamhruainak, nawlpeknak le phunglam hna ningin kan nunnak  thawngin mah nawlbia kha kan zulh. Khrih nawlbia kan zulh tikah dawtnak Pathian, Jehovah nawl kan ngaihmi a si, zeicahtiah Jesuh cawnpiaknak vialte cu Jehovah sinin a rami a si.—Johan 8:28.

8. Khrih nawlbia cu zei cungah dah hram aa bunh?

⁸ A hram fek tein sakmi inn ṭha pakhat ah a ummi hna nih ka him timi ruahnak an ngei. Cu bantukin a fekmi hram cungah aa bunhmi, a ṭhami nawlbia ningin a nungmi hna nih ka him timi ruahnak an ngei ve. Khrih nawlbia cu a ṭha bik hram a simi dawtnak cungah hram aa bunhmi a si. Zeicah cutin kan chim khawh?

9-10. Jesuh cu dawtnak nih a forh ti kha zei tahchunhnak nih dah a langhter, zeitindah kan i zohchunh khawh?

⁹ Pakhatnak, Jesuh nih a tuahmi thil vialte cu dawtnak nih a forhmi a si. Zaangfahnak asiloah zawnruahnak ngeih cu dawtnak langhter a si. Mah zaangfahnak nih Jesuh kha mibu cawnpiak awk, a zawmi damter awk, a paw a ṭammi rawldangh awk le a thimi thawhter awkah a forh. (Matt. 14:14; 15:32-38; Mar. 6:34; Luka 7:11-15) Cu bantuk thil tuahnak ah a caan le a thazaang tampi a dih ko nain Jesuh nih amah herhmi nakin midang herhmi tu kha biapi deuh ah a chiah. Cun Jesuh nih midang caah a nunnak a peknak thawngin dawtnak ngan kha a langhter.—Johan 15:13.

¹⁰ Cawn awk: Kanmah herhmi nakin midang herhmi kha biapi deuh ah kan chiahnak thawngin Jesuh kha kan i zohchunh khawh. Cun lohmun ah a ummi pawl cungah zaangfahnak kan langhternak thawng zongin kan i zohchunh khawh. Cu bantuk zaangfahnak nih phungchim awk le cawnpiak awkah a kan forh tikah Khrih nawlbia kan zulhmi a si.

11-12. (a) Jehovah nih a kan zohkenh ti kha zeinihdah a langhter? (b) Jehovah dawtnak kha zeitindah kan i zohchunh khawh?

¹¹ Pahnihnak, Jesuh nih a Pa dawtnak kha a langhter. Jesuh nih phung a chim lioah Jehovah nih zeitluk in dah amah a biatu pawl a zohkhenh hna ti kha a langhter. Mah lak i pakhat cu Jesuh nih kan dihlak in vancung kan Pa caah kan sunglawi tiah a kan cawnpiakmi hi a si. (Matt. 10:31) Jehovah nih aa ngaichih i Khrihfabu ah a rak kir ṭhanmi, a tlaumi tuu kha lunglawm tein a cohlan. (Luka 15:7, 10) Jehovah nih tlanhnak man caah a Fapa a kan peknak thawngin a kan dawt kha a langhter.—Johan 3:16.

¹² Cawn awk: Jehovah dawtnak kha zeitindah kan i zohchunh khawh? (Efe. 5:1, 2) Kan unau pawl kha man a ngeimi le a sunglawimi in kan hmuh hna i Jehovah sinah a rak kir ṭhanmi “tuu tlau” kha lunglawm tein kan cohlan. (Salm 119:176) Unau pawl kan dawt hna kha kan caan le kan thazaang hmangin kan bawmh hnanak thawngin kan langhter khawh. A hleiin an herh lio caan te ah kan bawmh hnanak thawngin a si. (1 Johan 3:17) Midang cungah dawtnak kan langhter tikah Khrih nawlbia kan zulhmi a si.

