1, 2. (a) Jesuh nih lamkaltu pawl he hmanung bik thla an cam lioah zeidah a hal? (b) Jesuh cu lungrualnak kong he aa tlaiin zeicah a lungre a theih?

JESUH cu lamkaltu pawl he hmanung bik zanriah an ei lioah lungrualnak kong he aa tlaiin a lungre a thei. Thla a cam lioah amah le a Pa an lung aa rual bantukin a zultu pawl he pakhat si, phundang cun lungrual a duhnak kong kha a chim. (Johan 17:20, 21 rel.) Jesuh zultu pawl an lung aa rual ahcun mah nih Jesuh cu Jehovah nih vawlei ah a rak thlahmi a si ti kha midang a hngalhter hna lai. Jesuh zultu pawl cu pakhat le pakhat an i daw i mah dawtnak nih an lung a rualter chinchin hna tikah mi nih Jesuh zultu taktak an si kha an hngalh lai.—Johan 13:34, 35.

² Jesuh nih mah zan ah lungrualnak kong tampi a cawnpiak hnanak a ruang kha kan hngalh khawh. Lamkaltu pawl cu an lung aa rual taktak lo ti kha Jesuh nih a hngalh. Tahchunhnak ah, lamkaltu pawl karlak ah “ahodah a ngan bik ah ruah awk a si” timi bia-alnak a chuak. (Luka 22:24-27; Mar. 9:33, 34) Caan  dangah Jeim le Johan nih vancung Pennak ah a pawngah ṭhutnak nawl, phundang cun a biapimi hmun pek awkah Jesuh kha an hal.—Mar. 10:35-40.

3. Khrih zultu pawl kha lungrual awkah zeinihdah a dawnh hna, zei biahalnak dah kan i ruah hna lai?

³ Ṭhawnnak le nawlngeihnak tam deuh in ngeih duhnak lungput nih Khrih zultu pawl lungrualnak a dawnh khawh lawng a si lo. Jesuh chan i mi pawl cu huatnak le thleidannak ruangah an i ṭhen cheu. Jesuh zultu hna nih mah a ṭha lomi ruahnak kha an tei a hau. Hi capar ah mah biahalnak hna hi kan i ruah hna lai: Jesuh nih thleidannak kong he aa tlaiin zeidah a tuah? Jesuh nih a zultu pawl kha midang cungah duhdanhnak ngeih lo awk, a dingmi si awk le lungrual awkah zeitindah a bawmh hna? Jesuh kong le a cawnpiaknak nih lungrual awkah zeitindah a kan bawmh khawh?

4. Jesuh tonmi thleidannak kha tahchunhnak in chim.

⁴ Jesuh hmanh thleidannak a rak tong. Filip nih Messiah ka hmuh cang tiah Nathanael sin a chimh lioah Nathanael nih “Nazareth khua cun thilṭha zeital a chuak kho hnga maw?” tiah a ti. (Johan 1:46) Nathanael nih Mikah 5:2 chimchungbia ningin Messiah cu Bethlehem khua ah a chuak lai ti kha a hngalh ko lai. Nazareth khua cu Messiah chuahnak khua si awkah aa tlak lo tiah a ruah men lai. Jesuh cu Galilee ram in a rami a si caah minthangmi Judah mi hna nih zei ah an rel lo. (Johan 7:52) Judah mi tampi nih Galilee in a rami hna kha a nautami in an hmuh hna. A dang Judah mi hna nih Jesuh kha Samaria mi a si tiin an serhsat. (Johan 8:48) Samaria mi hna cu miphun dang an si i an biaknak zong Judah mi biaknak he aa khat lo. Judah mi le Galilee mi hna nih Samaria mi kha an nautat hna i an hrial hna.—Johan 4:9.

