A ummi cazin ah kal

A ummi cazin ah kal

A Hmaan Lomi Biaknak In Luatnak

A Hmaan Lomi Biaknak In Luatnak

“Ka mi hna, chuak tuah u, amah chung khan chuak tuah u!”—BIAT. 18:4.

HLA: 3, 21

1. Pathian miphun cu A Liannganmi Babilon in an luat lai ti kha zeitindah kan hngalh khawh, zei biahalnak dah kan i ruah hna lai?

ZUMHFEKMI Khrihfa hna Babilon sal an sinak kong kha a hmasa capar in kan hngalh cang. Lunglawmh awk ngai a simi cu a zungzal in sal an si lai lomi hi a si. Baibal ah Pathian nih a miphun kha vawleicung i a hmaan lomi biaknak in “chuak tuah u” tiah nawl a pek hna caah mah cu kan hngalh khawh. (Biathlam 18:4 rel.) Mah nih Khrihfa hna cu A Liannganmi Babilon in an luat lai ti kha a langhter. Zeitik ah dah an luat lai ti kha hngalh kan duh tuk. Asinain a tanglei biahalnak hna hi kan hngalh hmasa a hau: 1914 hlanpi in Baibal Siangngakchia hna nih A Liannganmi Babilon he aa tlaiin zei tuah awkah dah bia an rak khiah? Vawlei Ralpi Inak lioah unau pawl cu phungchim rian ah zeitluk in dah an lung a rak thawh? Mah lio caan ah thlennak tuah an herh ruangah Pathian miphun cu Babilon sal an simi a si maw?

“Babilon Sunghnak”

2. Vawlei Ralpi Inak hlan hmanhin a hmasa Baibal Siangngakchia hna nih zei tuah awkah dah bia an khiah?

2 Khrihfaram pawl nih Baibal biatak an cawnpiak hna lo ti kha Charles Taze Russell le a dang Baibal Siangngakchia hna nih Vawlei Ralpi Inak (1914-1918) aa thawk hlan kum tampi lioin an hun hngalh. Cucaah a hmaan lomi biaknak he zeithil hmanh tuahṭi lo awkah bia an rak khiah. 1879, Zion Vennak Innsang ah an zumhnak kha hlangfang tein hitin an rak langhter: “Church vialte nih Khrih he aa um dingmi ngaknu tiang kan si tiah an i ti nain vawlei (sahrang) he hmunkhat ah rian an ṭuanṭi. Vawlei zong nih a bawmh hna. Cucaah annih cu Baibal nih hlawhhlangnu [A Liannganmi Babilon] tiah a auhmi kha an si tiah biachahnak kan tuah.”—Biathlam 17:1, 2 rel.

3. Baibal Siangngakchia hna nih a hmaan lomi biaknak he an i pehtlaih ti lo kha langhter awkah zeidah an tuah? (A hramthawknak hmanthlak zoh.)

3 Zumhfekmi pa le nu hna nih a hmaan lomi biaknak kan bawmh peng ahcun Pathian nih thluachuah a kan pe lai lo ti kha an hngalh. Cucaah mi tampi nih an church cio ah church chungmi si kan duh ti lo tiah ca an kuat. Cheukhat nih cun an church mi vialte hmaiah an ca kha thangpi in an rel. Cutin tuahnak nawl an pek ti hna lo tikah an church mikip sinah ca an kuat hna. Baibal Siangngakchia hna nih a hmaan lomi biaknak he i pehtlaih an duh lo kha fiang tein an rak langhter. Hmun cheukhat ahcun cutin an tuah ruangah thah hmanh an tong kho. Asinain 1870 a phanh tikah ram tampi ah cozah nih a hlanlio bantukin church pawl kha an bawm ti hna lo. Cucaah mi nih Baibal kong kha zalong tein an chim khawh i church he an lung aa khah lo hmanhah an chim khawh.

