1. Zeicah ruahnak cheuhnak pek kan si, kan dihlak in zeicah ruahnak cheuhnak pek kan herh?

KAN dihlak in caan khatkhat paohah ruahnak cheuhnak kan herh. Thil sining cheukhat ah kan upatmi pakhatkhat sinah ruahnak cheuhnak kan hal men lai. Kan zawn a kan ruatmi unaupa pakhat nih a hnuah kan i ngaihchih dingmi, “sualnak” kan tuah tikah ralrin a kan pek men lai. (Gal. 6:1) A donghnak ah sualnak ngan kan tuah hnuah cawnpiaknak phun in ruahnak cheuhnak kan hmu men lai. Ruahnak cheuhnak cu zei bantuk lam in a rat hmanhah kan ngaih awk a si. Cutin kan tuah tikah kanmah caah a ṭha i mah nih kan nunnak zong a khamh khawh.—Ptb. 6:23.

2. Phungthlukbia 12:15 ningin ruahnak cheuhnak kha zeicah kan ngaih awk a si?

² A bik in lakmi Baibal caang nih “mifim mi bia” ngaih awkah tha a kan pek. (Ptb. 22:17) Ahohmanh nih zeizong vialte kan hngal dih lo; asinain kanmah nakin a hngal deuhmi asiloah hmuhtonnak a ngei deuhmi pakhatkhat an um zungzal. (Phungthlukbia 12:15 rel.) Cucaah ruahnak cheuhnak kan ngaihmi cu kan i toidor ti langhternak a si. Mah nih ri kan ngeihmi le kan hmuitinh phanh khawh awkah bawmhnak kan herh ti kha a kan hngalhter. Thiang thlarau forhfialnak in Mifim Siangpahrang Solomon nih hitin a ṭial: “Ruahnak cheutu an tam ahcun a hlawh a tling tawn.”—Ptb. 15:22.

3. Zeiti lam hna in dah ruahnak cheuhnak kan hmuh khawh?

³ Ruahnak cheuhnak kha hlangfang tein asiloah aa hngal lomi lam in kan hmuh men lai. Aa hngal lomi lam in ruahnak cheuhnak pek timi cu zeidah a si? Baibal asiloah kan cauk pakhatkhat kan rel tikah kan tuahsernak kha a kan ruahter i kan ruahnak le kan tuahsernak hna i thlen awkah a kan forh men lai. (Heb. 4:12) Mah cu aa hngal lomi lam in pekmi ruahnak cheuhnak a si. Hlangfang tein pekmi ruahnak cheuhnak cu zeidah a si? Khrihfa  upa asiloah sining a tlinhmi a dang unaupa pakhat nih tuah kan herhmi kong kha a kan chimh men lai. Mah cu hlangfang tein pekmi ruahnak cheuhnak a si. A kan dawtu pakhatkhat nih Baibal hrambunh in ruahnak a kan cheuh tikah a bia kan ngaih i kan zulhnak thawngin kan i lawmhnak kha kan langhter awk a si.

4. Phungchimtu 7:9 ningin ruahnak cheuh kan si tikah zeidah kan hrial awk a si?

⁴ A hleiin hlangfang tein ruahnak cheuh kan si tikah cohlan awkah a har men lai. Kan thin hmanh a hung kho. Zeicah? Mitlinglo kan si ti kan cohlan ko nain pakhatkhat nih palhnak kan tuahmi kha a kan chimh i ruahnak a kan cheuh tikah cohlan awkah kan i harh tuk ko lai. (Phungchimtu 7:9 rel.) Silhnalhnak bia hmanh kan chim khawh. Ruahnak a kan cheutu i a lungput asiloah ruahnak a kan cheuh ning he aa tlaiin kan mawhchiat men lai. Ruahnak a kan cheutu kha a palhnak hmanh kawl in hitin kan ti men lai: ‘Amah nih ruahnak a ka cheuh awk a si lo! Amah zong palhnak a tuah tawn ko.’ A kan pekmi ruahnak cheuhnak kan duh lo caah a chimmi kha zei rel loin kan um kho men asiloah kan duhmi lam in ruahnak a kan cheu dingmi midang kha kan kawl men lai.