13-14. (a) Johan 13:34, 35 ah kan hmuh bantukin Jesuh nih a zultu pawl kha zei langhter awkah dah nawl a pek hna, mah cu zeicah nawlbia thar a si? (b) Nawlbia thar kha zeitindah kan zulh khawh?

¹³ Pathumnak, Jesuh nih a zultu pawl kha mahzawn ruat lo dawtnak langhter awkah nawl a pek hna. (Johan 13:34, 35 rel.) Mah cu Jesuh pekmi nawlbia thar a si, zeicahtiah Pathian nih Israel mi a pekmi hna Nawlbia ah aa tel lomi dawtnak phun kha langhter awkah mah nawlbia nih a kan hal. Mah cu Jesuh nih a kan dawt bantukin unau pawl kha kan dawt hna awk a si timi nawlbia a si. Mah dawtnak ah mahzawn ruat lo dawtnak aa tel. * Unau pawl kha kanmahle kanmah kan i dawtmi nakhmanh in kan dawt deuh hna a hau. Unau pawl kha Jesuh bantukin an caah kan nunnak hmanh pek sianh tiangin kan dawt hna awk a si.

 ¹⁴ Cawn awk: Nawlbia thar kha zeitindah kan zulh khawh? Unau pawl caah mahca ṭhatnak kan hlawtnak thawngin a si. Kan dawt tuk hna caah anmah khamh awkah kan nunnak pek ti bantuk a nganmi mahca ṭhatnak kha hlawt kan duh. Cun thil hmetete kan tuahnak thawng zongin mahca ṭhatnak hlawt kan duh. Tahchunhnak ah, kum upa unau pawl kha i pumh khawh awkah thazaang chuah in kan bawmh hna tik, kan dawtmi pakhat aa nuamh nakhnga kanmah duhnak kha lungtho tein kan hlawt tik asiloah leiser ral a tongmi pawl bawmh awkah rian in khunh kan lak tikah Khrih nawlbia kan zulhmi a si. Cun unau pawl caah Khrihfabu kha a himmi hmun a si khawh nakhnga kan bawmhmi zong a si.

15-17. (a) Jesuh tuahsernak nih dinnak he aa tlaiin a hmuhning kha zeitindah a langhter? (b) Khrih kha zeitindah kan i zohchunh khawh?

¹⁵ Baibal ah a hmanmi “dinnak” cu Pathian nih a hmaan tiah a timi kha thleidannak ngei loin tuah kha a chim duhmi a si. Khrih nawlbia nih dinnak a hlorh tiah zeicah kan chim khawh?

¹⁶ Pakhatnak, Jesuh nih dinnak he aa tlaiin a hmuh ning kha a tuahsernak in zeitindah a langhter ti kha ruat. Jesuh chan ah Judah biaknaklei hruaitu hna nih Judah miphun a si lomi hna kha an huat hna, Biaknaklei fimnak a cawng lomi Judah mi kha an nautat hna i nu pawl kha an upat hna lo. Asinain Jesuh nih cun mi vialte kha ding tein le thleidannak ngei loin a pehtlaih zungzal hna. Zumhnak he amah a fuhpanhmi, Judah miphun a si lomi hna kha a cohlan hna. (Matt. 8:5-10, 13) Mirum le misifak hna sinah thleidannak ngei loin phung a chim. (Matt. 11:5; Luka 19:2, 9) Nu pawl kha puarhrangpi in a pehtlaih bal hna lo. Mah he i ralkah in mi nih an nautatmi hna i telin nu pawl kha upatnak le zaangfahnak he a pehtlaih hna.—Luka 7:37-39, 44-50.

¹⁷ Cawn awk: Midang kha thleidannak ngei loin kan pehtlaih hnanak thawngin le an sining asiloah an biaknak cu zeibantuk a si hmanhah ngaih a duhmi hna sin paohah phung kan chimnak thawngin Jesuh kha kan i zohchunh khawh. Khrihfa pa hna nih nu pawl kha upatnak tein an pehtlaih hnanak thawngin an i zohchunh. Cu bantuk thil kan tuah tikah Khrih nawlbia kan zulhmi a si.