4. Vawlei Ralpi Inak lioah Baibal Siangngakchia hna nih A Liannganmi Babilon kha zeitindah an hmuh? Fianter.

4 Baibal Siangngakchia hna nih a hmaan lomi biaknak he an i pehtlaih ti lomi kha an chungkhar, an hawile le church chungmi hna sin chim lawngin a za lo ti kha an hun hngalhthiam. A Liannganmi Babilon cu biaknaklei hlawhhlangnu a si ti kha vawleicung pumpi hngalhter an duh hna. Cucaah 1917, December in 1918 a thawklei tiang thong tlawmpal lawng a simi Baibal Siangngakchia hna nih “Babilon Sunghnak” timi cazual 10,000,000 kha lungtho tein mi an pek hna. Mah cazual nih Khrihfaram kong kha ralṭha tein a langhter. Mah tikah church hruaitu pawl an thin a hun tuk lai ning khi na mitthlam ah cuanter hmanh. Asinain Baibal Siangngakchia hna nih an rian kha ngol loin an ṭuan peng. “Minung nakin Pathian nawl” ngaih deuh awkah bia an khiah. (Lam. 5:29) Mah nih zeidah a langhter? Vawlei Ralpi Inak lioah mah Khrihfa hna cu A Liannganmi Babilon sal an si ti lo, mah canah a hmaan lomi biaknak in an luat cang i midang hmanh kha luat ve awkah an bawmh hna ti a langhter.

Vawlei Ralpi Inak Lio I Lungthawhnak

5. Vawlei Ralpi Inak lioah unau pawl cu an lung a tho tuk tiah zeicah kan chim khawh?

5 Vawlei Ralpi Inak lioah Pathian miphun nih lungtho tein phung an chim lo caah Pathian mithmai ṭha an hmu lo tiah hlanlio ah kan rak ruah. Mah ruangah Jehovah nih A Liannganmi Babilon sal si awkah caan tawite chung a awnh hna tiah kan rak zumh. Asinain 1914 in 1918 karlak ah zumhfekmi unau pawl cu phungchim rian ah an si khawh chungin an rak i tel. Mah kong a langhtermi thil tampi a um. Baibal Siangngakchia hna an tuanbia ṭha tein hngalhthiamnak nih Baibal kong cheukhat kha hngalhthiam chin awkah a kan bawmh.

1914 in 1918 karlak ah zumhfekmi unau pawl cu phungchim rian ah an si khawh chungin an rak i tel

6, 7. (a) Vawlei Ralpi Inak lioah Baibal Siangngakchia hna nih zei bantuk zuamcawhnak hna dah an rak ton? (b) Baibal Siangngakchia pawl an lungthawhnak kha zeinihdah a langhter?

6 A tak ti ahcun Vawlei Ralpi Inak lioah Baibal Siangngakchia hna cu phungchim rian ah an rian a rak tam tuk. Asinain zuamcawhnak tampi zong an tong. Mah lakin pahnih hi i ruahhmanh hna u sih. Pakhatnak ah, phungchimnak ah Baibal hrambunhmi cauk pawl kha a bik in an pek hna. 1918 thawkka ah cozah nih A Tling Cangmi Pathian Thil Thuk Hna timi cauk an khenkham tikah unau tampi cu phungchim an i harh. Baibal lawng hmangin phungchim kha an rak thiam lo. Pahnihnak ah, 1918 kum ah Spain raifanh a rak chuahmi hi a si. Mah ṭih a nung tukmi zawtnak cu fawi tein i chawnh khawh a si caah unau pawl cu phungchim awk le khualtlawn awkah an rak i harh. Asinain mah zuamcawhnak hna lakah Baibal Siangngakchia pawl nih phungchim rian ah an phu ningin a si khawh chungin an rak i zuam.

Mah Baibal Siangngakchia hna cu an lung a tho tuk (Catlangbu 6, 7 zoh)

7 1914 ah Baibal Siangngakchia phu hmete nih “Sernak Kong Hmanthlak Drama” an rak piah. Mah drama cu slide le a cawlmi hmanthlak hna kha awkhumhmi he an rak piahṭimi a si i mah lio caan ah thil thar a rak si. Mah drama nih Adam ser a sinak in Khrih Uknak a dongh tiang minung tuanbia kha a langhter. 1914 kum chung lawngah a zohtu hi 9,000,000 leng an rak si. Mah cu atu vawleicung pumpi ah a ummi Jehovah Tehte dihlak nakin an tam deuh. 1916 ah United States ah aa pummi hi 809,000 leng an si i 1918 ah 950,000 hrawng tiang an karh ti kha report pawl nih a langhter. Mah Baibal Siangngakchia hna cu an lung a rak tho tuk.

