1935 ah, England peng pakhat a simi, sehzung tampi in meikhu tampi a chuahnak, Black Country, Darlaston ah ka chuak. Kumli hrawng ka si ah ka nu le ka pa cu Jehovah Tehte Hna he Baibal an hun cawng. Mah cu biatak a si ti kha kum 14 hrawng ka si ah ka hun hngalh i 1952, kum 16 ka si ah tipil ka ing.

Mah lio caan hrawng ah seh thilri le motor ti bantuk thilri pawl chuahnak sehzung nganpi pakhat ah rian ka ṭuan. Company i secretary pakhat in rian cawnpiak ka si i mah ka rian cu ka duh tuk.

Khualtlawng rianṭuantu nih kan Khrihfabu Willenhall ah zarhlai pumhnak i Khrihfabu Baibal Cawnnak tlaih dingin a ka sawm tikah a biapimi biakhiahnak pakhat tuah a rak hau. Mah cu a har tukmi biakhiahnak a si. Mah lioah Khrihfabu pahnih ah kaa pum. Zarhlai ah kan inn in meng 20 (kilometer 32) aa hlatnak, ka rian pawngah a ummi Bromsgrove Khrihfabu ah kaa pum. Zarhdonghnak ah kan inn ah ka ṭin i Willenhall Khrihfabu ah kaa pum.

Jehovah bupi bawmh ka duh caah khualtlawng rianṭuantu sawmnak kha ka cohlan i ka duh tukmi rian in ka rak chuak. Ka nunnak ah Jehovah lam kaa hruaiter caah zeitikhmanh ah kaa ngaichih bal lo. Mah nih a nuammi nunnak a ka ngeihter.

Bromsgrove Khrihfabu kaa pumh lioah Jehovah rian cungah lungthin a pemi, aa dawh ngaimi unaunu Anne he kan i tong. 1957 ah kan i um i hmaanhmaan hmaikal, special hmaikal, khualtlawng rian i telin Bethel hna ah nuam tein kan ṭuanṭi. Anne nih ka nunchung vialte a ka nuamhter tuk.

1966 ah a voi 42nak, Gilead tinṭan kan rak kai. Zaangfahnak a ngei i mi conglawmh a thiammi an si ruangah dawtnak he a khatmi Africa tiah a min a thangmi Malawi ah rian pek kan si. Asinain cuka ah caan sau kan um kho lai lo tiah kan ruah.

1967, February 1 ah Malawi kan phan. A thlakhatnak ahcun holh cawnnak caah a caan tam deuh kan hman i mah hnuah peng zohkhenhnak rian kha kan thawk. Mi cheukhat nih tiva hmanhah mawngh khawh a si tiah an ruahmi Kaiser Jeep kha kan mawngh. Asinain mah cu a hmaan lo, ti a puanhnak lawngah kan mawngh khawh. Fur caan ahcun di tangah ṭalapat [tarpaulin] khuh a haumi, tlak in sermi thlam ah kan um. Mah cu a harmi missioanary rian kan ṭuan a hramthawknak a si, asinain mah kha kan duh tuk!

April ah cozah sinin harnak kan tong lai ti kha ka hun hngalh. Malawi ram i president a simi Dr. Hastings Banda nih radio in a chimmi bia kha ka theih. Jehovah Tehte Hna nih ngunkhuai an pe lo i ramkhel lei zongah buaibainak an chuahter tiah a ti. Mah sualpuhnak cu a hmaan lomi a si. Khoikalei hmanhah kan ṭan lo caah le a hleiin party member card cawk kan duh lo caah a si ti kha kan hngalh.

September a phanh tikah unau pawl nih khoika hmun paohah buaibainak an chuahter timi president sualpuhnak kong kha thanhca ah kan hmuh. Ramkhel lei tonnak pakhat ah president nih Jehovah Tehte Hna rian kha a rauhhlan ah kham a si lai tiah a thanh. 1967, October 20 in mah khamnak cu aa thawk. Mah hnu tlawmpal ah palik bawi le milu relnak zung bawi pawl an ra i zung ṭengnge kha an khar i missionary pawl kha ram chungin an ṭhawl hna.