18-19. Jesuh nih dinnak kong he aa tlaiin zeidah a kan cawnpiak, mah in zeidah kan cawn khawh?

¹⁸ Pahnihnak, dinnak kong he aa tlaiin Jesuh nih a kan cawnpiakmi kha ruat. Jesuh nih ding tein midang pehtlaih awkah a bawmmi phunglam kha a zultu pawl a cawnpiak hna. Tahchunhnak ah, Sui Nawlbia kong hi ruathmanh. (Matt. 7:12) Kan dihlak in ding tein pehtlaih kha kan duh. Cucaah midang cungah dinnak kha kan langhter awk a si. Cutin kan tuah ahcun midang nih ding tein a kan pehtlaih ve men lai. Asinain a ding loin pehtlaih kan si tikah tah zeitin? Jesuh nih a zultu pawl kha Jehovah nih ‘chunzan hlan in a sinah bawmh hal awkah a au lengmangmi hna cu thiam a coh’ hna lai ti kha zumh awk zongah a cawnpiak hna. (Luka 18:6, 7) Pathian nih hi donghnak caan ah kan tonmi harnak hna kha a hngalh i a khiahmi caan a phak tikah ding tein bia a kan ceihpiak lai ti kha mah nih bia a kan kamh.—2 Thes. 1:6.

¹⁹ Cawn awk: Jesuh cawnpiakmi phunglam kha kan zulh ahcun dinnak in midang a pehtlaihmi kan si lai. Cun Satan vawlei ah a ding loin pehtlaihnak ruangah harnak kan ton tikah Jehovah nih kan caah ding tein bia a ceih lai ti hngalhnak nih hnemhnak a kan pek khawh.

20-21. (a) Nawlngeitu hna nih midang kha zeitindah an pehtlaih hna awk a si? (b) Va nih mahzawn ruat lo dawtnak kha zeitindah a langhter khawh, pa nih a fale kha zeitindah a pehtlaih hna awk a si?

²⁰ Khrih nawlbia tangah nawlngeitu hna nih midang kha zeitindah an pehtlaih hna awk  a si? Mah nawlbia cu dawtnak cungah hram aa bunhmi a si, cucaah nawlngeitu hna nih midang kha upatnak le dawtnak in an pehtlaih hna awk a si. Jesuh nih kan tuahmi kip ah dawtnak langhter hna seh ti a duh kha an i cinken a hau.

²¹ Innchungkhar ah. “Khrih nih Khrihfabu kha a cawm a zoh a khenh bantukin” va nih a nupi kha a dawt awk a si. (Efe. 5:25, 28, 29) Va nih amah herhmi le duhmi nakin a nupi herhmi le duhmi kha biapi deuh ah a chiahnak thawngin Khrih i mahzawn ruat lo dawtnak kha aa zohchunh awk a si. Pa cheukhat nih cu bantuk dawtnak langhter kha an i harh men lai. Zeicahtiah annih cu ding tein midang a pehtlaih lomi le dawtnak a sunsak lomi chungkhar in an ṭhan caah a si men lai. Cun an ziaza ṭhalo kha thlen awkah an i harh men lai, asinain Khrih nawlbia an zulh khawh nakhnga mah thlennak kha an tuah a hau. Mahzawn ruat lo dawtnak a langhtermi va cu a nupi sinin upatnak a hmu. Fale a daw taktakmi pa nih a fale kha a biachim asiloah a tuahsernak in fahnak a pe bal hna lai lo. (Efe. 4:31) Mah canah a fale nih kan him timi ruahnak an ngeih nakhnga an cungah dawtnak le lungtlinnak a ngeih kha a langhter. Cu bantuk pa nih a fale sinin dawtnak le zumhnak a hmuh.