Hruaitu a simi unaupa hna cu Baibal hrambunhmi cauk chuah awk le Baibal Siangngakchia dihlak kha thapek awkah fakpi in an rak i zuam

8. Vawlei Ralpi Inak lioah hruaitu unaupa pawl nih Baibal Siangngakchia hna kha zeitindah tha an rak pek hna?

8 Vawlei Ralpi Inak lioah hruaitu a simi unaupa hna cu Baibal hrambunhmi cauk chuah awk le Baibal Siangngakchia dihlak kha thapek awkah fakpi in an rak i zuam. Mah nih phungchim rian kha ṭuan zungzal awkah thazaang a rak ngeihter hna. Mah lio caan ah a lung a rak tho tukmi phungchimtu Richard H. Barber nih hitin a chim: “Khualtlawng rianṭuantu tlawmpal nih hmaan tein khual an tlawn khawhmi, Vennak Innsang hmaan tein chuah a simi le khenkham a sinak Canada ram ah an kuat khawhmi cu kan hlawh a tlinnak an si. . . . Tlaihkhih an ton lioah A Tling Cangmi Pathian Thil Thuk Hna timi cauk a thlaumi ka hawile sinah cauk hmete pawl kuat khawhnak caanṭha ka rak hmu. Unaupa Rutherford nih nitlak United States i khua tampi ah pengkomh civui tuah ding le a si khawh chungin kan hawile thapek khawh awkah phungchimtu pawl thlah dingin a kan fial.”

Thlennak Cheukhat Tuah A Herh

9. (a) 1914 le 1919 karah Pathian miphun cu zeicah thlennak cheukhat tuah an herh? (b) Thlennak cheukhat tuah an herh ko nain mah nih zeidah a langhtermi a si lo?

9 Baibal Siangngakchia hna nih an tuah a herhmi thlennak cheukhat a um rih. Cozah nawlngaihnak he aa tlaiin fiang tein an rak hngalthiam lo. (Rom 13:1) Cucaah an phu ningin raltuknak ah khoikalei hmanh ṭan loin an um lo caan hna a um. Tahchunhnak ah, United States Uktu nih 1918, May 30 ni ah daihnak caah thlacam dingin a mi pawl a fial hna tikah Vennak Innsang nih Baibal Siangngakchia pawl kha thlacam ve dingin a forh hna. Unau cheukhat nih raltuknak caah tangka bawmhnak an pek i a cheu cu ralkap hmanhah an lut i raltuknak ah an kal. Thlennak cheukhat tuah an herh ko nain mah ruangah A Liannganmi Babilon sal an si tiah ruah cu a palh lai. A ruang cu a hmaan lomi biaknak he i cawhkalh ding a si lo ti kha an rak hngalhthiam i Vawlei Ralpi Inak lioah an rak i pehtlai ti lo ti awk tluk a si cang.—Luka 12:47, 48 rel.

Baibal Siangngakchia hna nih khoikalei hmanh ṭanlo timi a sullam kha ṭha tein an rak hngalthiam lo. Asinain mi thah cu a palh ti kha an hngalh

10. Baibal Siangngakchia hna nih nunnak an upat kha zeitindah an langhter?

10 Baibal Siangngakchia hna nih Khrihfa hna caah khoikalei hmanh ṭanlo timi a sullam kha ṭha tein an hngalthiam lo ti cu a hmaan ko. Asinain mi thah cu a palh ti kha an hngalh. Cucaah Vawlei Ralpi Inak lioah ralkap a ṭuan i hriamnam aa putmi unau cheukhat hmanh nih mi thah lo awkah bia an rak khiah. Annih cu thah an si nakhnga raltuknak hmun ah an kuat hna.

11. Baibal Siangngakchia hna nih raltuknak ah tel an duh lo tikah cozah nih zeitindah an lehrulh hna?

11 Unau pawl cu Pathian cungah zumhfek tein an um caah Satan cu a thin a hung tuk. Cucaah ‘phung dinglo a ser i [Jehovah] mi a hremtu’ hna kha a hman hna. (Isa. 10:1) U. S. Ralbawi James Franklin Bell nih Unaupa Rutherford le Van Amburgh kha cozah nih upadi thar pakhat ser an timh i mah cu raltuknak ah tel a duh lomi kha thih dan pek khawhnak upadi a si tiah a ti hna. Mah cu Baibal Siangngakchia pawl kha a tihnawhmi hna a si. Ralbawipa nih thinhung tak in Unaupa Rutherford kha hitin a ti: “[United States Uktu] Wilson nih a duh lo caah mah upadi cu an ser lo nain nanmah kha zeitindah kan in tlaih hna lai ti kha kan hngalh ko, kan in tlaih ko hna lai.”

12, 13. (a) Unaupa pariat cu zeicah caan saupi thong thlak dingin biaceih an si? (b) Jehovah nawlngaih ding timi an biakhiahnak kha thong thlaknak nih a hrawk kho maw? Fianter.