Nithum chung thongthlak kan si hnuah Britain—Mauritius nih a ukmi ram pakhat ah ṭhawl kan si. Asinain Mauritius i nawlngeitu hna nih missionary in an ram ah umnak nawl an kan pe lo.  Cucaah Rhodesia (atu Zimbabwe) ah rian pek kan si. Cuka kan phanh tikah an ram luhter a kan duh lomi, a thin a tawimi milu relnak zung bawi pakhat he kan i tong i hitin a kan ti: “Malawi in ṭhawl nan si. Mauritius zongah um dingin nawl an in awnh hna lo, atu hika ah cun siarem tein nan um.” Anne cu a ṭap. Ahohmanh nih an kan cohlang duh lomi a lo! Mah lioah cuka ram in chuak in England ah kir ṭhan ka duh. A donghnak ah, milu relnak zung i nawlngeitu hna nih zung ṭengnge ah zankhat um dingin nawl an kan awnh, asinain a thaizing ah an zungpi ah thawng nan thanh lai tiah an kan ti. Thazaang kan ngei ti lo, asinain zeizong vialte kha Jehovah kut ah kan ap. A thaizing zanlei ah ruahlopi in Zimbabwe ah khualtlawngtu in um dingin nawl an kan awnh. Zeitikhmanh ah mah ni kha ka philh lai lo—Jehovah nih kan nunnak ah lam a kan hruai ti kha ka hngalh.

Zimbabwe i zung ṭengnge ah Malawi le Mozambique ram i unau pawl zohkhenh dingin Rianṭuannak Department ah rian pek ka si. Malawi i unau pawl cu fakpi in hrem an si. Ka rian pakhat cu Malawi peng zohkhenhtu hna kuatmi ca holh leh kha a si. Voikhat cu zantlai tiang rian ka ṭuan i hremnak a tongmi kan unau pawl kong ka rel tikah ka ṭap. * Asinain zumhawktlak tein an ummi, zumhnak an ngeihmi le inkhawhnak an ngeihmi nih ka lung a ka suk tuk.—2 Kor. 6:4, 5.

Malawi ah a taangmi unau pawl le hremnak in luat awkah Mozambique i a zaammi unau pawl nih thlarau rawl an hmuh nakhnga kan tuah khawhmi thil vialte kha kan tuah. Malawi ram ah an hman bikmi Chichewa holh lettu phu kha Zimbabwe i unaupa pakhat a lo nganpi ah ṭhial a si. Mah unaupa nih umnak inn le zung zong a sakpiak hna. Cuticun a biapimi Baibal hrambunhmi holhlehnak rian kha an ṭuan khawh peng.

Zimbabwe ram ah kum fatin tuahmi Chichewa pengkomh civui ah Malawi ram i peng zohkhenhtu unau pawl an zawh khawh nakhnga kan timhtuah. Mah ah phungchimnak outline kha an hmuh. Malawi ram an kir ṭhan tik zongah an si khawh chungin unau pawl sinah mah kong kha an chimh hna. Zimbabwe an tlawn lio kumkhat ah a ral a ṭhami peng zohkhenhtu pawl thazaang pek awkah Pennak Rianṭuannak Tinṭan kha kan tuah.

1975, February ah Malawi in Mozambique ram camp ah a tlimi Jehovah Tehte Hna sinah ka tlawng hna. Mah unau hna nih Khrihfa upa phu timhtuahnak thar i telin Jehovah bupi i hmanung bik lamhruainak hna kha an zulh. Khrihfa upa thar hna nih zapi ca phungchimnak, nicaang Baibal le Vennak Innsang i ruahnak, civui pawl tlangtlaknak rian i telin thlaraulei cawlcanghnak rian tampi kha an timhtuah. Mah camp kha thianhhlimhnak department, rawl phawtzamhnak department le runvennak department ti bantukin an tuah i civui bantukin in an tlangtlak. Mah zumhfekmi unau hna nih Jehovah bawmhnak thawngin thil tampi kha hlawhtling tein an liim khawh. An sin ka tlawn hnuin thazaang tampi ka hmu.