5. Jesuh zultu pawl nih zei bantuk thleidannak dah an ton?

⁵ Judah biaknaklei hruaitu hna nih Jesuh zultu hna kha zei ah an rel hna lo. Farasi mi nih annih kha ‘chiatserhmi’ tiah an auh hna. (Johan 7:47-49) Farasi mi nih Judah biaknaklei le nunphung lei a cawng lomi hna kha santlai lomi le mi sawhsawh men in an hmuh hna. (Lam. 4:13) Mah lio chan i mi pawl cu an biaknak, an dirhmun le an miphun ruangah an i uangthlar i Jesuh le a zultu pawl cu thleidannak an tong. Mah thleidannak lungput cu zultu cungah le midang an hmuh hnaning cungah huham a ngei. Lungrual tein an um khawh nakhnga an ruahning thlen a hau lai.

6. Thleidannak kan cungah huham a ngeih khawhning kha langhter awkah tahchunhnak hmang.

⁶ Tuchan vawlei ah thleidannak in a khat. Mi nih an kan thleidan men lai asiloah kanmah nih mi kha kan thleidan men hna lai. Australia ram i hmaikal unaunu pakhat nih hitin a chim: “Hlanlio le tuchan ah Aboriginal  miphun pawl a ding loin pehtlaih an simi ka hmuh caah mirang pawl ka huat hnanak cu a karh chin.” Cun amah zong a ding loin pehtlaih a si caah a huat chinchin hna. Canada i unaupa pakhat nih hitin a chim: “French holh a hmangmi kha a sang deuh in ka hmuh hna.” Mah ruangah Mirang holh a hmangmi hna kha ka huat hna tiah a ti.

7. Thleidannak he aa tlaiin Jesuh nih zeidah a tuah?

⁷ Jesuh chan bantukin tuchan ah a ummi thleidannak zong a ṭhawng tuk i thlen awkah a har. Cu bantuk intuarnak he aa tlaiin Jesuh nih zeidah a tuah? Pakhatnak ah, amah nih mi a thleidang bal hna lo. Duhdanhnak a ngei bal lo. Cucaah misifak, mirum, Farasi mi, Samaria mi hna sinah phung a chim i ngunkhuai khawltu le misual mi hna sin hmanhah phung a chim. Pahnihnak ah, a zultu pawl kha a cawnpiak hna i midang cungah lunghrinhnak le thleidannak an ngeih awk a si lo kha a tuahsernak in a langhter.

8. Lungrualnak caah a hrampi a simi, a biapimi phunglam cu zeidah a si? Fianter.

⁸ Jesuh nih lungrualnak caah a hrampi a simi, a biapimi phunglam pakhat a cawnpiak hna. A zultu pawl kha “nan dihlak in u le nau nan si” tiah a ti hna. (Matthai 23:8, 9 rel.) Zeicahtiah kan dihlak in Adam tefa kan si caah u le nau lawngte kan si. (Lam. 17:26) A zultu pawl nih Jehovah cu vancung kan Pa a si ti kha an hngalh caah Jesuh nih nannih cu u le nau nan si tiah a cawnpiak hna. (Matt. 12:50) An dihlak in Pathian chungkhar ah an hun i tel i dawtnak le zumhnak thawngin an lung aa rual. Cucaah lamkaltu pawl nih a dang Khrihfa hna sin cakuat an ṭial tikah unau tiah an auh hnanak a si.—Rom 1:13; 1 Pet. 2:17; 1 Johan 3:13. *

9, 10. (a) Judah mi pawl cu an miphun ruangah an i porhlawt awk a ruang zeicah a um lo? (b) Miphun dang pawl nautat cu a palh ti kha Jesuh nih zeitindah a cawnpiak hna? (A hramthawknak hmanthlak zoh.)