5. Hi capar ah zei kong dah kan i ruah hna lai?

⁵ Hi capar ah ruahnak cheuhnak a cohlang lomi le a cohlangmi Baibal tuanbia cheukhat kong kan i ruah hna lai. Cun ruahnak cheuhnak cohlan awk le mah in ṭhatnak hmuh awkah zeinihdah a kan bawmh khawh timi kong zong kan i ruah hna lai.

6. Siangpahrang Rehoboam nih a hmuhmi ruahnak cheuhnak a lehrulh ningin zeidah kan cawn khawh?

⁶Rehoboam kong kha ruathmanh. Israel Siangpahrang a hun si tikah a mi pawl nih thil pakhat an hal. A pa Solomon nih a rak khinhmi hna thilrit kha zanter deuh awkah an hal. Rehoboam nih mah kong he aa tlaiin Israel mi kum upa hna sinah ruahnak cheuhnak a halmi hna cu thangṭhat awk ngai a si. Na mi pawl nih an in halmi ningin na tuahpiak hna ahcun a zungzal in an in bawmh lai tiah kum upa hna nih ruahnak an cheuh. (1 Si. 12:3-7) Rehoboam cu mah an pekmi ruahnak cheuhnak cungah a lung a tlin lo caah amah ṭhirual pawl sinah ruahnak cheuhnak a hal hna. Mah pa hna cu kum 40 hrawnghrang an si caah hmuhtonnak cheukhat a ngeimi an si ve ko lai. (2 Chan. 12:13) Asinain mah thil sining ah Rehoboam kha a ṭhalomi ruahnak an rak cheuh. A mi pawl kha an thilrit chap chin dingin ruahnak an cheuh. (1 Si. 12:8-11) Rehoboam nih aa khat lomi ruahnak cheuhnak pahnih a hmuh caah zei ruahnak cheuhnak dah ka zulh awk a si ti hngalh awkah Jehovah sinah bawmhnak a hal khawh. Asinain amah nih a duh deuhmi le mino pawl pekmi ruahnak cheuhnak tu kha a rak zulh. A phichuak cu Rehoboam le Israel mi caah thil ṭihnung a rak chuak. Kannih zong kanmah duhmi ningin ruahnak cheuhnak kan hmu zungzal men lai lo. Asinain Baibal cungah hram aa bunhmi a si ahcun kan cohlan awk a si.

7. Siangpahrang Uzziah kong in zeidah kan cawn khawh?

⁷Siangpahrang Uzziah nih ruahnak cheuhnak kha a rak cohlang lo. Tlangbawi lawng luh khawh a simi Jehovah biakinn chungah a lut i zihmui khangh dingin aa tim. Jehovah tlangbawi pawl nih hitin an ti: “Uzziah, nangmah nih BAWIPA sinah zihmui khangh cu na tuah awk a si lo! . . . Zihmui khangtu ding i thiantermi hna lawnglawng nih khan an tuah awk a si.” Uzziah nih zeitindah a lehrulh? Ruahnak cheuhnak kha toidor tein a cohlan i biakinn in a chuah colh a si ahcun Jehovah nih a ngaihthiam ko lai. Mah canah “Uzziah cu a thin a hung.” Zeicah ruahnak cheuhnak kha a cohlan lo? Siangpahrang pakhat in ka duhmi paoh ka  tuah khawh timi ruahnak a ngeih caah a si. Asinain Jehovah nih cutin a ruat lo. Aa porhlawtnak ruangah Uzziah cu thinghmui zawtnak nih a tlunh i “a thih ni tiang thinghmui a si lan.” (2 Chan. 26:16-21) Zei bantuk minung kan si hmanhah Baibal hrambunhmi ruahnak cheuhnak kan cohlan lo ahcun Jehovah mithmai ṭha kan sung lai ti kha Uzziah kong in kan cawn khawh.