12 An chim bantukin a donghnak ah cozah nih an tuah taktak. Vennak Innsang Bu aiawhtu Unaupa Rutherford le Van Amburgh telin a dang paruk kha an tlaih hna. Mah kong ah rian a ngeitu biaceihtu nih Germany ralkap 1,200 a ummi phu pakhat nakin mah pa hna hi ṭih an nung deuh tiah a ti. Annih nih cozah, ralkap le church vialte kha an thin an hunter hna caah fakpi in dantat awk an si tiah a ti. [1] Cucaah Baibal Siangngakchia pariat kha Georgia ram, Atlanta khua i federal thong ah caan saupi thlak dingin biachahnak an tuah. Asinain raltuknak a dih tikah thong in an chuah hna i sual an puhnak hna zong an lak ṭhan.

13 Thonginn i an um lio hmanhah mah pa pariat nih Pathian nawlbia zulh dingin biachahnak an tuah. Zeitindah kan hngalh khawh? United States uktu sinah hitin ca an ṭial: “Baibal ah ‘lai va nawng hlah’ timi Bawipa duhnak a um. Cucaah Pathian sin aa pumpe cangmi [ram kip ah a ummi Baibal Siangngakchia hna] nih a nawl kan zulh lo ahcun Pahthian mithmai ṭha kan sung lai i hrawh kan si lai. Mah ruangah kanmah lungtho tein siseh, kan rian ruangah siseh mi kan that lai lo.” Uktu sinah cu bantuk ca an ṭialmi cu an ral a ṭha taktak. Mah unaupa hna nih an zumhnak an rak thlahdorh lo ti cu a fiang ko.

A Donghnak ah Pathian Miphun cu An Luat

14. 1914 in 1919 tiangah a cangmi kong kha Baibal in fianter.

14 1914 in 1919 a thawklei ah Baibal Siangngakchia hna nih an tonmi kong he aa tlaiin Malakhi 3:1-3 nih a langhter. (Rel.) “Bawipa” Jehovah Pathian le “biakamnak lamkaltu” Jesuh Khrih cu thlaraulei biakinn ah an ra i chiti thuhmi “Levi mi” kha an thenh hna. Jehovah nih a remh hna i a thianh hna hnuah annih cu rian thar cohlan dingin timhcia an si cang. 1919 ah a salhawi pawl zohkhenh awk le thlarau rawl pek awkah “zumh awk a tlakmi le a fimmi sal” kha Jesuh nih rian a pek hna. (Matt. 24:45) A donghnak ah Pathian miphun cu A Liannganmi Babilon in an luat taktak cang. Mah caan thawkin Pathian duhnak kha an hun hngalh chinchin i Pathian an dawtnak zong a karh chinchin. Pathian nih thluachuah a pek hna caah an i lawm tuk. [2]

15. A Liannganmi Babilon in kan luat caah kan i lawmhnak kha zeitindah kan langhter khawh?

15 A Liannganmi Babilon in kan luat caah kan i lawm tuk. Satan nih a hmaanmi biaknak kha a hrawk kho lo. Anih cu a hlawh a tling lo. Asinain Jehovah nih zeicah a kan luatter ti kha kan i cinken a hau. Aa tinhnak cu mi vialte khamh ding kha a si. (2 Kor. 6:1) Asinain lungthin ṭha a ngeimi mi nuai tampi cu a hmaan lomi biaknak sal an si rih i luatnak lam kha an hngalh a hau. Cucaah kanmah nih kan bawmh khawh hna. A luancia kumzabu lio i zumhfekmi unau pawl kha i zohchunh in an luat nakhnga kan si khawh chungin bawm hna u sih.

^ [1] (catlangbu 12) A. H. Macmillan nih a ṭialmi Faith on the March timi cauk, cahmai [Mirang]  99 ah zoh.

^ [2] (catlangbu 14) Babilon ah sal a taangmi Judah mi hna le zumhpialmi pawl an chuah hnuah Khrihfa hna nih an tonmi thil cu aa lawhnak tampi a um. Asinain Judah mi hna sal sinak nih Khrihfa hna tonmi thil kha a langhter tiah kan chim kho lo. Pakhatnak ah, Judah mi cu kum 70 chung sal ah an taang, asinain Khrihfa hna cu caan saupi chung sal ah an taang. Cucaah Judah mi sal sinak le 1919 hlanah chiti thuhmi Khrihfa hna tonmi thil kha a dikthliar in aa lawhnak kan kawl awk a si lo.