⁹ Jesuh nih a zultu pawl kha pakhat le pakhat u le nau bantukin nan i hmuh awk a si ti a chim hnuah a hleiin toidornak ngeih a herh kha a langhter. (Matthai 23:11, 12 rel.) Kan hngalh cang bantukin porhlawtnak nih a caan ah lamkaltu pawl kha a ṭhencheuter hna. Cun Jesuh chan ah mi cu an miphun ruangah an i porhlaw tuk. Judah mi tampi nih Abraham tefa kan si caah midang nakin kan ṭha deuh tiah an ruah. Asinain Tipil petu Johan nih hitin a ti hna: “Pathian nih cun a duh ahcun hi lung hi a lak hna lai i Abraham tefa ah cun a ser khawh ko hna lai.”—Luka 3:8.

¹⁰ Miphun ruangah i porhlawt cu a palh tiah Jesuh nih a cawnpiak hna. Mah kha phungbia cawnpiaktu pakhat nih “ahodah ka innpa cu a si?” tiah a hal lioah fiang tein a chim. Mah biahalnak leh awkah Jesuh nih tuanbia a chimh. Judah mi pakhat cu mifir pawl nih an velh i lam ah an kaltak. Judah mi cheukhat nih mah pa kha an hmuh ko nain an bawm lo. Asinain Samaria mi pakhat nih mah pa kha a zaangfak tuk i ṭha tein a zohkhenh. Jesuh nih phungbia cawnpiaktu pa kha mah Samaria mipa bantuk si a hauhnak kong kha a chimh i a tuanbia cu a  donghter. (Luka 10:25-37) Jesuh nih Samaria mipa kong in Judah mi pawl kha innpa dawtnak timi sullam a cawnpiak hna.

11. Jesuh zultu pawl nih zeicah thleidannak an ngeih awk a si lo, mah kha hngalhthiam awkah Jesuh nih zeitindah a bawmh hna?

¹¹ Jesuh nih vancung a kai hlanah a zultu pawl kha “Judea ram vialte le Samaria ram ah le vawleicung khuazakip ah” phungchim u tiah a fial hna. (Lam. 1:8) Cutin tuah khawh awkah Jesuh zultu pawl nih porhlawtnak le thleidannak kha an hloh a hau. Jesuh nih miphun dang pawl nih an ngeihmi sining ṭha hna kha a chim tawn i mah nih a zultu pawl kha miphun vialte sin phungchim awkah a timhtuah hna. Tahchunhnak ah, zumhnak a langhtermi miphun dang ralbawi pakhat kha a thangṭhat. (Matt. 8:5-10) Jesuh nih Zarefath khua i Foinisia nuhmeinu le Siria mi thinghmui zawtnak a ngeimi Naaman ti bantuk ramdang mi Jehovah nih a bawmh hnanak kong kha a chuahkehnak a simi Nazareth khua ah a chimh hna. (Luka 4:25-27) Jesuh nih Samaria minu sin zongah phung a chim i a chimmi thawngṭha kha mi nih hngalh an duh caah an khua ah nihnih hmanh a caam.—Johan 4:21-24, 40.

12, 13. (a) Jesuh nih Samaria minu a cawnpiak tikah lamkaltu pawl nih zeitindah an lehrulh? (A hramthawknak hmanthlak zoh.) (b) Jesuh nih a cawnpiakmi hna kha Jeim le Johan nih an hngalthiam taktak lo ti kha zeinihdah a langhter?

¹² Lamkaltu pawl caah thleidannak doh cu a fawi lo. Jesuh nih Samaria minu a cawnpiak tikah an khuaruah a har. (Johan 4:9, 27) Zeicah? Judah biaknaklei hruaitu pawl nih mi hmaiah nu kha an chawnh hna lo caah le mah Samaria minu cu min chia a ngeimi a si caah a si men lai. Lamkaltu pawl nih Jesuh kha rawl ei an fial ko nain Jesuh caah mah minu sin phungchim cu rawl ei nakin a biapi deuh. Pathian nih phungchim seh ti kha a duhpiak i a Pa duhnak tuah cu Samaria minu sin phungchim a si hmanhah a caah rawl bantuk a si.—Johan 4:31-34.