8. Job nih ruahnak cheuhnak kha zeitindah a lehrulh?

⁸ Kan i ruah cangmi ralrin petu a simi hna kong he i ralkah in ruahnak cheuhnak an cohlan ruangah thluachuah a hmumi hna kong zong Baibal nih a langhter. Job kong kha ruathmanh. Anih cu Pathian a ṭihzahmi a si ko nain mitling a si lo. A lungre a theih tuk caah a palhmi ruahnak a rak ngei. Cucaah Elihu le Jehovah sinin hlangfang tein ruahnak cheuhnak a rak hmuh. Job nih zeitindah a lehrulh? Toidor tein ruahnak cheuhnak kha a cohlan. Hitin a ti: “Ka hngalh lomi thil lianngan kha ka chim. . . . Keimahle keimah cu kaa hua i leidip le vutcam lakah ṭhu in kaa ngaihchih.” Job cu toidornak a ngeih caah Jehovah nih thluachuah a pek.—Job 42:3-6, 12-17.

9. Moses nih ruahnak cheuhnak a hmuhmi kha zeitindah a lehrulh, mah cu zeicah zohchunh awk ṭha a si?

⁹Moses cu palhnak ngan a tuah nain chimhhrinhnak a cohlangmi hna caah zohchunh awk ṭha a si. Voikhat cu a thin a hung tuk i Jehovah kha upatnak a rak pe lo. Mah ruangah Moses cu Biakammi Ram i luhnak tinvo sung kha a rak sung. (Nam. 20:1-13) Moses nih mah biakhiahnak kha tuaktan ṭhan dingin Jehovah a nawl tikah Jehovah nih “hi kong cu ka chim ti hlah” tiah a ti. (Deut. 3:23-27) Mah tikah Moses cu a lung a fak lo. Mah canah Jehovah biakhiahnak kha a cohlan, cucaah Jehovah nih Israel mi hruaitu in a rak hman rih. (Deut. 4:1) Ruahnak cheuhnak cohlannak he aa tlaiin Job le Moses cu kan caah zohchunh awk ṭha an si. Job nih a hmuh ning kha a thlen i silhnalhnak bia a chim lo. Moses nih a sunsak tukmi tinvo sung a sungh hnu hmanhah zumhfek tein a um pengnak thawngin Jehovah pekmi ruahnak cheuhnak a cohlan kha a langhter.

10. (a) Phungthlukbia 4:10-13 nih ruahnak cheuhnak cohlannak in hmuhmi ṭhathnemhnak kong kha zeitindah a langhter? (b) Mi cheukhat nih ruahnak cheuhnak he aa tlaiin zei a ṭhami lungput dah an langhter?

¹⁰ Job le Moses ti bantuk zumhfekmi hna kan i zohchunh hna tikah ṭhathnemhnak kan hmu. (Phungthlukbia 4:10-13 rel.) Cutin a tuahmi unau tampi an um. Congo ah a ummi unaupa Emmanuel nih ralrin pek a sinak kong he aa tlaiin hitin a ti: “Khrihfabu i patling a simi unaupa hna nih Jehovah he kan i pehtlaihnak a rawh hnikmi kha an hmuh caah keimah bawmh dingin an i zuam. An ka pekmi ruahnak cheuhnak kha ka cohlan caah buaibainak tampi ka rak hrial khawh.” * Canada i hmaikal unaunu Megan nih ruahnak cheuhnak he aa tlaiin hitin a ti: “Ka duhmi lam in ruahnak cheuhnak cu pek ka si zungzal lo, asinain mah cu ka herhmi a si.” Croatia i unaupa Marko nih hitin a ti: “Tinvo sung cu ka sung, asinain mah lio caan kong ka ruah tikah an ka pekmi ruahnak cheuhnak nih Jehovah he pehtlaihnak ṭha ngeih ṭhan dingin a ka bawmh ti kha ka hngalh.”