1970 hnuah Zambia zung ṭengnge nih Malawi ram i unau pawl kha an zohkhenh hna. Asinain Malawi ram i unau pawl kong kha ka ruat tawn i an caah thla ka cam tawn. Midang zong nih cutin an tuah ve. Thil sining cheukhat zongah Zimbabwe Zung Ṭengnge Kawmiṭi chungtel pakhat in Malawi, Tlanglei Africa le Zambia i rian a ngeimi hna he vawleicung pumpi zungpi in rian a ngeimi unau hna kha kan ton hna. Kan i ton fatin mah aa khatmi biahalnak kong hi kan ruah: “Malawi ram i unau pawl caah zeidah tam deuh in kan tuah khawh lai?”

Caan a rauh deuh tikah hremnak cu a hun tlawm deuh. Ramdang ah a tlimi unau pawl zong duhsah in Malawi ah an rak kir ṭhan i mah hmun ah a taangmi unau pawl hrem an simi zong a tlawm deuh cang. Jehovah Tehte Hna nih phung an chimmi le an i pumhmi kha pawngkam ram hna nih phung ningin an cohlan i khenkhamnak  kha an lakpiak hna. 1991 ah Mozambique ram zong nih cutin an tuah ve. Asinain hitin kan ruat: ‘Malawi ram i Jehovah Tehte Hna tah zeitik ah dah luatnak an hmuh lai?’

Malawi ramkhel lei sining cu a donghnak ah aa thleng i 1993 ah cozah nih Jehovah Tehte Hna cung i khenkhamnak an tuahmi kha an lakpiak hna. Mah hnu tlawmpal ah “Malawi ah na kir ṭhan lai maw?” tiah a ka halmi missionary pakhat he bia kan i ruah. Mah lioah kum 59 ka si cang i “kir ding ah ka upa tuk cang!” tiah ka rak leh. Asinain mah ni ah Uktu Bu sinin cuka ram ah kir ṭhan dingin sawmnak ca kan hmuh.

Zimbabwe ram i kan rian kha kan duh tuk caah mah biakhiahnak tuah cu kan caah a har. Zimbabwe ram ah kan i nuam i hawiṭha zong tampi kan ngei. Uktu Bu zong nih nan duh ahcun Zimbabwe ram ah nan um kho ko tiah an kan ti. Cucaah kanmah duhmi i thim in Zimbabwe ah fawi tein kan um kho. Asinain Abraham le Sarah nih an kum a upat hnuah Jehovah lamhruainak kha zul in zaang a dammi an nunnak an kaltakmi kong kha ka ruat.—Gen. 12:1-5.

Jehovah bupi lamhruainak kha zul in 1995, February 1 ah kir ṭhan dingin bia kan khiah. Mah cu Malawi ram ah hmasa bik kan phanh in kum 28 a tlin kum a si. Keimah le a dang unaupa pahnih i telin Zung Ṭengnge Kawmiṭi cu dirh a si i a rauhhlan ah Jehovah Tehte Hna cawlcanghnak rian kha kan ṭuan colh.

Jehovah nih kan rian khulrang in a ṭhantermi hmuh cu thluachuah taktak a si! Thawngthanhtu cu 1993 ah 30,000 in 1998 ah 42,000 ah khulrang in an hun karh. * Zung ṭengnge thar nih lohmun rianṭuannak ah a herhmi pawl tlangtlak ding timi program kha Uktu Bu nih a hna a tla. Cucaah Lilongwe ah hmun eka 30 (hectare-12) kha kan cawk i innsaknak kawmiṭi ah rian pek ka si.