¹³ Jeim le Johan nih mah a biapimi kong kha an hngalthiam lo. Jesuh le a zultu pawl khual an tlawn lioah Samaria khua kha an tan i cuka ah zan riah dingin hmun an kawl. Asinain Samaria mi nih riahnak nawl an pe hna lo. Jeim le Johan cu an thin a hung tuk i mah khua hi hrawh dih awkah van in mei tlakter tiah Jesuh kha an fial. Mah tikah Jesuh nih fakpi in a chimhhrinh hna. (Luka 9:51-56) Cu bantuk thil kha Galilee peng ah si sehlaw Jeim le Johan cu mah tlukin an thin a hung men lai lo. Miphun thleidannak an ngeih caah an thin a hunmi a si men lai. A hnuah Johan cu Samaria mi sin phung a chim i mi tampi nih an ngaih tikah a hlanah cutin a rak lehrulhmi hna ruangah a lung a ṭha men lai lo.—Lam. 8:14, 25.

14. Thleidannak he aa tlaimi buaibainak kha zeitindah an tawnghtham?

¹⁴ AD 33, Pentekos hnu tlawmpal ah Khrihfabu ah thleidannak he aa tlaimi buaibainak pakhat a um. Unaupa pawl nih a chambaumi nuhmei pawl rawl an pek hna tikah Greek holh a hmangmi nuhmei pawl cu thleidan an si. (Lam. 6:1) Mah cu an holh aa dan caah a si men lai. Mah buaibainak kha lamkaltu pawl nih khulrang in an tawnghtham colh. Aa zat tein rawl phawt awkah sining a tlinhmi unaupa pasarih kha an thim hna. Mah unaupa dihlak cu Greek  min a ngeimi an si caah mah nih a thin a hungmi nuhmei pawl kha hnemhnak a pek ko hna lai.

15. Peter nih mikip sinah thleidannak ngeih lo awkah zeitindah a cawn? (A hramthawknak hmanthlak zoh.)

¹⁵ AD 36 ah Jesuh zultu pawl cu miphun vialte sinah phung an hung chim. Mah hlanah lamkaltu Peter cu Judah miphun sin lawngah phung a chim. Mah hnuah Khrihfa nih thleidannak ngeih lo ding a si kha Pathian nih fiang tein a hngalhter hna caah Peter cu Rom ralkap Kornelias sinah phung a chim. (Lamkaltu 10:28, 34, 35 rel.) Mah hnu cun Peter nih Judah miphun a si lomi Khrihfa hna he aa kom i rawl a eiṭi. Asinain kum tlawmpal a rauh hnuah Antiok khua ah Judah miphun a si lomi Khrihfa hna he rawl eiṭi kha a ngol. (Gal. 2:11-14) Mah tikah Paul nih Peter kha a chimhhrinh i mah chimhhrinhnak kha a cohlan. Zeitindah kan hngalh? Peter nih Asia Minor ah a ummi Judah mi le Judah miphun a si lomi Khrihfa hna sin a voikhatnak a cakuat ah unau dihlak dawt cu zeitluk in dah a biapit ti kha a chimh hna.—1 Pet. 1:1; 2:17.

16. A hmasa Khrihfa hna cu zeitindah hngalh an si?

¹⁶ Lamkaltu pawl nih “mi vialte” dawt awk a si ti kha Jesuh sinin an cawn lai ti cu a fiang ko. (Johan 12:32; 1 Tim. 4:10) Mah cawnnak ah caan saupi a rauh hmanhah mi an hmuh hnaning cu aa thleng. A tak ti ahcun a hmasa Khrihfa hna cu pakhat le pakhat aa dawmi in hngalh an si. AD kum 200 hrawngah caṭialtu Tertullian nih Khrihfa pawl kong he aa tlaiin mi nih an chimmi kha hitin a cherhchan: “Annih cu pakhat le pakhat an i daw” i “Pakhat le pakhat caah an nunnak pek ding hmanhin timhcia an si.” Mah Khrihfa hna nih “mi thar” an i hruk caah Pathian hmuhning in mi vialte kha aa ruang tein an hmuh hna.—Kol. 3:10, 11.