11. Unaupa Karl Klein nih ruahnak cheuhnak cohlannak kong he aa tlaiin zeidah a chim?

¹¹ Ruahnak cheuhnak cohlannak in ṭhathnemhnak a hmumi a dang pakhat cu Uktu Bu chungtel pakhat a simi Unaupa Karl Klein a si. Unaupa Klein kong ṭialmi ah Joseph F. Rutherford nih fak tuk in a chimhhrinh tiah a ti. Unaupa Klein nih a hmasa ahcun ruahnak cheuhnak kha ṭha tein ka cohlang lo tiah a ti.  Hitin a ti: “A hnu i [Unaupa Rutherford] he kan i ton tikah ‘Hello Karl!’ tiah panh tein a ka chawnh. Asinain ka lung a fah rih caah huam setsai loin ka leh. Cucaah Rutherford nih ‘Karl, i ralring! Na hnulei ah Khuachia a um khah’ tiah ralrin a ka pek. Mah tikah ningzah buin ‘Unaupa Rutherford, na cungah ka thin a hung lo’ tiah ka ti. Asinain a cungah ka thin a hunmi kha a hngalh caah hitin ralrin a ka pek ṭhan: ‘Ka theihthiam ko. I ralring ko. Na hnulei ah Khuachia a um.’ A chimmi cu a hmaan. Unau pakhat cungah, a hleiin . . .  chimnak nawl a ngeimi unaupa cungah kan thin a hun peng ahcun, Khuachia rap ah fawi tein kan tla lai.” * (Efe. 4:25-27) Unaupa Klein nih Unaupa Rutherford ruahnak cheuhnak kha a cohlan caah hawikom ṭha an si peng.

12. Toidornak nih ruahnak cheuhnak cohlan awkah zeitindah a kan bawmh khawh? (Salm 141:5)

¹² Ruahnak cheuhnak cohlan awkah zeinihdah a kan bawmh khawh? Mitlinglo kan si caah a caan ah hrut ngaiin thil kan tuah khawh ti i cinken in toidornak ngeih a hau. A hmasa ah kan i ruah cang bantukin Job cu a hmaan lomi ruahnak a rak ngei. Asinain a hnuah a ruahnak kha a remh caah Jehovah nih thluachuah a pek. Zeicah? Job cu aa toidor caah a si. Amah nakin tampi a ngakchia deuhmi Elihu pekmi ruahnak cheuhnak a cohlannak thawngin toidornak a rak langhter. (Job 32:6, 7) Ruahnak cheuh ding kan si lo tiah kan ruah tik asiloah ruahnak a kan cheutu cu kanmah nakin a ngakchia deuhmi a si tik hmanhah mah ningin zulh awkah toidornak nih a kan bawmh lai. Canada i Khrihfa upa pakhat nih hitin a ti: “Ahohmanh nih ruahnak an kan cheuh lo ahcun ṭhancho awkah a har tuk.” Kan dihlak in thlarau theitlai tam deuh in tlai awk le a thiam deuhmi phungchimtu le cawnpiaktu kan si a hau.—Salm 141:5 rel.

13. Kan hmuhmi ruahnak cheuhnak kha zeitindah kan hmuh awk a si?

¹³Ruahnak cheuhnak kha Pathian dawtnak langhternak in hmu. Jehovah nih kan caah a ṭha bikmi kha a kan duhpiak. (Ptb. 4:20-22) Pathian nih Baibal, Baibal hrambunh in chuahmi cauk asiloah Khrihfa nutling, patling a simi zumtukhat unau sinin ruahnak a kan cheuhnak thawngin a dawtnak kha a langhter. Hebru 12:9, 10 ah “Pathian nih a kan chimhhrin cu kanmah ca ṭha ding ah” a si tiah a ti.