22. 1 Peter 5:1-3 ah a langhter bantukin “tuu” pawl cu aho ta dah an si, zeitindah pehtlaih hna awk an si?

²² Khrihfabu ah. Khrihfa upa hna nih “tuu” pawl cu anmah ta an si lo ti kha an i cinken awk a si. (Johan 10:16; 1 Peter 5:1-3 rel.) “Pathian nih aan pekmi hna tuurun” timi le “Pathian nih zohkhenh hna seh ti an duh hna bantukin . . . zohkhenh hna u” timi nih tuu pawl cu Jehovah ta an si ti kha Khrihfa upa pawl a hngalhter hna. A tuu pawl kha dawtnak le zawnruahnak in pehtlaih hna seh ti a duh. (1 Thes. 2:7, 8) Khrihfa upa pawl nih tuukhal bantukin dawtnak in an rian an ṭuan tikah Jehovah lungtlinnak kha an hmu. Cu bantuk Khrihfa upa hna nih unau pawl sin zongin dawtnak le upatnak an hmu.

23-24. (a) Khrihfabu ah mi pakhat nih sualnak ngan a tuah tikah Khrihfa upa pawl an rian cu zeidah a si? (b) Cu bantuk kongkau hna tawnghtham tikah Khrihfa upa pawl nih zeidah an ruah awk a si?

 ²³ Khrihfa upa pawl nih sualnak ngan an tawnghtham tikah an rian cu zeidah a si? An rian cu Pathian nih Israel mi a pekmi hna Nawlbia tang i biaceihtu le upa pawl rian he aa dang tuk. Mah Nawlbia tangah a ummi, thimmi pa hna nih Jehovah biaknak he aa pehtlaimi kongkau lawng si loin dohdalhnak le zaangennak kongkau hna zong kha an tawnghtham. Asinain Khrih nawlbia tangah a ummi Khrihfa upa pawl an rian cu Jehovah biaknak he aa pehtlaimi sualnak tawnghtham lawng kha a si. Annih nih dohdalhnak le zaangennak kongkau hna tawnghtham awkah Pathian nih cozah nawlngeitu pawl rian a pek hna ti kha an hngalh. Mah ah dantatnak asiloah thongthlaknak nawl hna aa tel.—Rom 13:1-4.

²⁴ Khrihfabu ah mi pakhat nih sualnak ngan a tuah tikah Khrihfa upa nih zeitindah an tawnghtham? Thil sining hlathlai awk le biakhiahnak tuah awkah Baibal kha an hman. Khrih nawlbia cu dawtnak cungah hram aa bunh ti kha an i cinken zungzal. Dawtnak nih Khrihfa upa pawl kha hitin ruah awkah a forh hna: Khrihfabu ah a ding loin pehtlaihnak a tongmi pakhat bawmh awkah zeidah tuah a herh? Sualnak a tuahtu he aa tlaiin Khrihfa upa pawl kha dawtnak nih hitin ruah awkah a forh hna: Aa ngaichih taktak maw? Jehovah he pehtlaihnak ṭha ngeih ṭhan awkah kan bawm kho lai maw?

25. A hnu capar ah zei kong dah kan i ruah hna lai?

²⁵ Khrih nawlbia tangah kan ummi cu zeitluk lunglawmh awk dah a si. Kan dihlak in mah nawlbia zulh awkah fakpi in kan i zuam ahcun unau pawl nih Khrihfabu kha dawtnak, sunsaknak le himnak a umnak hmun in an hmuh nakhnga kan bawmh khawh hna lai. Kannih cu “mi ṭhalo” pawl ‘an ṭhatlo chin lengmangnak’ vawlei ah kan nung. (2 Tim. 3:13) Cucaah hliphlau tein kan um zungzal a hau. Ngakchia tlaihhremnak kongkau tawnghtham tikah Khrihfabu nih Pathian dinnak kha zeitindah an langhter khawh? Mah kong kha a hnu capar ah kan i ruah hna lai.