17. Thleidannak lungput kan ngeihmi kha zeitindah kan hloh khawh? Tahchunhnak pe.

¹⁷ Tuchan zongah zei bantuk thleidannak  lungput hmanh kha hloh awkah a caan kan pek ve men lai. France ram i unaunu pakhat nih mah cu a caah zeitluk in dah a har ti kha hitin a chim: “Jehovah nih dawtnak a sullam, dawtnak langhternak le mi vialte dawtnak timi kong hna kha a ka cawnpiak. Asinain midang cungah thleidannak ngeihlo ding kha atu tiang ka cawn rih i a zungzal in cun a fawi lo. Cucaah mah kong he aa tlaiin thla ka cam zungzal.” Spain ram i unaunu pakhat nih miphun cheuhkhat cungah ka ngeihmi a ṭha lomi hmuhnak kha a caan ah ka doh a hau rih tiah a ti. Hitin a chim: “Voi tam deuh cu ka tei khawh. Asinain ka doh peng rih a hau ti kha ka hngalh. A lung aa rualmi chungkhar ah kaa tel caah Jehovah cungah kaa lawm tuk.” Kan dihlak in kan ruahnak he aa tlaiin ṭha tein kan i dothlat a hau. Thleidannak lungput kan ngei rih maw?

18, 19. (a) Mikip cohlan awk a sinak zei a ruang hna dah kan ngeih? (b) Cutin zeitindah kan tuah khawh?

¹⁸ Kan dihlak in Pathian sinin aa hlatmi kan si ti i cinken cu kan caah a ṭha. (Efe. 2:12) Asinain Jehovah nih dawtnak he a kan naih. (Hos. 11:4; Johan 6:44) Khrih zong nih a kan cohlan. Pathian chungkhar ah kan i tel khawh nakhnga a kan tuahpiak. (Rom 15:7 rel.) Mitlinglo kan si ko nain Jesuh nih a kan cohlan caah kannih zong nih midang kha kan cohlan ve hna awk a si.

¹⁹ Hi chan ṭhalo donghnak kan naih chin bantukin ṭhencheunak, thleidannak le huatnak a tam chinchin. (Gal. 5:19-21; 2 Tim. 3:13) Asinain Jehovah miphun nih cun thleidannak ngeih lo awk le daihnak karhter awkah a bawmmi “cunglei in a rami fimnak” kha kan kawl. (Jeim 3:17, 18) Ramdang mi hna he i komh kha kan duh i an thil tuahmi kha kan cohlan, cun an holh hmanh kan cawng men lai. Cutin kan tuah ahcun ‘tiva bantuk’ daihnak le ‘ti kam a deng lengmangmi tilet bantuk’ dinnak kan hmuh lai.—Isa. 48:17, 18.

20. Dawtnak nih kan ruahning le kan intuarning a thlen tikah zeidah a cang?

²⁰ Australia ram i unaunu pakhat nih Baibal a hlathlai tikah thleidannak le huatnak lungput a ngeihmi cu duhsah duhsah in a tlau thluahmah. Dawtnak nih a ruahnak le a intuarnak kha a thlen. Canada ram i French holh a hmangmi unaupa pakhat nih mi nih miphun dang an huatmi hna cu an kong ṭha tein an hngalh hna lo caah a si ti kha atu cu ka hngalh cang tiah a ti. “Mi pawl i an sining cu an chuahkehnak hmun cungah aa hngat lo” ti kha a hngalh. Mirang holh a hmangmi unaunu hmanh kha a ṭhit. Dawtnak nih thleidannak lungput a hloh khawh ti kha mah hmuhtonnak hna nih an langhter. Dawtnak hri nih a kan funtom i mah hri kha zeihmanh nih a chat kho lo.—Kol. 3:14.