14. Ruahnak cheuh kan si tikah zei cungah dah lungthin kan pek awk a si?

¹⁴Ruahnak cheuh ning cungah si loin hmuhmi ruahnak cheuhnak cungah lungthin pe. A caan ah ruahnak an kan cheuh ning cu a ṭha bikmi lam in a si lo tiah kan ruah men lai. Cohlan awkah a fawimi lam in ruahnak cheuh awk a si  ti cu a hmaan ko. * (Gal. 6:1) Asinain a ṭha deuhmi lam in ruahnak an kan cheuh awk a si tiah kan ruah hmanhah an kan pekmi ruahnak cheuhnak cungah lungthin kan pek awk a si. Hitin kan i hal awk a si: ‘Ruahnak an ka cheuh ning kha ka duh lo hmanhah mah in ka cawn khawhmi a um maw? Ruahnak a ka cheutu i a tlinlonak kha zoh loin mah in zeidah ka cawn khawh?’ Kan hmuhmi zei bantuk ruahnak cheuhnak paohin ṭhatnak hmuh awkah i zuam cu fim a si.—Ptb. 15:31.

15. Ruahnak cheuhnak kha zeicah kan hal hna awk a si?

¹⁵ Baibal nih ruahnak cheuhnak hal dingin tha a kan pek. Phungthlukbia 13:10, NW nih hitin a ti: “Ruahnak cheuhnak a halmi hna sinah fimnak a um.” Mah cu a hmaan tuk! Midang ruahnak cheuhnak a hngakmi nakin a halmi cu thlaraulei ah an ṭhangcho deuh tawn. Cucaah kanmahlei in ruahnak cheuhnak kan hal hmasa hna awk a si.

16. Zei bantuk thil sining ah dah ruahnak cheuhnak kan hal khawh hna?

¹⁶ Zeitik ah dah zumtukhat unau pawl sinah ruahnak cheuhnak kan hal khawh? Thil sining cheukhat hi ruathmanh. (1) Unaunu pakhat nih hmuhtonnak a ngeimi unaunu pakhat kha Baibal cawnpiaknak ah a sawm i a hnuah cawnpiaknak a tuah ning zeitindah ka ṭhancho khawh lai tiah ruahnak cheuhnak a hal. (2) Innchunghawi a ngei lomi unaunu pakhat nih thil cawk a duh caah Khrihfa nutling a simi unaunu pakhat kha thil thimnak kong he aa tlaiin a hmuh ning kha a hal. (3) Unaupa pakhat cu zapi ca phungchim dingin a voikhatnak rian pek a si. Cucaah hmuhtonnak a ngeimi unaupa pakhat kha a phungchimnak ngaihpiak awk le ṭhancho khawh ning he aa tlaiin ruahnak cheuh awkah a hal. Kum tampi chung phung a chim lengmang cangmi unaupa hmanh nih phungchim a thiammi hna sinah ruahnak cheuhnak hal in mah ningin a zulh awk a si.

17. Ruahnak cheuhnak in zeitindah ṭhathnemhnak kan hmuh khawh?

¹⁷ A ra laimi zarh asiloah thla hna ah hlangfang in siseh, aa hngal lomi lam in siseh ruahnak cheuh kan si men lai. Mah tikah atu kan i ruahmi a kong hna kha i cinken. Toidor tein um peng. Ruahnak an in cheuh ning cungah si loin an in pekmi kong tu ah lungthin pe. Cun na hmuhmi ruahnak cheuhnak kha zul. A fimciami in ahohmanh hrin kan si lo. Asinain ‘lungthin cheuhnak le cawnpiaknak kha kan ngaih’ ahcun Baibal nih nan hung “fim” lai tiah bia a kan kamh.—Ptb. 19:20.