2001, May ah Uktu Bu chungtel a simi unaupa Guy Pierce nih mah innthar caah pekchanhnak phungchimnak kha a pek. Cuka ah a ummi Jehovah Tehte thonghnih leng cu an i pum, an lak in tam deuh cu tipil an innak kum 40 leng a si cangmi an si. Mah zumhfekmi unau hna cu khenkhamnak a um lioah kum tampi  chung a fakmi hremnak a rak ingmi an si. Annih cu a si a fakmi an si ko nain thlaraulei ah a rummi an si. Atu ah Bethel innthar i an len tikah an i nuam tuk. An phanhnak paohah Pennak hla kha Africa hla sak phun in an sak. Mah nih kan lung a nuamhter tuk. Jehovah nih zumhfek tein hneksaknak a ing khomi hna kha thluachuahnak tampi a pek hna ti kha mah nih a langhter.

Zung ṭengnge saknak rian kan liim hnuah Biakinn pekchanhnak rian pek ka si i kaa lawm tuk. Malawi ram i Khrihfabu tampi cu a si a fakmi hna caah Biakinn khulrang in sakpiak ding timi bupi program hna in ṭhathnemhnak an hmu. A hmasa ahcun Khrihfabu cheukhat cu eucalyptus thing in sakmi inn ah an i pum. Phaikung in tahmi pher in an cih i tlak in sermi a saumi ṭhutnak kha an hman. Atu ahcun unau pawl nih lungtho tein tlak kha an rawh i aa dawh tukmi pumhnak inn hna kha an sak. Asinain unau pawl nih a saumi ṭhutdan kha an duh deuh. Zeicatiah mah ṭhutdan pakhat ah minung tam deuh ṭhut khawh a si tiah an ti.

Jehovah nih mi pawl thlaraulei ṭhancho dingin a bawmhmi hna ka hmuh tikah kaa nuam tuk. Mah lengah Africa mino unaupa pawl nih Pathian rian an ṭuannak ah lungthawhnak an ngeihmi le Jehovah bupi sinin an hmuhmi cawnpiaknak khulrang in an cawn khawhmi nih ka lung a ka suk tuk. Cucaah Bethel le Khrihfabu ah tam deuh in an ṭuan khawh. Cun Khrihfabu hna cu peng zohkhenhtu thar in rian pek a simi mah hmun i unau hna sinin thazaang an hmu. An lak in tam deuh cu nupi, va a ngeimi an si. Mi tampi le an chungkhar mi hna nih fa ngeihter an duh ko hna nain Jehovah rian tam deuh in an ṭuan khawh nakhnga mah nuva hna nih fa ngeih lo dingin biakhiahnak an tuah.

Africa ah kum 52 ka um hnuah ka ngan a dam ti lo. Cucaah Britain ah rian pek dingin Zung Ṭengnge Kawmiṭi nih an halmi kha Uktu Bu cu a hna a tla. Kan sunsak tukmi rian kan kaltak caah kan ngaih a chia tuk. Asinain Britain Bethel chungkhar nih ṭha tein an kan zohkhenh.

Ka nunnak ah Jehovah lam kaa hruaitermi cu a ṭha bikmi biakhiahnak ka tuahmi a si ti kha ka hngalh. Keimah hngalhthiamnak kha kaa bochan ahcun ka pawcawmnak rian nih zei bantuk dah a ka siter lai ti cu chim khawh a si lo. Jehovah nih ‘ka lam a tluan’ nakhnga ka herhmi vialte kha a hngalh. (Ptb. 3:5, 6) Mino pakhat ka si lioah rian ka ṭuannak company rian ṭuanning a dikthliar kha cawn ka duh. Asinain Jehovah i vawleicung pumpi a bupi nih a hlan ka rian nakin lungsinak tam deuh a ka hmuhtermi rian kha a ka pek. Jehovah biaknak le a rian ṭuan pengnak nih hlawhtlinnak taktak a ka hmuhter.